«My cenim toj fakt, što jość biełaruskaja apazicyja, ale jana nierelevantnaja na siońnia». Intervju z daradcam Zialenskaha
U 2021-m ekspart biełaruskich tavaraŭ va Ukrainu składaŭ 5,4 młrd dalaraŭ. Paśla pačatku vajny handal z Ukrainaj upaŭ amal da nula. Daradca prezidenta Ukrainy pa pytańniach adnaŭleńnia i rekanstrukcyi, prafiesar Kiembrydžskaha ŭniviersiteta Alaksandr Radnianski ŭ intervju «Našaj Nivie» raspavioŭ, jak źmianilisia ekanamičnyja adnosiny pamiž dźviuma krainami, čamu ŭkrainskaja ŭłada nie śpiašajecca sustrakacca ź Cichanoŭskaj i što ciapier z zabłakavanymi rachunkami biełarusaŭ.
«Ekanamičnyja adnosiny ź Biełaruśsiu imknucca da nula»
«Naša Niva»: U žniŭni 2022 hoda ličby pa imparcie byli na adznacy 7 młn dalaraŭ. Što Ukraina ciapier kuplaje ŭ Biełarusi?
Alaksandr Radnianski: Ekanamičnyja adnosiny ź Biełaruśsiu imknucca da nula. Ličby vielmi mocna ŭpali. Ja vam usio pieraličvać nie budu, ale tam jość niejkija nievialikija sumy ŭsiaho zapar: ad škła da papiery, płastmasy, jakaja vykarystoŭvajecca ŭ vytvorčaści pakietaŭ. Tut nijakich sakretaŭ niama.
«NN»: Na čyje naftapradukty Ukraina zamianiła tyja, jakija kuplała ŭ Biełarusi?
AR: Ich impartavali nie tolki ź Biełarusi, navat Ukraina niejkija naftapradukty vyrablała i ekspartavała. Prosta ŭ nas popyt i zapatrabavańnie značna vyšejšyja, čym toje, što ŭ nas naohuł jość z punktu hledžańnia resursaŭ u krainie. Uletku minułaha hoda byŭ kryzis niedachopu bienzinu, haručaha ŭ krainie, i my jaho vyrašyli paśpiachova. Ciapier deficytu niama: niama ŭžo nijakich abmiežavańniaŭ na nabyćcio bienzinu. Ludzi mohuć spakojna zapraŭlacca.
Naftapradukty pastaŭlajucca z roznych krain. U asnoŭnym, naturalna, praz našych partnioraŭ i sajuźnikaŭ — Rumyniju, Polšču, Słavakiju. Taja ž Turcyja i Azierbajdžan, darečy, taksama pastaŭlajuć.
Treba jašče ŭličyć taki momant: popyt na naftapradukty ŭpaŭ, tamu što aktyŭnaść u ekanomicy stała mienšaj, VUP skaraciŭsia na 30%. U cełym my sprabujem, viadoma, ekanomić, nakolki heta mahčyma, na enierharesursach, enierhanośbitach.
Dadam jašče adzin punkt. Jon nie toje kab vielmi važny, ale heta, mahčyma, rastłumačyć niejkaje ździŭleńnie, źviazanaje z tym, što Ukraina maje ŭsio jašče niejkija nievialikija ekanamičnyja adnosiny ź Biełaruśsiu.
Handal, jaki ŭsie jašče bačać, — heta raźlik pa kantraktach. Mahčyma, hetyja tavary ŭžo byli pastaŭlenyja, ale raźliki pa ich adbyvajucca ciapier.
«Śviatłana Cichanoŭskaja, jak i ŭsia biełaruskaja apazicyja, na žal, nie va ŭładzie, jana ničoha nie vyrašaje»
«NN»: Jašče da pačatku vajny kazali, što ŭłady Ukrainy nie chočuć sustrakacca sa Śviatłanaj Cichanoŭskaj z ekanamičnych pryčyn. Ci tak heta?
AR: Ja nie viedaju, chto što kazaŭ, i kamientavać heta nie budu.
Śviatłana Cichanoŭskaja, jak i ŭsia biełaruskaja apazicyja, na žal, nie va ŭładzie, jak vy razumiejecie, jana ničoha nie vyrašaje i nie pradstaŭlaje Biełaruś na aficyjnym uzroŭni. Hetaje pytańnie, viadoma ž, nie vysoka znachodzicca ŭ našych pryjarytetach z punktu hledžańnia taho, čym my pavinny ciapier zajmacca i zajmajemsia z dnia ŭ dzień.
