U Minsku razhadali tajamnicu znakamitaj mazaiki. Vy nikoli nie zdahadajeciesia, adkul iduć ślady
U Minsku na vulicy Navavilenskaj, 21/3 (heta adrazu za centram «Maci i dzicia») jość dziciačy sad №129. Na jaho ścianie plitkaj vykładziena mazaika. Heta niaredkaja źjava — mazaika na ścienach dziciačych sadoŭ, škoł i žyłych damoŭ. Blizko.by sabraŭ usio, što viadoma pra hety ŭzor manumientalnaha mastactva.
Tut, praŭda, karcinka nietryvijalnaja. Aŭtary vykłali plitkaj trochmietrovaje dzicia biez trusikaŭ, jakoje idzie nasustrač soncu. Chto heta zrabiŭ, kali i, hałoŭnaje, čym naviejany taki siužet?
Da hetaha času možna było adkazać tolki na pytańnie «Kali?». U 1963 hodzie tut pabudavali dziciačy sad ad ptuškafabryki imia Krupskaj, sama fabryka i jaje pali byli tut ža, niepadalok. U 1972—1973 pobač, bližej da raki, prybudavali jašče adzin korpus, na jakim jakraz mazaikaj i vykłali vyjavu dziciaci. A stary korpus (jon raźmieščany na ŭschod) u tyja ž hady taksama abkłali plitkaj — u vyniku dva korpusy vyhladajuć jak pabudova adnaho času.
Z čaho paŭstahodździa tamu pazyčyli hety siužet, da hetaha času viedali, mabyć, tolki sami plitačniki.
Ale voś ciapier Kaciaryna Ruskievič, jakaja zajmajecca daśledavańniem manumientalnaha mastactva ŭ Biełarusi i viadzie ŭ fejsbuku hrupu Belarusian Soviet Monumental ART, praliła na heta śviatło.
Jana piša: «Užo davoli viadomaja ŭ Minsku mazaika pad nazvaj «Mały z hołym zadam, abo hałazadaje dzicia» znajšła svoj mastacki pačatak, ź jakoha my ciapier možam nazirać jaje na vulicy Navavilenskaj, 21/3, na ścianie jaślaŭ-sada № 129.
Asablivaść u tym, što heta linahraviura viadomaha manholskaha mastaka Dahdanhijna Amhałana, a sama hetaja praca nazyvajecca «Ranica, sonca i mama», 1962 hod (heta niedakładnaja nazva).
I jak my bačym, stała vielmi papularnaja na prastorach SSSR u 60—70-ja hady. Jak było dobra zaŭvažana, «heta dzivosnaje dzicia biez trusikaŭ biehaje pa ŭsioj Manholii ŭ vielizarnaj raznastajnaści varyjacyj: na płakatach i paštoŭkach, jano vypalena na drevie i navat vyšyta na navałačkach. Akazvajecca, jano i ŭ Minsku ŭpryhožvaje ścieny dziciačych ustanoŭ. Heta vydatna!»
Chto aŭtar siužeta?
Dahdanhijn Amhałan (1933—2009) — manholski i saviecki mastak-hrafik i žyvapisiec, narodny mastak i łaŭreat Dziaržpremii Manholii. Spačatku jon vučyŭsia va Ułan-Batary, a ŭ 1956 hodzie pastupiŭ u Maskoŭskaje drukarskaje vučylišča, ale nieŭzabavie dziakujučy pratekcyi znakamitaha manholskaha maršała Jumžahijna Cedenbała zmoh pieravieścisia ŭ Mastacki instytut imia Surykava.
Niahledziačy na saviecki pieryjad tvorčaści, Amhałan usio ž ličycca manholskim mastakom, jon stvaryŭ bolš za tysiaču tvoraŭ, mnohija ź jakich pryśviečanyja kultury manholskaha naroda.
