Дэмаграфічная катастрофа. Узровень нараджальнасці ў Беларусі апусціўся ніжэй за ваенныя часы
У апошнія гады дэмаграфічная статыстыка стала ў Беларусі адной з закрытых тэм. Спачатку хавалі звесткі пра памерлых ад каранавірусу, пасля не хацелі паказваць колькасць тых, хто выехаў з Беларусі ад рэпрэсій. Цяпер сітуацыя па ўсіх франтах выглядае такой катастрафічнай, што даводзіцца хаваць абсалютна ўсё.
Актуальныя лічбы нараджальнасці (як і смяротнасці) па ўсёй краіне цэнтралізавана не публікуюцца з 2020 года. Застаецца пільнаваць адвольныя выступы чыноўнікаў на прэс-канферэнцыях ці выхопліваць асобныя рэгіянальныя лічбы і экстрапаліраваць іх на ўсю краіну. «Наша Ніва» знайшла інфармацыю пра нараджальнасць у 2023 годзе ў трох вялікіх гарадах і ў 13 раёнах Беларусі. Апроч таго, былі апублікаваныя звесткі агулам па Мінскай вобласці — а гэта яшчэ 22 раёны. Такім чынам, у нас ёсць дакладная інфармацыя пра колькасць народжаных дзяцей прыблізна ў сарака раёнах, дзе пражывае 30% жыхароў Беларусі.
колькасць народжаных | колькасць насельніцтва | каэфіцыент нараджальнасці | |||||||
2013 | 2019 | 2023 | 01.2013 | 01.2019 | 01.2023 | 2013 | 2019 | 2023 | |
Брэст | 4585 | 3655 | 3350 | 326428 | 350616 | 342461 | 14,05 | 10,42 | 9,78 |
Кармянскі раён | 238 | 203 | 123 | 14440 | 13056 | 13325 | 16,48 | 15,55 | 9,23 |
Кобрынскі раён | 1205 | 941 | 752 | 86270 | 84625 | 82198 | 13,97 | 11,12 | 9,15 |
Жыткавіцкі раён | 546 | 404 | 297 | 38345 | 34916 | 33199 | 14,24 | 11,57 | 8,95 |
Хойніцкі раён | 502 | 275 | 167 | 20752 | 18798 | 18695 | 24,19 | 14,63 | 8,93 |
Слаўгарадскі раён | 205 | 164 | 103 | 13976 | 12651 | 12393 | 14,67 | 12,96 | 8,31 |
Чэрыкаўскі раён | 202 | 148 | 103 | 14229 | 12960 | 12566 | 14,2 | 11,42 | 8,2 |
Ашмянскі раён | 434 | 341 | 241 | 31653 | 30613 | 29451 | 13,71 | 11,14 | 8,18 |
Магілёў | 4393 | 3274 | 2701 | 366839 | 383313 | 353338 | 11,98 | 8,54 | 7,64 |
Ганцавіцкі раён | 320 | 269 | 187 | 29342 | 26954 | 24774 | 10,91 | 9,98 | 7,55 |
Баранавічы | 2113 | 1676 | 1290 | 170685 | 179000 | 172150 | 12,38 | 9,36 | 7,49 |
Светлагорскі раён | 1061 | 789 | 517 | 87004 | 82243 | 76793 | 12,19 | 9,59 | 6,73 |
Добрушскі раён | 502 | 351 | 230 | 38094 | 35531 | 35087 | 13,18 | 9,88 | 6,56 |
Мінская вобласць | 18629 | 14355 | 9442 | 1401861 | 1428530 | 1462021 | 13,29 | 10,05 | 6,46 |
Іўеўскі раён | 310 | 194 | 119 | 26025 | 22458 | 20107 | 11,91 | 8,64 | 5,92 |
Шчучынскі раён | 446 | 335 | 191 | 43540 | 38496 | 32746 | 10,24 | 8,7 | 5,83 |
Мастоўскі раён | 329 | 235 | 115 | 30522 | 27735 | 25738 | 10,78 | 8,47 | 4,47 |
Мсціслаўскі раён | 253 | 178 | 81 | 23192 | 20400 | 18671 | 10,91 | 8,73 | 4,34 |
Камянецкі раён | 463 | 378 | 129 | 37020 | 34388 | 31476 | 12,51 | 10,99 | 4,1 |
агулам | 36736 | 28165 | 20138 | 2800217 | 2837283 | 2797189 | 13,12 | 9,93 | 7,20 |
На гэтых тэрыторыях сярэдні каэфіцыент нараджальнасці складаў 7,2 дзяцей на 1000 жыхароў. Давайце параўнаем з тым, што было дзесяць гадоў таму, а таксама з 2019 годам — апошнім «спакойным» годам, да каранавірусу і пачатку масавых рэпрэсій.
