Грамадства55

«Сустрэць мужчыну з вышыўкай на рукавах — гэта нонсэнс». Што яшчэ мы не ведаем пра беларускі арнамент?

Ці можна прачытаць беларускі арнамент? Ці магчыма вылучыць з яго сімвалы, якія абароняць нас ці падораць каханне? Што азначаюць чырвоны, белы і чорны колеры на кашулях нашых прадзедаў і прабабуль? І чаму вышыўка на рукавах мужчынскіх кашуль — гэта нонсэнс? Выданне Palatno расказвае цікавосткі пра беларускі традыцыйны арнамент.

«Самая галоўная задача арнаменту: «Каб усё было па-правільнаму»

Арнамент прыйшоў да нас ад нашых далёкіх продкаў. Арнаментальныя сімвалы спрадвеку суправаджалі жыццё нашых прабабуль і прадзядуль. Сучасныя людзі намагаюцца раскласці арнамент на кавалкі і прачытаць яго як кнігу. Аднак гэта немагчыма, бо нашыя продкі мелі міфалагічнае мысленне і ўяўлялі арнамент як цэльную сістэму.

Пра гэта тлумачыць кіраўніца Школы традыцыйнага строю Кацярына Ваданосава: сучасныя людзі імкнуцца падпарадкаваць усё логіцы і спрабуюць кожны элемент арнаменту разглядаць як матэматычную мадэль. А для нашых продкаў такі падыход не быў уласцівым.

«Я ездзіла па вёсках і пыталася ў стагадовых жанчын, якія мэты яны праследавалі, калі вышывалі той ці іншы арнамент. Яны адказвалі мне невыразна: «На ўсё добрае, каб было прыгожа, па-правільнаму». І гэта самая галоўная задача арнаменту: «Каб усё было па-правільнаму».

Разам з тым, многія элементы арнаменту маюць своеасаблівыя назвы. Гэтыя назвы ў розных рэгіёнах розныя. Напрыклад, у Неглюбцы майстрыхі па-рознаму называюць пэўныя ўзоры, але гэта не значыць, што гэтыя ўзоры сімвалізуюць урадлівасць глебы ці доўгае жыццё».

Фота: Palatno

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Фота: Palatno

Кацярына Ваданосава лічыць, што на тлумачэнне асобных элементаў арнаменту паўплываў навуковец Міхаіл Кацар. Дарэчы, дзякуючы яму арнамент з’явіўся на чырвона-зялёным сцягу. Кацар не быў этнографам па адукацыі, але звязаў жыццё з этнаграфіяй: ездзіў па беларускіх вёсках і занатоўваў арнаменты.

«Кацар думаў, што арнамент можна чытаць як кнігу, а потым напісаў яшчэ і кніжку пра гэта. Гэтая кніжка саслужыла кепскую службу.

Падчас буму на рэчы з беларускім арнаментам людзі палічылі, што могуць узяць адзін элемент і надаць яму нейкую ахоўную функцыю. Бо гэта было вельмі проста, бо гэта лёгка ўкладваецца ў сучасную сістэму мыслення. Цяпер навукоўцы вымушаны змагацца з гэтай тэорыяй. Таму мы вельмі часта расчароўваем тых, хто пытаецца пра ахоўную функцыю беларускага арнаменту», — зазначае суразмоўца.

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Фота: Palatno

Колеры ў арнаменце: што яны азначалі?

Міфалогія колеру прысутнічае ў любой традыцыйнай культуры. Людзі спрадвеку надавалі значэнне колерам. У вышыўцы арнаменту продкі беларусаў больш за ўсё выкарыстоўвалі чырвоны колер — ён быў адным з самых папулярных. Аднак вышывалі таксама чорным па белым і нават белым па белым. Адным з прыкладаў з’яўляецца вёска Неглюбка.

«У свой час у Неглюбку ссылалі людзей. Яны жылі ў вузкім коле: дзяўчаты не выходзілі замуж за хлопцаў з суседніх вёсак, а хлопцы з Неглюбкі не бралі прышлых дзяўчат. Так сфарміравалася лакальная ўнікальная культурніцкая традыцыя. Там мы можам сустрэць кашулі, вышытыя ярка-чырвоным колерам, амаль барвовым. Разам з тым, там ёсць белыя кашулі, вышытыя найбагацейшай складанай вышыўкай, але белай».

Па словах Кацярыны Ваданосавай, трэба ад пачатку разумець, як выкарыстоўвалі кашулі з вышыўкай розных колераў. Дзяўчаты надзявалі белыя кашулі на вяселле, а пасля жыцця ішлі ў іх у свой апошні шлях: менавіта ў белых кашулях жанчын клалі ў труну. У Беларусі можна сустрэць і арнамент сіняга колеру — гэта абумоўлена лакальнай традыцыяй.

