Новыя даследаванні генетыкаў змушаюць вярнуцца да расісцкіх тэорый аб «добрых» і «дрэнных» генах
Тэзісы аб генетычна закладзенай няроўнасці паміж рознымі чалавечымі папуляцыямі ўпершыню з'явіліся ў ХІХ стагоддзі. Пасля іх не раз аспрэчвалі, але цяпер да іх звяртаюцца зноў, што выклікае гарачыя спрэчкі ў навуковым асяроддзі.
Аб уплыве навуковых даследаванняў сумнеўнай якасці на грамадства распавядае Le Monde.
Небяспечнасць выкарыстання вынікаў падобных даследаванняў у антыгуманных мэтах выклікала сярод вучоных вялікую дыскусію. Адны заклікаюць да таго, каб «не распаўсюджваць неабдумана і безадказна ідэалагічныя боепрыпасы для падтрымкі скажоных перакананняў». Іх апаненты бачаць у такіх заявах спробу «падвяргаць цэнзуры» даследаванні.
Пытанне са спадчыннасцю намнога складанейшае, чым можа падацца дылетанту.
А вось даследаванні, якія шукаюць генетычныя прычыны ў шматфактарных захворваннях ці складаных сацыяльных рысах (паспяховасць, інтэлект, сэксуальныя перавагі, палітычныя перавагі) заснаваныя на зусім іншых прынцыпах.
Такія даследаванні называюцца «поўнагеномнымі асацыятыўнымі даследаваннямі» (GWAS, ад «Genome-Wide Association Studies»). Яны дазваляюць шляхам параўнання з папуляцыяй разлічыць «полігенную адзнаку» для кожнага чалавека. Напрыклад, яго схільнасць да наркаманіі, хваробы Паркінсана ці высокай паспяховасці.
Аўтар прыводзіць прыклад. Калі ўявіць нейкае грамадства, у якім дзеці з блакітнымі вачыма не мелі б права хадзіць у школу, то генетычныя фактары, якія характэрныя для блакітнавокіх, былі б статыстычна звязаныя з непісьменнасцю, схільнасцю да бадзяжніцтва, злачыннасці і г.д.
Функцыянаванне і экспрэсію генаў дапамагаюць рэгуляваць сацыяльнае і культурнае асяроддзе, харчовыя звычкі, стрэс, уздзеянне хімічных ці прыродных фактараў, адукацыя і г. д. Адносна гэтага даўно існуе кансэнсус сярод генетыкаў.
Секвенаванне геному і яго наступствы
Аўтар артыкула прапануе вярнуцца да пачатку ХХІ стагоддзя. У той час было здзейсненае секвенаванне геному (вызначэнне ўсёй паслядоўнасці ДНК у ядры клеткі і ў мітахондрыях). На сёння гэта самае поўнае генетычнае даследаванне, якое выяўляе максімальную колькасць магчымых генных змен, якія могуць быць прычынай генетычных захворванняў.
Аўтар артыкула цытуе эпідэміёлага са Стэнфардскага ўніверсітэта Джона Іанідзіса (John Ioannidis), які адзначае інерцыю, што ўтварылася ў даследаваннях генетыкі.
У выніку зʼявіліся работы, якія прапануюць тыя самыя метады для выяўлення прычын раку і для выяўлення прычын непісьменнасці. Такія працы «забруджваюць навуковую літаратуру», як адзначае спецыяліст па эвалюцыі геному з Хʼюстанскага ўніверсітэта прафесар Дэн Граур (Dan Graur).
«Паступова даследчыкі ў галіне псіхалогіі ці кагнітывістыкі ці з іншых сфер, не маючы глыбокіх ведаў у галіне біялогіі, хапаліся за генетычныя даныя і выкарыстоўвалі іх для адказаў на пытанні сваіх дысцыплін. Паступаючы такім чынам, яны ставяць на адзін узровень адносна абʼектыўны і вымяральны біялагічны фенатып, напрыклад, рост, і даволі расплывістыя ці выражаныя праз культуру паняцці, такія, як нізкі ўзровень самакантролю ці паспяховасць у школе».
