«Dzień maŭčańnia, žyllo ŭ hiestchausie». Jak miedyk ź Viciebska stvaryŭ na Bali anałah 103.by
Jaŭhien Paviełka — małady doktar ź Viciebska. U 2020-m chłopiec, na toj čas student 6 kursa i supracoŭnik FK «Viciebsk», udzielničaŭ u pratestach i byŭ vymušany vyjechać. «Našaj Nivie» chłopiec raskazaŭ pra ekzatyčnaje miesca, kudy emihravaŭ paŭtara hoda tamu — indanezijski vostraŭ Bali.
«Šmat chto ličyć, što na vostravie drennaja miedycyna, ale my razburajem hety mif»
Pierš za ŭsio ŭdakładniajem u Jaŭhiena, jak pravilna vymaŭlać nazvu vostrava — z naciskam na pieršy ci druhi skład? Pravilna i tak, i tak, kaža jon. Ale zbolšaha tut staviać nacisk na pieršy skład.
Paviełka źjechaŭ ź Biełarusi dva hady tamu. Chłopiec vyjazdžaŭ z krainy praz Hruziju, apynuŭsia ŭ Polščy, a potym vyrašyŭ, što žadaje pajechać na Bali — tady, tłumačyć Jaŭhien, heta byŭ papularny kirunak. Biełarus pajechaŭ u nikudy i pačaŭ šukać sabie na Bali novy zaniatak.
Samaja papularnaja viza na Bali — kłasičnaja turystyčnaja, jaje staviać pa prylocie. Kali Jaŭhien pierabraŭsia na vostraŭ, takija vizy byli niedastupnyja z-za kavidu, možna było tolki atrymać adnarazovuju turystyčnuju vizu. Schiema takaja: «Viza robicca anłajn ciaham dvuch tydniaŭ. Dastatkova napisać u ahienctva, prykłaści fota pašparta i svajo fota, a taksama apłacić pasłuhi — 250—270 dalaraŭ. Za dva tydni atrymlivaješ elektronnuju vizu na 60 dzion z mahčymaściu praciahnuć jaje dvojčy, ale ŭ čas dziejańnia nielha vylatać ź Indanezii.
Ciapier jość bolš varyjantaŭ lehalizacyi — zvyčajnyja turystyčnyja vizy, dla biełarusaŭ dastupny biaspłatny štamp u pašpart, jaki dazvalaje znachodzicca ŭ Indanezii 30 dzion, isnujuć doŭhaterminovyja turystyčnyja vizy».
Kali havorka idzie pra jašče bolšy termin, jość tak zvanyja KITAS — anałah dazvołu na žycharstva ŭ Indanezii, da jakoj naležyć Bali. Pracoŭny KITAS možna atrymać na hod, ale jon vydajecca pad peŭnuju kampaniju i kaštuje doraha. Jość KITAS dla fryłansieraŭ, jaki dazvalaje im znachodzicca na vostravie šeść miesiacaŭ.
Samy papularny KITAS, jaki jość i ŭ Jaŭhiena, vydajuć za inviestycyi ŭ kampanii, zarehistravanyja ŭ Indanezii, jaho atrymlivajuć na hod-dva. Možna prylacieć i adkryć kampaniju, adnačasova zajmać u joj pasadu i być inviestaram. Ale hetym KITAS vielmi šmat karystalisia i nie zaŭsiody sumlenna, tamu, tłumačyć Paviełka, ciapier pavyšajuć minimalny paroh inviestycyj i bolš uvažliva sočać za jaho vykanańniem.
U samoha Jaŭhiena jość svaja kampanija HealthBali, tamu jon padpadaje pad kryteryi KITAS. Biełarus robić biznes u miedyčnaj śfiery: «My dapamahajem turystam i ekspatam atrymlivać tut miedycynskuju dapamohu zručna i chutka. Šmat chto, kali pryjazdžaje siudy, ličyć, što na vostravie drennaja miedycyna, da doktara niemahčyma trapić, ale my razburajem hety mif.
Tut šmat klinik, tolki ŭ našym katałohu ich nie mienš za 50 na nievialiki Bali, častka ź ich maje aŭstralijskija akredytacyi, śpiecyjalisty taksama navučajucca za miažoj. Ale nie chapała prostaha dostupu da miedyčnych pasłuh i infarmacyi pra ich, my hetym i zajmajemsia. My stvaryli płatformu, z dapamohaj jakoj možna vyklikać doktara dachaty, zapisacca na pryjom ci na zdaču analizaŭ za paru klikaŭ. Heta padobna da biełaruskaha siervisu 103.by».