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Кацярына Ваданосава працуе над гродзенскай кашуляй. Фота: Palatno

Упрыгожанні — пацеркі, пярсцёнкі, завушніцы — прыйшлі ў беларускае сялянскае асяроддзе позна. Гэтыя вырабы немагчыма было зрабіць самому, іх куплялі. У беларускім традыцыйным строі няма канкрэтнага шэрагу ўпрыгожанняў, якія насілі нашыя продкі.

«Калі была магчымасць надзець пацеркі, іх надзявалі. Калі была магчымасць пракалоць вушкі і надзець завушніцы, гэта рабілі. Насілі заручальныя пярсцёнкі — з імі звязаны цэлы пласт павер’яў, казак і легендаў».

«Мужчынская кашуля з вышытымі рукавамі — нонсэнс»

Вышыўка на беларускіх традыцыйных строях заўсёды мела ахоўную функцыю. Звычайна вышывалі ў тых месцах, дзе заканчвалася тканіна альбо сшывалася з іншай тканінай.

«Вышывалі там, куды, ва ўяўленнях нашых продкаў, магла пранікнуць нячыстая сіла. Арнамент абараняў носьбіта кашулі ці іншага элемента строю ад злых сіл», — падкрэслівае Кацярына Ваданосава.

Менавіта таму ў беларускім традыцыйным строі ніколі не вышывалі рукавы на мужчынскіх кашулях: бо іх пакрой адрозніваўся ад крою жаночых кашуль, у вышыўцы проста не было сэнсу. Замест гэтага расшывалі манішкі на грудзях.

«Сустракаліся вышытыя манішкі і ў жанчын, але каб сустрэць мужчыну з вышыўкай на рукавах — гэта нонсэнс. Калі вы ўбачыце мужчыну, у якога вышытыя рукавы, то ён альбо маскаль, альбо скраў кашулю ў сваёй жонкі».

Што трэба ведаць, каб зрабіць сабе строй

Кацярына Ваданосава раіць шмат чытаць: ад спецыялізаваных кніг і каталогаў да напрацовак «Студэнцкага этнаграфічнага таварыства». Яна рэкамендуе кнігі Вольгі Лабачэўскай і Зінаіды Зіміной («Беларускі народны строй»), Марыі Віннікавай («Традыцыйны беларускі касцюм»), дапаможнікі Галіны Рудніцкай.

«Па маім досведзе, жанчыне пасуюць тыя строі, адкуль яна родам. Калі я апранаю маладзечанскі строй (мая бабуля была з-пад Маладзечна), я адчуваю сябе вельмі арганічна. Пры тым, што гэта сіні строй. А калі апранаю калінкавіцкі строй з агромністай колькасцю ручной працы, то разумею, што нясу на сабе скарб, але мне ў ім не так камфортна. Я хутчэй апрану сціплы строй, але да якога я маю хоць якое-небудзь дачыненне».

Трэба таксама хадзіць па музеях, вывучаць малюнкі і фотаздымкі з кніг. Кацярына раіць наведаць Нацыянальны мастацкі музей, дзе зараз праходзіць выстава традыцыйных беларускіх строяў — на такія імпрэзы варта хадзіць, каб паглыбіцца ў тэму.

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Фота: Palatno

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Фота: Palatno

Наступная рэкамендацыя — вывучыць лакальныя асаблівасці традыцыйных строяў. Калі чалавек не ведае, з якога рэгіёна паходзяць яго продкі, то прыкладна даведацца пра гэта можа дапамагчы іх строй, калі той застаўся:

«Часам арнаменты розныя і адначасова падобныя. Мы ніколі не зблытаем дамачоўскія кашулі з неглюбскімі, а вось кашулі з Магілёўшчыны можна зблытаць з кашулямі са Смаленшчыны. Нельга сказаць, што вось заканчваецца адзін рэгіён, а далей адразу ўсё адрозніваецца. Гэта як рака, у якой усё перацякае з аднаго ў іншае. Можна атрыбутаваць арнамент шырокім тэрытарыяльным арэалам, а калі хочацца больш вузка — трэба пастарацца».

Строй адрозніваўся і па ўзросце таго, хто яго насіў. Да прыкладу, у дзяўчат былі багата аздобленыя строі, бо іх выраблялі для замужжа. Жанчыны сталага веку апраналіся больш стрымана.

«Узрост — гэта статус. Ад узросту і цяпер залежыць тое, як чалавек мусіць выглядаць.