Брытанскія даследчыкі ў 2013 годзе апублікавалі вынікі свайго параўнаўчага аналізу школьных вынікаў «аднаяйцавых» і «рознаяйцавых» блізнят.
Ёсць даследаванні, якія заходзяць яшчэ далей. У 2019 годзе шведскія вучоныя апублікавалі артыкул, у якім прыводзілі «доказ істотнага ўплыву генаў на тое, ці заводзяць людзі сабак».
Аўтар артыкула сцвярджае, што такое выкарыстанне генетычных даных добрая ілюстрацыя таго факта, што кірункі навуковых даследаванняў — адбітак грамадства, якое іх стварае і фінансуе. Ён цытуе даследчыцу ў галіне генетыкі чалавека і сацыялогіі навукі Катрын Бурген (Catherine Bourgain):
У выніку, адзначаецца ў артыкуле, былі распрацаваныя тэхналогіі, якія дазваляюць разлічыць для кожнага канкрэтнага пацыента паказчыкі рызыкі ўзнікнення пэўных захворванняў. У ЗША цэнтры па лячэнні бясплоднасці пачынаючы з 2010-х гадоў прапаноўваюць сваім заможным кліентам выбраць эмбрыён для імплантацыі на падставе вынікаў полігенных тэстаў.
Новыя этычныя правілы генетыкі
Шкоду, якую можа нарабіць публікацыя сумнеўнага даследавання, прызнаюць і навуковыя часопісы. У верасні 2021 года галоўны рэдактар часопіса «Science» прызнаў, што на пачатку ХХІ стагоддзя часопіс «адыграў ганебную і заўважную ролю ў навуковым прызнанні еўгенікі ў Злучаных Штатах».
«Мы друкавалі працы, якія садзейнічалі ўзнікненню забабонаў, ізаляцыі і дыскрымінацыі. Некаторыя з нашых артыкулаў былі абразлівымі і шкоднымі, гэта спадчына, якую мы сёння імкнемся вывучыць і выкрыць».
«заснаваныя на здагадцы аб уласцівай біялагічнай, сацыяльнай або культурнай перавазе або няпаўнавартаснасці адной чалавечай групы над іншай у залежнасці ад расы, этнічнага паходжання, нацыянальнага або сацыяльнага паходжання, полу, гендэрнай ідэнтычнасці і інш».
Жаданне параўноўваць здольнасці або біялагічныя характарыстыкі катэгорый, якія, тым не менш, з'яўляюцца сацыяльна сканструяванымі, застаецца моцным у некаторых дысцыплінах. У прадмове да калектыўнай працы (What is Your Dangerous Idea?, Simon & Schuster, 2006) Стывен Пінкер пералічыў шэраг пытанняў, якія ён лічыў законнымі, але занадта палітычна некарэктнымі, каб іх належным чынам даследаваць. Сярод іх: «Ці ў сярэднім габрэі-ашкеназі разумнейшыя за неяўрэяў, таму што іх продкі прайшлі прыродны адбор у залежнасці ад здольнасцей, неабходных для пазычання грошай?» «Ці зніжаецца сярэдні інтэлектуальны ўзровень насельніцтва краін Захаду таму, што ў ідыётаў нараджальнасць вышэйшая, чым у разумнейшых?» Або яшчэ: «Ці павінны людзі мець права (…) паляпшаць генетычныя характарыстыкі сваіх дзяцей?»
Навукоўцы выявілі больш за 30 тысяч новых вірусаў. Яны хаваюцца ў мікробах
Каментары
І ў той жа час навукай нельга апраўдваць злачынную палітыку. Можа яўгеніка нават і навукова абгрунтаваная, але ад гэтага не перастае быць злачынствам супраць чалавечнасці.