Miedycyna na Bali, kaža Jaŭhien, padobnaja da zachodniaj — naprykład, časam pryjomu ŭ doktara možna čakać miesiac, a za apieracyju pa vostrym apiendycycie možna addać niekalki tysiač dalaraŭ. Ale ž na vostravie raźvivajuć miedyčny turyzm, chutka tam adkryjecca vialikaja balnica Bali International Hospital, dzie buduć pracavać zamiežnyja daktary, a pracavać špital budzie ŭ partniorstvie z suśvietna viadomaj amierykanskaj klinikaj Mayo.
«Štohod miascovyja śviatkujuć dzień maŭčańnia (Ńjepi), kali nichto na Bali nie maje prava vychodzić na vulicu»
Jakimi byli pieršy ŭražańni Jaŭhiena ad Bali? «Adrazu adznačyŭ klimat: jon vielmi śpiakotny, mnie padałosia, što tut duža dušna i navat jość para z-za rota, jak u łaźni. Heta było vielmi niezvyčajna. Ale z klimatam vielmi chutka zvykaješsia, bo tut jość akijan i šmat inšych rečaŭ, jakija kampiensujuć klimat. Śpioka nie tak napružvaje, kali razumieješ, što znachodzišsia na ŭźbiarežžy.
Nasamreč tempieratura i vilhotnaść tut nie vielmi vysokija, jany mała zaležać ad času sutak i siezonu. Niekatorym tut ciažka aklimatyzavacca, ale ja z hetym nie sutyknuŭsia i chutka adaptavaŭsia da klimatu. Na Bali dzieci dobra siabie adčuvajuć, siudy pryjazdžaje vielmi šmat pažyłych ludziej, to-bok i im tut kamfortna. Na vostravie nie abaviazkova treba siadzieć pad soncam, jon zasypany kaviarniami i restaranami, a možna i bavić čas na plažy. A doma ŭsie majuć kandycyjaniery».
Druhoje, što adznačyŭ Jaŭhien — miascovyja žychary. Balijcy viadomyja na ŭvieś śviet dobrazyčlivaściu i ŭśmiešlivaściu, i chłopiec pryznaje: kali pryjechaŭ na vostraŭ, pabačyŭ, što heta nie stereatypy. Balijcy vielmi relihijnyja, u ich svaja viera — balijski induizm. Jany, tłumačyć biełarus, ličać, što bahi i duchi paŭsiul, tamu treba im dziakavać i ŭcichamirvać ich. Voś čamu na vostravie možna pabačyć bahata rytuałaŭ i cyrymonij, padnašeńni baham i ducham pa niekalki razoŭ na dzień.
Praz usie hetyja cyrymonii i śviaty ŭ ich bahata vychadnych — ličycca, bolš, čym pracoŭnych dzion. Jany navat žyvuć pa svaim kalendary, chacia vostraŭ i vielmi cyvilizavany, i pa ich kalendary ciapier 1945 hod. Jašče na Bali vielmi šmat pryhožych chramaŭ, taksama jość nievialičkija siamiejnyja chramy ŭ kožnym domie.
Balijcy ŭ turystyčnych rajonach i ŭ hłybini vostrava adroźnivajucca, i dla tych, chto žyvie na poŭnačy vostrava, turysty — niešta niezvyčajnaje. Ale jany ŭsio roŭny vielmi haścinnyja, dla ich mieć u haściach biełaskuraha turysta vielmi pačesna. Ich uśmieška i dobrazyčlivaść nasamreč vyłučajucca, tłumačyć biełarus.
Jaŭhien kaža, što bolš za ŭsio jaho ŭraziła adno balijskaje śviata: «Štohod miascovyja śviatkujuć dzień maŭčańnia (Ńjepi), kali nichto na Bali nie maje prava vychodzić na vulicu i turysty taksama musiać siadzieć doma. Cicha na ŭsim vostravie, ničoha nie pracuje, aeraport nie prymaje samaloty. Nielha navat uklučać muzyku i karystacca elektryčnymi pryładami.