Usio vakoł vajny, damoŭlenaściej z našymi partniorami i inšaha. Tamu, na žal, voś niejak zusim niama času dumać pra Cichanoŭskuju.
My šanujem toj fakt, što jość biełaruskaja apazicyja, ale jana nierelevantnaja na siońnia.
«NN»: Na vašu dumku, pry jakich umovach sustreča sa Śviatłanaj Cichanoŭskaj była b mahčymaj? Va Ukrainie vajuje šmat biełarusaŭ, naprykład, połk Kalinoŭskaha, jość vałanciory, biełarusy ŭ hetaj vajnie padtrymlivajuć Ukrainu.
AR: Jość vielmi šmat zamiežnikaŭ, jakija taksama vajujuć: i amierykancy, i anhličanie, i mnohija inšyja. Ale pry čym tut heta? Navošta nam sustrakacca ź biełaruskaj apazicyjaj mienavita ciapier?
U nas časam navat niama času bačycca ź lidarami krain, jakija nie ŭdzielničajuć kankretna ciapier u tym, što ŭ nas adbyvajecca. Prosta ruki nie dachodziać sustrakacca ź biełaruskaj apazicyjaj, jakaja nieviadoma, ci pryjdzie kali-niebudź da ŭłady. Ci budzie jana abranaja? My ž dakładna nie viedajem.
My razumiejem, što ŭ Biełarusi vybary byli sfalsifikavanyja, što, biezumoŭna, Łukašenka prajhraŭ, ale što budzie ŭ budučyni, my nie viedajem.
Možam dumać, čakać čahości, ale nie viedajem, budzie heta Cichanoŭskaja ci niechta inšy.
Nie viedajem, ci źmienicca ŭłada, ci adbudziecca revalucyja, Biełaruś pazbavicca ad hetaha jarma, ci pierastanie być kałonijaj Rasii, jakoj ciapier źjaŭlajecca.
Na žal, biełaruskaja apazicyja nie zrynuła režym Łukašenki. Kali b jana mieła pośpiech tady, to, mahčyma, heta navat praduchiliła b vajnu va Ukrainie. Voś tady b, biezumoŭna, z tymi pradstaŭnikami ŭłady, jakija byli b u Biełarusi, my ciapier z radaściu budavali adnosiny, sustrakalisia. Mahčyma, navat z toj, kaho vy zhadali.
«NN»: Vaša pazicyja ŭ cełym tut zrazumiełaja.
AR: Heta nie maja pazicyja, heta realnaść. Nie my robim našaj sustrečaj relevantnaj apazicyju, jakaja nie isnuje na siońnia ŭ Biełarusi. Jana pavinna sama siabie zrabić. Taksama, jak, darečy, i apazicyja ŭ Rasii. Heta zadača rasijan i biełarusaŭ, kab apazicyja pryjšła da ŭłady. My ŭžo ŭłasnymi rukami i ŭłasnaj kryvioj robim toje, što nie zrabili ŭ pieršuju čarhu rasijanie. I ŭ niejkaj stupieni biełarusy taksama, na žal, nie zmahli ŭtrymać dyktatara. My ciapier ułasnaj kryvioj vyrašajem, hruba kažučy, prablemy, jakija isnujuć u hetych krainach.
«NN»: Na vašu dumku, što pavinny byli zrabić biełarusy ŭ 2020-m, kab zrynuć režym?
AR: Toje, što zrabili ŭkraincy ŭ 2014-m.
Z vami ž dziejničali nie mirnym šlacham. Vas ža źbivali, hvałtavali, tam šmat čaho z vami rabili. Na žal, u vas nie było, čym na heta adkazać. Takaja realnaść. I znoŭ ža, heta nie maja pazicyja, heta realnaść historyi. Voś i ŭsio. Vas pieramahli, vy prajhrali.
«Dumaju, što vaš dyktatar u paradach nie maje patreby»
«NN»: Z kim-niebudź ź biełaruskich čynoŭnikaŭ vy znajomy?
AR: Nie. I heta niadziŭna. Ź ciapierašniaj biełaruskaj uładaj u nas u pryncypie mała chto znajomy. U nas prezidenty jašče da revalucyi, jakaja nie adbyłasia, nie tak, kab vielmi časta bačylisia. Znajomyja byli, razmaŭlali, jak vy viedajecie. Ale skazać, što heta byli niejkija ciesnyja suviazi, nie.