Каэфіцыент нараджальнасці ў пералічаных рэгіёнах
- 2013 год — 13,12 (на 5,3% вышэйшы за агульнае па краіне 12,46)
- 2019 год — 9,93 (на 6,8% вышэйшы за агульнае па краіне 9,3)
- 2023 год — 7,20
З улікам таго, што ў рэгіёнах, якія трапілі ў наш аналіз, нараджальнасць традыцыйна трохі большая за сярэднюю па краіне, можна меркаваць, што насамрэч каэфіцыент нараджальнасці ў Беларусі ў 2023 годзе склаў каля 6,7-6,8.
За дзесяцігоддзе нараджальнасць спікіравала ўдвая.
Дзеці, народжаныя на Дзень Незалежнасці
Калі няма адэкватнай поўнай статыстыкі, даводзіцца чапляцца хоць за якія лічбы. Дзяржаўныя СМІ часта хваляцца колькасцю дзяцей, народжаных 3 ліпеня — гэта дазваляе прыцягваць дадатковую ўвагу да Дня Незалежнасці. Вось як скарацілася колькасць дзяцей.
- 2017 — 214
- 2018 — 181
- 2019 — 189
- 2020 — невядома
- 2021 — невядома
- 2022 — 118
- 2023 — 121
Гэтыя лічбы нельга механічна перамножыць на колькасць дзён у годзе, але відавочную тэндэнцыю яны паказваюць. І па іх таксама відаць, што нараджальнасць за 10 гадоў скарацілася прыкладна ўдвая.
Цяперашні ўзровень высокі ці нізкі?
Каб вы зразумелі, што значаць гэтыя лічбы: такой нізкай нараджальнасці ў Беларусі не было ніколі за ўвесь час вядзення статыстыкі. Цяпер у Беларусі нараджаюць менш, чым у СССР падчас вайны.
Вядома ж, Другая сусветная прывяла да дэмаграфічнай катастрофы. У 1942-м нараджальнасць у СССР упала да 12 дзяцей на 1000 жыхароў. 1943-м быў зафіксаваны агульнасавецкі мінімум — 8,6 народжаных.
Пасля сканчэння вайны нараджальнасць хутка аднавілася да ўзроўню 25 дзяцей на 1000 жыхароў, а пасля пачала павольна зніжацца. Прычын было шмат — урбанізацыя перамагала сельскі лад жыцця з уласцівымі яму вялікімі сем’ямі, развіццё сістэмы аховы здароўя змяншала дзіцячую смяротнасць, таму не было патрэбы нараджаць «пра запас», увядзенне пенсійнай сістэмы дэманстравала, што можна дажыць да старасці і без дапамогі дзяцей-унукаў. Перад распадам СССР каэфіцыент нараджальнасці ў Беларусі складаў 12—15. Моцнае падзенне нараджальнасці пачалося ў сярэдзіне 2010-х. Мяркуючы па прыведзеных вышэй лічбах, пасля 2020-га падзенне набыло катастрафічны характар.
А што ў іншых краінах?
Зніжэнне нараджальнасці — агульнасусветная тэндэнцыя. Фактычна ва ўсіх грамадствах з пашырэннем адукацыі і ростам дабрабыту жанчыны сталі нараджаць радзей. Рэлігійныя ўстаноўкі не маюць значэння, такая з’ява фіксуецца і ў хрысціянскіх, і ў мусульманскіх краінах.
Найніжэйшы ўзровень нараджальнасці фіксуецца ў Паўднёвай Карэі і Ганконгу (менш за 6), непадалёку і Кітай (6,39), і Японія (6,9). Скарачэнне колькасць дзяцей там супадае з павелічэннем працягласці жыцця, нацыя старэе. Гэта відавочная праблема рэгіёну.
У Расіі індэкс-2023, паводле папярэдніх падлікаў, склаў 8,6 — і гэта стаў год, калі нарадзілася найменшая колькасць расіян.
У Польшчы паказчык трохі вышэйшы — ён складае 9,2.
У Літве ў 2022 годзе каэфіцыент нараджальнасці складаў 7,8 і працягваў зніжацца.
Такім чынам, з даступнай статыстыкі вынікае, што сітуацыя з нараджальнасцю ў Беларусі найгоршая ў нашым рэгіёне.
Можа, у Беларусі не ўсё так дрэнна?
Колькасць народжаных дзяцей — медыцынскі факт, цяжка ўявіць маніпуляцыі з гэтымі дадзенымі. Але для вылічэння каэфіцыенту нараджальнасці мае значэнне не толькі колькасць немаўлятаў, але і агульная колькасць насельніцтва.
І тут важна зразумець, чаму да афіцыйнай статыстыкі могуць быць пытанні. Лічыцца, што па стане 1 студзеня 2023 года колькасць насельніцтва Беларусі складае 9 200 617 чалавек.
Адкуль узялася гэтыя лічба? За аснову былі ўзятыя звесткі з перапісу насельніцтва 2019 года. Тады нібыта налічылі 9 413 446 чалавек. І ўжо ад гэтай лічбы адмінусоўвалі памерлых і да яе дадавалі народжаных і прыезджых. У прынцыпе, правільная методыка, якая прымяняецца і ў іншых краінах.
Бяда Беларусі ў тым, што статыстыка прайграе прапагандзе, таму базавая лічба, найхутчэй, была непраўдзівай. Прадэманструем на прыкладзе Мінска.
Перапіс насельніцтва спачатку праходзіў у інтэрнэце і на стацыянарных участках, а пасля пачаўся абыход кватэр. У сталіцы больш за 1 мільён чалавек пакінулі звесткі пра сябе анлайн. Такім чынам, заставалася перапісаць уручную яшчэ прыблізна 1 мільён чалавек (калі меркаваць, што ў сталіцы жыве 2 мільёны чалавек). Частка з іх сама прыйшла на стацыянарныя ўчасткі, да іншых трэба было завітаць дадому.
І вось за два дні да сканчэння перапісу было афіцыйна абвешчана, што ў Мінску не паспелі перапісаць 400 тысяч чалавек. Але што значыць «не паспелі»? Альбо людзі не пусцілі перапісчыкаў з розных прычын, альбо тыя, каго не знайшлі перапісчыкі, проста не жывуць у Беларусі.
У любым разе апытаць такую колькасць рэспандэнтаў за рэшту часу было фізічна немагчыма. За восем дзён апыталі 600 тысяч мінчукоў (а насамрэч значна меней, бо частка з іх перапісвалася стацыянарна), а за апошнія два дні мусілі дадацца яшчэ 400 тысяч? Гэта нерэальна.
Але гэтыя «недаапытаныя» людзі — у Мінску гэта каля 15% насельніцтва, у астатніх рэгіёнах яшчэ больш — усё адно былі ўключаныя ў статыстыку! Проста каб не псаваць прапагандзе прыгожую карцінку. Агульную інфармацыю пра іх проста скапіявалі з міліцэйскіх баз дадзеных. А гэтыя базы маюць асноўную праблему — грамадзяне, якія з’ехалі з краіны, але не выпісваліся з кватэры, па-ранейшаму фігуруюць як жыхары.