Pierad hetym prachodzić parad sa skulpturami z papje-maše, ich nosiać pa ŭsim vostravie i potym spalvajuć, a na nastupny dzień nadychodzić dzień cišyni. Balijcy ličać, što praz parad jany pužajuć duchaŭ, a na nastupny dzień prykidvajucca, što na vostravie nichto nie žyvie, kab duchi syšli ź jaho. Kali žyvieš u Jeŭropie, u Biełarusi, składana ŭjavić sabie, što ciaham adnaho dnia ničoha nie pracuje i na vulicy niama ni adnaho čałavieka, a balijcy mohuć sabie dazvolić zrabić paŭzu i pravieści jaje ŭ cišyni i miedytacyi».
Takaja kolkaść vychadnych, kaža Jaŭhien, moža ździvić zachodnikaŭ, jakija pryjazdžajuć na Bali vieści biznes. Balijcy nikudy nie śpiašajucca, ale biełarus nie nazyvaje heta lanotaj — chutčej, taki balijski styl žyćcia. U miascovych niama adčuvańnia, što treba niešta zrabić da peŭnaha času. Kali jany prapanujuć sustrecca zaŭtra ŭ 10, heta moža aznačać čas z 10 da viečara.
Spačatku, kali sprabuješ žyć pa zvykłych tabie zakonach, heta pryhniataje, pryznajecca chłopiec. Ale kali razumieješ, što znachodzišsia ŭ inšym miescy i ŭ inšaj častcy śvietu, pačynaješ pad heta padładžvacca, u tym liku i dazvalaješ sabie bolš adpačynku. Tady ŭsio stanovicca na svajo miesca — mahčyma, praca idzie bolš pavolna, ale heta nie robicca prablemaj.
«Ceny pačynajucca ad 200 dalaraŭ na miesiac za davoli ścipłaje žyllo»
Na Bali, raskazvaje Jaŭhien, možna znajści roznaje žyllo — usio zaležyć ad patrebaŭ u kamforcie. Pavodle słoŭ biełarusa, najbolš papularny i biudžetny varyjant — hiestchaus: «Heta vialikaja viła, na jakoj žyvie niekalki čałaviek, jany arandujuć asobnyja pakoi i prastoru. Taksama zdajuć viły całkam, jość apartamienty i kłasičnyja hateli. Ceny pačynajucca ad 200 dalaraŭ na miesiac za davoli ścipłaje žyllo, mahčyma navat biez kandycyjaniera, a možna addać niekalki tysiač dalaraŭ na sutki za žyllo, usio zaležyć ad patrebaŭ i zapytaŭ.
Ale žylla tut šmat. Ciapier pa ŭsim vostravie mnoha budujecca, siarod ekspataŭ vielmi papularna arandavać viły i pierazdavać ich, kab zarabić. Ludzi i prosta inviestujuć u žyllo i viły, jakija budujucca, ciapier heta samy papularny vid inviestycyj na vostravie. Taksama košt zaležyć ad terminu arendy: možna niešta zdymać za 500 dalaraŭ na miesiac, ale kali ty heta aranduješ adrazu na hod, košt moža atrymacca ŭ dva razy mienšy».
Na vostravie vialikaje ruskamoŭnaje kamjunici, ale jano zbolšaha składajecca z ukraincaŭ i rasijan. Biełarusaŭ tut našmat mienš, chacia ŭsio roŭna chapaje, kaža Paviełka. Šmat chto ź ich prylataje ŭ zimni čas, ale heta tyja, chto zimuje ŭ trapičnych krainach, zbolšaha ludzi, jakija pracujuć addalena.
Chłopiec pieraścierahaje — na Bali možna sutyknucca ź indanezijcami, jakija padajucca hrubymi, mahčymyja kanflikty. Ale zvyčajna akazvajecca, što heta nie miascovyja, bo na Bali, asabliva ŭ turystyčnych rajonach, pracuje šmat indanezijcaŭ ź inšych astravoŭ. Jany mohuć, da prykładu, abakraści, ale sapraŭdnyja balijcy tak siabie nie pavodziać, jany nie mohuć naškodzić inšamu — nie dazvalaje ni viera, ni vychavańnie.