Этнограф Міхаіл Раманюк зрабіў вялізарную працу: здымаў жанчын у традыцыйных беларускіх народных строях, але ў нас закрадаецца грэблівае стаўленне да гэтых строяў, бо жанчыны былі сталага веку. На іх былі шыкоўныя строі, але жанчыны хадзілі ў іх да таго, як выйшлі замуж, а потым у рэальным жыцці ўжо не насілі іх».

Ад хусткі да пояса: што самае складанае?

Кацярына Ваданосава шмат гадоў займаецца беларускім традыцыйным строем. Яна называе сябе папулярызатарам-практыкам: сама робіць строі і можа сказаць, што атрымліваецца зрабіць прасцей, а што нашмат цяжэй.

Па яе словах, самым простым элементам з’яўляецца хустка: «Хусткі бываюць розныя: іх можна вышываць, можна плесці махры, а можна яшчэ больш замарочыцца». Наступнае — паясное адзенне. Для хлопцаў гэта штаны, а для дзяўчат — спадніцы і андаракі.

Далей ідуць фартухі. Яны таксама бываюць розныя: «Усё залежыць ад уменняў майстрыхі, эстэтычных прэферэнцый і лакальных асаблівасцей».

Затым — кашуля: «Яна вельмі лёгка кроіцца, складаецца з прамавугольнікаў розных памераў. Цяжкасці ўзнікаюць з аздабленнем кашулі. Часам бываюць кашулі, якія патрабуюць шмат часу, каб зразумець, як яны ўвогуле зроблены».

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Фота: Palatno

беларускі арнамент, арнамент беларусаў, строй беларусаў, традыцыйны народны строй Беларусі

Фота: Palatno

Больш складанымі ў вытворчасці будуць гарсэты ці камізэлькі. А самае складанае — гэта пояс, але хопіць аднаго разу, каб навучыцца ткаць яго. Кацярына раіць звярнуцца па дапамогу да чалавека, які ўжо рабіў паясы, альбо выкарыстоўваць дапаможнікі.

«Насамрэч, беларускія традыцыйныя строі — складаныя з-за арнаментальных, эстэтычных складнікаў, з пункту гледжання аздаблення. У плане крою яны досыць простыя».

Спатрэбіцца каля чатырох месяцаў, каб вышыць самую простую кашулю. Па меркаванні Кацярыны, усё залежыць ад часу, які чалавек прысвячае вышыўцы. А вось для таго, каб стварыць сабе строй з нуля, пачаткоўцу спатрэбіцца некалькі гадоў.

Каментары5

  • Recce
    18.11.2023
    Можна яшчэ матэрыялы пра Азбуку беларускага арнаменту. Даўно ніхто не пісаў пра гэта. Больш матэрыялаў пра наш беларускі арнамент і нашы вышыванкі. Дзякуй.
  • Sawed
    18.11.2023
    Магілёўшчына і Смаленшчына то мажліва наша культура Дняпра таму і крыху блытаюць. Але калі прыняць за тое што Смаленск гэта Беларусь то і пытанні знімаюцца. У вёсках на Смаленшчыне жыве беларуская мова.
  • Mind
    18.11.2023
    Дщякуй за артыкул. Цікава пабачыць і пачытаць ці ёсць асаблівасці беларускага традыцыйнага Арнаменту на Паазер'і, Падняпроўі, Палессі, і Цэнтральнай Беларусі?

Ва Украіне загінуў беларускі добраахвотнік Газ4

Ва Украіне загінуў беларускі добраахвотнік Газ

Усе навіны →
Усе навіны

18-гадовая дзяўчына зняла відэа ў тыктоку, імаверна, пра свайго хлопца-міліцыянта — яе затрымалі за непавагу да органаў10

Лукашэнка пракаментаваў сітуацыю ў Сірыі6

Артхаус у беларускай вёсцы. Новы спектакль Карняга, на які ізноў было амаль немагчыма выхапіць квіткі2

Даляр падаражэў упершыню за сем таргоў зніжэння і амаль адразу на тры капейкі

Украінец-ухіліст захрас у цясніне ў гарах, яго выратавала кацяня2

Нарышкін заявіў, што Расія «блізкая да дасягнення мэт СВА ва Украіне», каб не адбылося «знясілення»21

Следчыя вызначылі абставіны жорсткага забойства, якое адбылося 16 гадоў таму ў Пінску

Прызначаны новы рэктар ЕГУ — ізноў не беларус29

Чатырох замежнікаў забілі ў Батумі, у забойстве падазраюцца таксама замежнікі

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Ва Украіне загінуў беларускі добраахвотнік Газ4

Ва Украіне загінуў беларускі добраахвотнік Газ

Галоўнае
Усе навіны →