Колькі такіх мёртвых душаў па-ранейшаму вісяць у беларускай статыстыцы, незразумела. 200 тысяч? 500 тысяч? Мільён? Магчыма, у Беларусі ў рэальнасці пражывае ўжо не 9 мільёнаў людзей, а толькі 8? (Нагадаем, што піку насельніцтва Беларусі дасягнула за год да прыходу Аляксандра Лукашэнкі да ўлады, у 1993 годзе. Тады беларусаў было 10,2 мільёна.)
Але ў выніку прапаганда заявіла, што за перыяд ад перапісу да перапісу (за 10 гадоў) колькасць насельніцтва Беларусі скарацілася ўсяго на 0,4% — нібыта ўсё пад кантролем, змены неістотныя.
Да таго ж эмігранты — і палітычныя, і эканамічныя, — якія з’ехалі з Беларусі пасля 2020 года, таксама па-ранейшаму ўлічваюцца ў агульнай колькасці жыхароў краіны. А іх, па падліках міліцыі, ад 200 да 350 тысяч чалавек.
Чаму гэта важна? Бо працуе просты матэматычны закон: калі лічыць нараджальнасць ад меншай колькасці жыхароў Беларусі (што адпавядае рэчаіснасці), то атрыманы каэфіцыент атрымаецца крыху вышэйшы. Але толькі крыху.
Што будзе ў Беларусі далей?
Апроч сусветных тэндэнцый, у Беларусі ёсць і лакальныя прычыны. Гэта і працяглы эканамічны крызіс — ВУП краіны практычна замёр на адным узроўні з 2014 года, а гэта не дае ўпэўнасці ў заўтрашнім дні, — і вымушаны выезд вялікай колькасці маладога насельніцтва, выкліканы масавымі рэпрэсіямі.
Але ёсць адзін фактар, які можа аказаць пазітыўны ўплыў на нараджальнасць у бліжэйшым часе. Адна з прычын цяперашняга абвалу — рэха канца 1980-х і 1990-х. Надышоў час станавіцца бацькамі тым, хто нарадзіўся менавіта ў той час. А тады быў дэмаграфічны спад, выкліканы наступствамі Чарнобыля і эканамічным крызісам.
Падобная сітуацыя і ў Расіі. Там мяркуюць, што колькасць народжаных будзе штогод скарачацца да 2026 года — а пасля пачне натуральна расці. Бо бацькамі стануць людзі, народжаныя з 2000-х. Іх больш, чым прадстаўнікоў папярэдняга пакалення. Таму нейкі часовы рост нараджальнасці мусіць быць. Найхутчэй, падобная тэндэнцыя зафіксуецца і ў Беларусі.
Праўда, цяжка нават уявіць, як цяперашняя лукашэнкаўская палітыка адаб’ецца на дэмаграфіі ў 2040-я, калі гукнецца ўжо цяперашні спад.
@nashaniva Узровень нараджальнасці ў Беларусі апусціўся ніжэй за ваенныя часы #мінск #минсксейчас #лукашенко #минскновости #беларусьновости #новостибеларуси #нашаніва #минскаяобласть #брест ♬ Conspiracy - Kieran Rogers
-
У чатах Калінкавічаў распаўсюджваецца ВІДЭА, якое зафіксавала падзенне беспілотніка
-
«Я тупіў. І сумняваўся. І рваўся паміж некалькімі пачуццямі. І цяпер мне сорамна». Кранальнай гісторыяй падзяліўся беларускі святар
-
Праўладны блогер пахваліўся, што атрымаў смешны маёмасны падатак. Але ў каментарыях яго прымусілі раскрыць праўду
Каментары
Няўжо лукашызм горш за фашызм?