Bali vielmi adroźnivajecca ad astatniaj Indanezii, tamu ludzi ź lubych inšych punktaŭ krainy buduć na vostravie vydzialacca. U inšych častkach Indanezii panuje isłam, tamu tam možna dazvolić sabie mienš, čym na Bali, kaža Jaŭhien: «Turysty mohuć tut zasialicca ŭ hatel paraj, z hetym nie budzie prablemy. Ale na susiednim vostravie, dzie vialikaja rola isłamu, mohuć być vielmi vialikija prablemy, kali ŭ hatel zasielicca nie źviazanaja šlubam para.
Ja byŭ u stalicy Indanezii Džakarcie, taksama naviedvaŭ susiednija astravy — tudy možna trapić na paromie ci samalocie. Jany vielmi adroźnivajucca ad Bali, tam zusim inšaja kultura. Na susiednija astravy bolš jeduć, kab panazirać za pryrodaj: mahčyma, tyja, chto daŭno na Bali i šmat vyvučyli, mohuć pajechać na inšy vostraŭ, kab pahladzieć na inšyja vułkany i vadaspady».
Indanezija vielmi vialikaja, ale, miarkuje biełarus, turystam i ekspatam zbolšaha budzie kamfortna tolki na Bali, jon bolš adaptavany dla inšaziemcaŭ. Džakarta vyhladaje mienš zručnaj, bolš śpiakotnaj i brudnaj. Chacia tam i šmat infrastruktury, ale ŭ Džakarcie składana žyć, jana chutčej moža być cikavaja dla biznesu.
Jaŭhien kaža, što papularnyja rečy na Bali — siorfinh, duchoŭnyja praktyki, miedytacyja, joha. Miedytacyjaj bolš zajmajucca ŭ rajonie vostrava pad nazvaj Ubud, jon znachodzicca dalej ad akijana. Ubud ličać centram duchoŭnych praktyk, tudy jedzie vielmi šmat turystaŭ, i tam žyvie šmat ekspataŭ, jakija hetym zajmajucca.
Ci doraha žyć na Bali? Nie ŭsio adnaznačna: «Tut žyćcio tańniejšaje, ale čamuści časam vydatkoŭvaješ našmat bolš, čym u Biełarusi.
Na Bali možna bolš zarablać i adpaviedna bolš vydatkoŭvać, a taksama za nievialikija hrošy ty možaš tut atrymać toje, čaho nie atrymaŭ by ŭ inšych krainach. Naprykład, možna naniać sadoŭnika, prybiralnika, šmat chto biare na pracu nianiu dla dziaciej. Tamu traty atrymlivajucca bolšyja, ale heta tamu što ty sabie dazvalaješ našmat bolej, jakaść tvajho žyćcia našmat vyšejšaja. Ale, jak i ź nieruchomaściu, usio zaležyć ad patrebaŭ».
Pavodle słoŭ biełarusa, na Bali charčavacca ŭ kaviarniach i restaranach bolš vyhadna, čym kuplać sabie ježu ŭ mahazinie i samastojna jaje hatavać.
Impartnyja pradukty mohuć abyścisia niatanna — da prykładu, heta datyčyć syroŭ, jakija mohuć vieźci ź Jeŭropy ci Aŭstralii, a taksama miasa. Adzieńnie kaštuje prykładna stolki ž, jak u Biełarusi, ale tut u im niama takoj patreby, z-za dobraha klimatu zvyčajna chapaje futbołki i šortaŭ.
«Možna paśniedać ź vidam na vułkan i paviačerać na bierazie akijana»
Pryroda na Bali, dzielicca Jaŭhien, vielmi raznastajnaja: jość vułkany, vadaspady, nacyjanalnyja parki, roznyja sady, papularnaja reč — rysavyja terasy (stvoranyja asablivym čynam rysavyja pali na pahorkach).
Chłopiec zachaplajecca pryhažościu vostrava, ale nie zabyvaje pra biaśpieku: «Bali byccam z karcinak, jakija bačyŭ raniej i nie moh pavieryć, što stolki pryhažości moža być sabrana ŭ adnym miescy. Možna paśniedać ź vidam na vułkan i paviačerać na bierazie akijana. Chadzić pa džunhlach tut niepapularna, bo heta vielmi niebiaśpiečna, tut duža raznastajny žyviolny śviet. Na Bali žyvuć atrutnyja źmiei, i navat nie treba chadzić u džunhli, kab ź imi sustrecca. Jany nie časta naviedvajuć turystyčnyja rajony, ale šmat chto ź imi sutykaŭsia, u tym liku i ja. Tamu ŭ džunhli mała chto chodzić, ale jość parki, sady i terasy, i ŭsio heta znachodzicca la džunhlaŭ, tam pryhoža i dastatkova biaśpiečna.