«NN»: Zialenski ŭ suviazi z padziejami 2020-ha tady spraściŭ ujezd va Ukrainu biełarusam.
AR: Znoŭ-taki padkreślu, što heta byŭ krok, nakiravany na nasielnictva Biełarusi, padtrymku bolšaści, jakaja była suprać dyktatury.
Čamu ŭ mianie kankretna nie było kantaktaŭ ź biełaruskimi čynoŭnikami? My ž dapamahali ludziam, jakija ŭciakali ad hetaj ułady. Adpaviedna, jakija b pry hetym my mieli narmalnyja adnosiny z hetymi ludźmi, jakija zładzili niešta, što prymusiła hetych ludziej uciakać. Heta prymusiła našaha prezidenta ŭ toj momant abaranić ich, dać im niejkaje vyjście.
«NN»: Jaki vaš mesedž biełaruskim čynoŭnikam?
AR: Ja ŭvohule nie viedaju, chto tam i što raić vašamu dyktataru, ale dumaju, što ŭ paradach jon dakładna nie maje patreby. Jon ža i tak usio viedaje.
«NN»: Što ciapier ź biełaruskimi zboračnymi vytvorčaściami, jakija byli va Ukrainie?
(Pavodle infarmacyi Ministerstva zamiežnych spraŭ Biełarusi, u 2021-m va Ukrainie dziejničała 13 zboračnych vytvorčaściej biełaruskaj techniki (traktaroŭ, zbožžaŭboračnych kambajnaŭ, liftavaha abstalavańnia, tralejbusaŭ (MAZ i Biełkamunmaš), techniki MAZ, varotnych sistem, ličylnikaŭ elektraenierhii).
AR: Znoŭ-taki, ja pra kankretnyja vytvorčaści kamientavać ničoha nie źbirajusia, nie chaču. Častkova hetyja danyja jość u adkrytym dostupie, ich možna znajści. Ja viedaju, što byli biełaruskija traktary, jakija vyrablalisia ŭ nas. My ich ekspartavali, źbirali zapčastki niejkija va Ukrainie. Naturalna, vytvorčaść, chutčej za ŭsio, prypynienaja ci, prynamsi, pamianiaŭsia ŭłaśnik. Što adbyłosia kankretna z asobnymi pradpryjemstvami? Ja vam nie skažu, i heta časam niepubličnaja infarmacyja, ale, viadoma, adnosiny ŭžo nie tyja, jakija byli.
«Prykładna 80% dziaržaŭnych vydatkaŭ — heta vajennyja patreby»
«NN»: Rasija šmat u apošni čas bje pa infrastruktury Ukrainy. Jakija heta straty? Jak z adnaŭleńniem?
AR: Apošnija ličby, nakolki ja pamiataju, krychu bolš za 140 młrd dalaraŭ — heta razbureńni i škoda, naniesienyja infrastruktury. Pieravažnaja bolšaść z hetaha — žyllovy fond, razburany abo źniščany. Heta ŭsio, što źviazana z transpartnaj infrastrukturaj, — darohi, masty, čyhunki i hetak dalej. 345 mastoŭ było źniščana abo mocna paškodžana, 25 000 kiłamietraŭ daroh źniščana abo paškodžana i kala 6500 kiłamietraŭ čyhunačnych puciej taksama źniščana abo paškodžana.
Naniesienaja škoda, źviazanaja z enierhietyčnaj infrastrukturaj: elektrastancyi, transfarmatary. My šmat što z hetaha ŭžo adnavili, uvieś čas sprabujem niejak zamianić, ale heta praciahły praces.
«NN»: Ci chapaje tych srodkaŭ, jakija vydzialaje Jeŭrasajuz?
AR: Tak, sioleta ŭžo značna praściej z toj finansavaj padtrymkaj, jakuju my atrymlivajem. U minułym hodzie heta było ŭsio davoli chaatyčna. My časta stajali na miažy ekanamičnaha kałapsu: nie razumieli, jakuju kolkaść hrošaj nam zmohuć dać, jakuju padtrymku zmohuć dać našy partniory.
Ciapier zahadzia damovilisia pra toje, što nas padtrymlivajuć peŭnymi sumami — 18 młrd dalaraŭ daduć ES, kala 16 młrd dalaraŭ pryjduć z ZŠA. Hetymi srodkami apłačvajem toje, što nie možam utrymlivać sami, za košt taho, što padatkovaja baza skaraciłasia i ahulny ekanamičny rost u nas pieratvaryŭsia ŭ imklivaje padzieńnie.
Tamu, zrazumieła, što pa biudžecie heta bje napramuju.
Prykładna 80% dziaržaŭnych zatrat ciapier — heta vajennyja patreby.
Ale z punktu hledžańnia vašaha pytańnia, to tak, ciapier jość prahnazavanaść. Niadaŭna była navina pra toje, što MVF hatovy nam taksama dać 15 młrd dalaraŭ na bližejšyja čatyry hady.
Isnuje faktar niavyznačanaści, jaki na ŭsio ŭpłyvaje, u kancy hoda ŭsio roŭna daviadziecca znoŭ hladzieć na situacyju z ekanamičnaha punktu hledžańnia.
Kali da nas prychodziać drennyja naviny z frontu, to heta bje adrazu ž pa ekanomicy praz stratu terytoryj. Taksama ŭpłyvajuć efiekt čakańnia i panika: ludzi razumiejuć, što prablemy nie źmianšajucca, pierad nami vialikija vykliki, i dumajuć, što viartacca ŭ krainu nieabaviazkova. Naadvarot, biahuć z krainy, vyrašajucca lehalna zhortvać vytvorčaść, ekanamičnuju aktyŭnaść. Heta bje adrazu, navat u rehijonach, jakija nie pad pahrozaj uvarvańnia. Heta hałoŭny faktar ryzyki, hałoŭny faktar, jaki stvaraje niavyznačanaść u ekanomicy.
«NN»: Ukrainski VUP upaŭ na 30%. Jakija vašy prahnozy na hety hod?
AR: Tak, jon upaŭ na 30%, što mienš, čym mnohija čakali. Znoŭ ža, heta, nasamreč, śviedčyć ab tym, što naša ekanomika davoli ŭstojlivaja, hnutkaja. U ahulnaj karcinie katastrafičnaha ekanamičnaha spadu jość vielmi šmat taho, što nazyvajecca na ekanamičnym žarhonie «hieterahiennaść». Jość rehijony na zachadzie krainy, jakija navat u niejkaj stupieni vyjhrali ci vyraśli. Vytvorčaść u niejkich halinach, naprykład, vyrasła za košt taho, što tudy pieraraźmierkavali resursy, pierajechali pradprymalniki z uschodu. My bačym, naprykład, što IT-industryja, vysokatechnałahičnyja siektary časam taksama praciahvali raści, u toj čas jak byŭ poŭny i tatalny kałaps na ŭschodzie krainy.
Što my čakajem sioleta? Znoŭ ža, kali zychodzić z taho, što budzie stabilnaść i nie mocnaje paharšeńnie, my čakajem, što moža być rost u miežach 3% albo nievialikaje padzieńnie. Usio zaležyć ad taho, što budzie adbyvacca na linii frontu.
«NN»: Paśla pačatku vajny Nacbank Ukrainy masava zabłakavaŭ rachunki biełarusaŭ. Mnohija ludzi zastalisia va Ukrainie biez srodkaŭ na žyćcio. Čamu nie byŭ stvorany miechanizm pa razbłakiroŭcy rachunkaŭ?
AR: Karotki adkaz na vaša pytańnie zaklučajecca ŭ tym, što raźbiracca ŭ kožnym asobnym čałavieku, u kožnym asobnym vypadku, ci źjaŭlajecca heta asoba datyčnaj da dyviersijnaj dziejnaści padčas vajny ci nie, — zanadta zatratna. Karyść ad taho, što my zaraz razmarozim sto rachunkaŭ biełarusaŭ, jakija niaŭdała trapili, na žal, pad pryceł, jakija ni ŭ čym nie vinavatyja, dla nas blizkaja da nula. A ryzyka taho, što my razmarozim rachunki niejkim patencyjnym dyviersantam — vialikaja.
Na žal, pry ŭsim žadańni bačyć Cichanoŭskuju, umoŭna, ci biełaruskuju apazicyju va ŭładzie, my bačym inšych ludziej, jakija dazvolili varožamu vojsku ŭvarvacca ŭ našu krainu i sprabavali zachapić z terytoryi Biełarusi stalicu.
Tamu ryzyka dla nas istotnaja, miakka kažučy. I hetym ciapier zajmacca nichto nie paśpiavaje i nie moža.
«NN»: Ci mahčyma, što ŭ budučyni hetyja srodki mohuć nacyjanalizavać?
AR: Heta pakul nie abmiarkoŭvajecca, tamu što Biełaruś, tak ci inakš, u bolš vyhadnym stanoviščy z punktu hledžańnia ŭsioj hetaj dyskusii, čym Rasija. My ličym, što kraina adkaznaja za ŭsio, jakaja pavinna budzie zapłacić sankcyi, — heta Rasija. Da Biełarusi pakul z hetaha punktu hledžańnia nie dajšli.
Zychodzim z taho, jak i ŭvieś cyvilizavany śviet, što Biełaruś — heta rasijskaja kvazi-kałonija, moža być, krychu bolš aŭtanomnaja z palityčnaha punktu hledžańnia, ale jakaja całkam straciła svaju aŭtanomiju z punktu hledžańnia ekanamičnaha.
U nas hałoŭny fokus tut na Rasii, dakładna nie na biełaruskich aktyvach ci fizičnych, jurydyčnych asobach.
Pa-druhoje, treba razumieć: my dakładna nie źbiarom niejkija istotnyja sumy ź Biełarusi i jaje hramadzian. Tamu tut prosta niama sensu tracić čas.
«NN»: Ja tak razumieju, što ad Rasii buduć patrabavać reparacyj u budučyni paśla źmieny pucinskaha režymu. Jakaja heta prykładnaja suma?
AR: Sumu vam nichto nie nazavie. Ale jość nastupnaja infarmacyja: zamarožana na 300 miljardaŭ rasijskich aktyvaŭ Centrabanka. I ich addavać było b nierazumna. My ličym, što Rasija tak ci inakš pavinna zapłacić, biezumoŭna, paśla vajny. I adzin sa sposabaŭ, naprykład, vykarystoŭvać hetyja srodki na naša adnaŭleńnie. Ich treba, naturalna, nie prosta zamarozić, ale i kanfiskavać. Voś heta jašče treba zrabić, mahčyma, navat paśla źmieny ŭłady ŭ Rasii, paśla taho, jak režym upadzie, novaja ŭłada dobraachvotna prapanuje takoje rašeńnie, kab choć niejak pasprabavać pajści nasustrač. Heta adna krynica.
Druhaja krynica, jakuju my, naturalna, aktyŭna razhladajem i pieraśledujem, — heta aktyvy rasijskich aliharchaŭ i elit. Tut surjoznyja jurydyčnyja vykliki pierad nami.
Istotnyja srodki znachodziacca ŭ Šviejcaryi. Nakolki my viedajem, pavodle raźlikaŭ Bankaŭskaj šviejcarskaj asacyjacyi, heta niedzie 200 młrd dalaraŭ. Heta bahaćcie rasijskich elit, jakoje tam schavanaje. Było b metazhodna zamarozić, kanfiskavać, pieravieści na rachunki adnaŭleńnia hetyja srodki.
Heta łahična i spraviadliva, tamu što rasijskija elity — častka pucinskaha režymu, rasijskaj dziaržavy, jany naŭprost udzielničali i datyčnyja da taho, što ciapier adbyvajecca: stvaryli hetuju sistemu ŭłady, jaje spansiravali, byli jaje nieadjemnaj častkaj, vykonvali niejkija złačynnyja ŭkazańni i zamovy hetaj ułady, naprykład, eksprapryjavali niepažadanych pradprymalnikaŭ, źniščali sudovuju ŭładu, uparta kuplali ŚMI, kab ich kantralavać na karyść režymu, i hetak dalej. Tamu nie budziem siabie padmanvać. Heta ŭsim zrazumieła, chto dobra viedaje historyju Rasii i toje, jak jana funkcyjanuje.
Čytajcie taksama:
Byłyja aktyvy «Biełarusnafty» va Ukrainie pierajšli Rynatu Achmietavu
Źniešni doŭh Biełarusi na 1 studzienia skłaŭ 26,94 młrd dalaraŭ
U Biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvie abnavili ceńnik? Voś jakija buduć rekamiendavanyja taryfy7
Kamientary
zabudtie pro eti dieńhi. nikto vam ich nie otdast, ravno i aktivy rasiejskoho cienrobanka. jeśli sovietnik priezidienta etoho nie ponimajet to jemu nado pieriekvalificirovaťsia v uborŝicu.