U 1962 hodzie mastak stvaraje znakamituju pracu «Dobry dzień, matula!» («Eež ee, sajn bajna uu»), viadomuju taksama pad nazvami «Matula» («Eež ee») i «Dobraj ranicy» («Ähłöönij mend»). U nastupnym hodzie mienavita za hetuju pracu jon atrymaŭ Dziaržaŭnuju premiju.
Hety typ pracy nazyvajecca linahraviura — heta značyć hraviravańnie na linoleumie. Jaje pamier — usiaho 30ch20 santymietraŭ. U aryhinale praca kalarovaja, dakładniej, z koleru jość tolki čyrvony — heta koler kašulki dziciaci. Možna razhledzieć, što dzicia vybiahaje ź dźviarej doma nasustrač soncu, a pa stepie nasustrač idzie maci z dvuma viodrami vady.
Historyja śviedčyć, što ideja karciny pryjšła Amhałanu zimoj, kali jon, jašče budučy 23-hadovym studentam maskoŭskaha instytuta, pryjechaŭ dadomu na vakacyi i jakraz naziraŭ, jak jaho dvuchhadovaja dačka Žaŭchłan biažyć nasustrač maci. Manholskija krynicy pišuć, što Amhałan pry stvareńni pracy natchniaŭsia ŭžo dźviuma svaimi dočkami, Žarhałan i Žaŭchłan. Tak što, miarkujučy pa ŭsim, na linahraviury i na ścianie dziciačaha sada namalavany nie mały, a małaja.
U sercy kožnaha manhoła
Siužet staŭ vielmi papularny ŭ Manholii, choć za miežami krainy byŭ małaviadomy. Ale tam, u biaźmiežnych stepach, jaho vykarystoŭvali ŭ knihach, na paštoŭkach i ŭ rekłamie, a taksama sprabavali prajhrać u realnaści. Da hetaha času vobraz papularny: jaho, naprykład, vyšyvajuć na kašalkach. Manholskija sajty pišuć, što hety siužet žyvie ŭ sercy kožnaha manhoła.
U vieraśni 2020 hoda skulpturnaja kampazicyja, jakaja ŭznaŭlaje karcinu, była ŭstanoŭlena na pastamiencie pierad nacyjanalnym miedycynskim centram va Ułan-Batary. Hodam raniej anałahičnuju skulpturu, tolki ŭžo na ziamli, ustalavali ŭ ajmaku (pravincyi) Darnod na ŭschodzie Manholii.
A adkul manholski siužet uziaŭsia ŭ Minsku? Nakolki ŭdałosia vyśvietlić, užo zhadany Jumžahijn Cedenbał, jaki byŭ u pačatku siamidziasiatych pieršym staršynioj Savieta Ministraŭ Manholii i 4-m staršynioj Prezidyuma Vialikaha Narodnaha Churała Manholii, u Minsk nie pryjazdžaŭ.
Ale znajšli takuju cikavuju suviaź ź dziećmi Manholii. Žonkaj Cedenbała była Anastasija Ivanaŭna Fiłatava, uradženka Razanskaj vobłaści, ź jakoj jon paznajomiŭsia padčas partyjnaj vučoby ŭ Maskvie. Anastasija šmat hadoŭ była kiraŭnikom Respublikanskaha dziciačaha fondu Manholii, dabivałasia budaŭnictva jaślaŭ, dziciačych sadoŭ, pijanierłahieraŭ i damahłasia ŭviadzieńnia 4-hadovaha apłatnaha adpačynku dla maci. Mahčyma, u niejki asabliva ciopły pieryjad adnosin pamiž SSSR i Manholijaj ścianu minskaha sada i vyrašyli ŭpryhožyć siužetam, zrazumiełym kožnamu manhołu (praŭda, vykinuŭšy pry hetym maci ź viodrami). Źviestak pra toje, što Anastasija Cedenbał-Fiłatava była ŭ Minsku, taksama nie ŭdałosia adšukać.
Pabačyŭšy vajnu, nie viedaŭ, jak žyć dalej. Manałoh biełaruski, jakaja pieražyła suicyd muža
Kamientary
https://d3kcf2pe5t7rrb.cloudfront.net/321624