Zvyčajna źmiei nievialikija, ukusy i traŭmy zdarajucca nie vielmi časta, ale byvajuć, i pra hetuju ryzyku treba pamiatać. Čaściej možna sustrecca ź niebiaśpiekaj u akijanie, naprykład, ad marskich vožykaŭ ci mieduz, ale z usim hetym možna žyć. Taksama ŭ adnym domie z taboj žyvuć hiekony, nievialikija pavuki i jaščarki, ale i heta nie strašna».
Častaja źjava na Bali — ziemlatrusy, zvyčajna jany nie mocnyja, miascovyja nie źviartajuć na ich uvahi. Najvialikšy ziemlatrus, jaki pamiataje Jaŭhien, mieŭ mahnitudu 7,1 bała, epicentr znachodziŭsia la Bali. Tresła mocna, dzielicca chłopiec, i heta byŭ adziny ziemlatrus, kali daviałosia pakinuć dom.
Kali kažam pra Bali, treba zhadać najpapularniejšy miascovy transpart — bajki, jakija aranduje bolšaść turystaŭ. Jany dadajuć pracy miascovym miedykam, bo z bajkami źviazana bahata avaryj. Jaŭhien tłumačyć, što na vostravie niama pravił darožnaha ruchu, prosta treba jechać tak, kab nikomu nie naškodzić, i z-za hetaha niedaśviedčanyja turysty i ekspaty časta traplajuć u avaryi. Inšyja faktary ryzyki — adsutnaść šlema ci kiravańnie ŭ niećviarozym stanie, a taksama adsutnaść miascovych pravoŭ. Usio heta jašče i panižaje šansy atrymać kampiensacyju ad strachavoj za DTZ.
Jaŭhien amal nie nazyvaje niedachopaŭ žyćcia na Bali: «Usie minusy, jakija ja bačyŭ tut raniej, ciapier chutčej padajucca plusami. Kali zvyknucca z žyćciom tut i padładzicca pad jaho, sutykacca ź minusami nie budzieš. Na vostravie, jak i ŭ inšych kutkach Azii, miascovyja adznačajuć prablemu sa śmiećciem — staŭleńnie da jaho inšaje, čym u Jeŭropie. Miascovyja mohuć vykinuć śmiećcie prosta na vulicu, bo jany zvykłyja da hetaha. Ale ciapier usio źmianiajecca: tut robiać šmat ekałahičnych prajektaŭ, i miascovych, napeŭna, taksama vučać pravilna stavicca da śmiećcia.
Da karupcyi na Bali staviacca pa-roznamu, časam jaje nazyvajuć samaj miłaj karupcyjaj na śviecie. Tak, pavodle słoŭ chłopca, kazaŭ adzin z bujnych inviestaraŭ. Jon pryvioŭ prykład, kali na vostravie budavali nieruchomaść i sutyknulisia z padatkovaj. Inviestar skazaŭ, što jon hatovy apłacić padatki sumaj u 10 miljonaŭ — chutčej za ŭsio, havorka išła pra indanezijskija rupii. Padatkavik jamu adkazaŭ: «Nie płacicie stolki, nas usich pasadziać, bo la vas adzin płacić miljon, a inšy — try miljony. Lepš i vy zapłacicie miljon, a jašče adzin miljon dajcie nam».
Miascovyja čynoŭniki, raskazvaje biełarus, imknucca da maksimalnaj zakonnaści i prazrystaści, kab pryciahnuć na vostraŭ jak maha bolš inviestaraŭ i biznesu. A toje, što na Bali časam prosiać chabar, Jaŭhien nazyvaje adnym z praviłaŭ žyćcia na vostravie, pad jakija treba padładzicca.
Ci nadoŭha Jaŭhien na Bali? «Pakul nie viedaju, zaraz płanuju niedzie na hod napierad. Chutčej za ŭsio, Bali budzie dla mianie druhim domam, kudy možna budzie viartacca, a tak budu raźvivać biznes, mo i ŭ inšych krainach. A dzie pieršy dom? Dla mianie jon u Biełarusi».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary