Žudasnuju historyju zachavali archiŭnyja krynicy. Čym jaje možna vytłumačyć?
Historyjaj, jakaja adbyłasia ŭ pieršaj pałovie XVIII stahodździa, padzialiŭsia ŭ fejsbuku historyk-archivist Dzianis Lisiejčykaŭ. Jaje zapisali bycienskija bazyljanie.
U toj čas Bycień byŭ miastečkam u Słonimskim paviecie Novaharodskaha vajavodstva (siońnia ahraharadok u Ivacevickim rajonie). Bazyljanski orden pabudavaŭ tut adzin z najbahaciejšych unijackich manastyroŭ na terytoryi Biełarusi, ad jakoha praź lichalećci XX stahodździa da nas dajšła tolki małaja carkva.
Padziei, zapisanyja manachami, adbylisia ŭ miastečku ŭ 1726 hodzie:
«Dzivosnaja miascovaja niadaŭniaja historyja. U nas tut adbyŭsia vyklučny vypadak. Pan Łabačeŭski, bycienski padstarosta, <…> pamior, ale cieła jaho da treciaha dnia zastavałasia ciopłym i z žyvoj kryvioj. Taksama z šyi, pierabitaj rydloŭkaj, kroŭ jak z byka išła.
I zakapany byŭ na mohiłkach u miastečku. Ale pakolki nie tolki manastyr, ale i ŭsio miastečka apanoŭvaŭ strach, my zahadali nazaŭtra ž nadviačorkam adkapać. Ale znoŭ trup byŭ znojdzieny ciopłym, a z hałavy i šyi išła śviežaja kroŭ.
Ajciec vikaryj tady ŭčyniŭ ekzarcyzm, i trup byŭ spaleny. A ŭ čas spaleńnia byccam dźvie krynicy vady ź jaho vybuchnuli ŭharu i zalili połymia. Narešcie, kali ŭžo vialikim połymiem kości zhareli, pry kavałku cieła zastałosia serca, jakoha połymia, abstupajučy, nie achapiła, a ź jaho jak zarad porachu albo rakieta vybuchnuła, až na ludziej vysypaŭšy iskry. Tolki tady pačało hareć.
I navat tady, kali serca ŭžo tolki adno zastałosia i lohkija zhareli, jašče kroŭ z serca strumieniem liłasia. Choć my i ŭ vialikim strachu byli, adnak z Božaj łaski nie mieli škody».
Trupaspaleńnie, abo pa-inšamu kremacyja, nikoli nie vitałasia ŭ chryścijanstvie. Pa-pieršaje, kremacyju atajasamlali ź jazyčnickimi praktykami, pa-druhoje, chryścijanie vierać, što ŭ Sudny dzień usie ludzi ŭvaskresnuć u płoci i vyjduć sa svaich mahił, a spaleńnie trupa, paśla jakoha nie zastajecca navat kostak, razburaje hetuju vieru.
Siońnia katalickaja i pravasłaŭnaja cerkvy nie zabaraniajuć kremacyju, ale rajać ustrymacca ad jaje, vybraŭšy tradycyjny sposab pachavańnia. Ale bolš jak tysiaču hadoŭ isnavała poŭnaja na jaje zabarona, uviedzienaja jašče Karłam Vialikim u 785 hodzie, za parušeńnie jakoj čakała pakarańnie śmierciu.
Katalickaja carkva, da jakoj naležyć i ŭnijacki orden bazyljanaŭ, źmiakčyła zabaronu tolki ŭ 1960-ja hady. Tak što spaleńnie manachami trupa ŭ Bycieni było nadzvyčajnaj situacyjaj.
Što ž mahło zdarycca ź ciełam padstarosty?
Razvažajučy pra pryčyny taho, što adbyvałasia ź ciełam pana Łabačeŭskaha, varta adrazu adkinuć letarhičny son i inšyja padobnyja stany, kali čałaviek vyhladaje miortvym, ale pry hetym zastajecca žyvym. Z apisańnia bazyljanaŭ zrazumieła, što z ranaj ad rydloŭki na šyi, ź jakoj jak z byka išła kroŭ, padstarosta doŭha b nie praciahnuŭ. Nie pieražyŭ by jon i zakopvańnie ŭ ziamlu, jak by hłyboka nie spaŭ.
Jaho adkapanaje cieła ŭ lubym vypadku musiła b astyć. Ale heta nie adbyłosia.
Paśmiarotny pierahreŭ — źjava nieadnojčy zadakumientavanaja, ale dahetul da kanca nie vytłumačanaja navukoŭcami. Bolšaść śpiecyjalistaŭ pakazvajuć na pracesy razłažeńnia. Naprykład, niekatory nahreŭ cieła mohuć vyklikać bakteryi-simbanty, u tym liku kišačnyja, jakija praciahvajuć raskładać ježu.
Hetyja ž pracesy mahli pryvieści da nakapleńnia ŭnutry pamierłaha čałavieka hazaŭ, što stali pryčynaj vybuchu «porachu albo rakiety», jaki nazirali žychary Bycienia, kali pasprabavali spalić trup. Pad hetym unutranym ciskam z trupa mahła praciahvać vyciakać kroŭ i inšyja vadkaści cieła. Viadoma, što trupnaja kroŭ tolki spačatku huścieje, ale praz 30-90 chvilin znoŭ «razredžvajecca» — jaje, jak i donarskuju, siońnia vykarystoŭvajuć dla vyrabu płazmy dla pieralivańnia.
Usie apisanyja źjavy, jakija adbylisia z trupam, možna było b vytłumačyć racyjanalna, kali b padziei adbyvalisia nie ŭ hłuchoj pravincyi ŭ časy, kali miedycyna jašče nie była dastatkova raźvitoj.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary