«Zasialili ŭ piacipakajovuju kvateru razam z ukrainskaj siamjoj». BČB-niaviesta pierajechała ŭ Šviejcaryju i raskazvaje, jak tam žyviecca
Ina Zajcava — adna ź pieršych biełarusak, jakaja sutyknułasia z prablemami z praciahnieńniem dazvołu na žycharstva va Ukrainie. Paśla niekalkich biespaśpiachovych vizitaŭ u mihracyjnyja orhany Ina razam z mužam i dziećmi źjechała z Ukrainy. «Naša Niva» parazmaŭlała ź joj pra toje, jak siamja ŭładkavałasia ŭ Lucernie, što ŭ Šviejcaryi ŭraziła bolš usiaho i jak prachodzić adaptacyja ŭ novaj krainie ŭ dziaciej.
Fota: asabisty archiŭ
«Nie padabajecca žyć u kantonie ź vialikimi padatkami — možna pierajechać u inšy, dzie jany mienšyja»
11 lipienia siamja tranzitam praz Polšču dabrałasia da Šviejcaryi.
Ina kaža, što ŭ novuju krainu jany «arhanična ŭpisalisia».
«Ukraina svabodalubnaja kraina, a Šviejcaryja — vielmi arhanizavanaja, — raskazvaje jana. —
Mienavita tut my ŭbačyli, jak takaja arhanizacyja moža pracavać na ludziej, a nie na sistemu ŭtrymańnia ŭłady, jak u Biełarusi.
Šviejcaryja — adna z krain z najstarejšaj demakratyjaj. Tut jość pramyja vybary, kali ludzi źbirajucca na płoščy, padnimajuć ruki i hałasujuć.
Vielmi chočacca zrazumieć, jak usio tut pracuje, nakolki kamfortna ludziam i pryvieźci dośvied u Biełaruś. My ž, biełarusy, taksama za paradak, a voś jak heta realizavać, kab nie adčuvać siabie rabom, hladzim na prykładzie Šviejcaryi».
Sama kraina šmatmoŭnaja, tut čatyry aficyjnych movy — niamieckaja, francuzskaja, italjanskaja i retaramanskaja.
Šviejcaryja składajecca z abjadnańnia kantonaŭ. Heta svojeasablivyja «vobłaści», u kožnaj ź jakoj isnujuć svaje zakony i praviły.
«Adroźnieńni mohuć być ad pamieru padatkaŭ da arhanizacyi školnaha pracesu. Jak usio heta budzie pracavać vyrašajuć ludzi na refierendumie.
U ich, naprykład, na ŭschodzie niama dumak, što čamu my pavinny žyć tak, jak chočuć na zachadzie Šviejcaryi. Kožny kanton vyrašaje sam.
U adnoj krainie ty možaš abrać tuju «vobłaść», jakaja tabie padychodzić. Nie padabajecca žyć u kantonie ź vialikimi padatkami — možna pierajechać u inšy, dzie jany mienš.
Unikalnaja sistema, jakaja mnie vielmi padabajecca. Ujaŭlajecie, jak budzie zdorava, zrabić takoje ŭ šaści abłaściach Biełarusi. Naprykład, u adnoj treba raźvivać sielskuju haspadarku, a ŭ druhoj vytvorčaść, raspracoŭvać zakony kankretna pad kožnuju vobłaść, a nie mianiać heta na ŭzroŭni cełaj krainy», — kaža Ina.
«Kvateru nam dali ŭ adnym z najlepšych rajonaŭ horada»
U Šviejcaryi, pa słovach žančyny, ludzi davoli palityzavanyja. Mnohija čytajuć haziety.
«Šviejcaryja słavicca svaim niejtralitetam i pry hetym jany zrabili vysnovu paśla zakančeńnia Druhoj suśvietnaj vajny, da čaho pryvodzić niavyznačanaść pazicyj. Tut visiać ukrainskija ściahi, usie ludzi dapamahajuć biežancam, pryznajuć, što Rasija — heta ahresar.
Ź lubym šviejcarcam možna zakranuć temu zakonaŭ, padatkaŭ ci niešta inšaje, jon budzie ŭsio viedać pra heta ŭ svaim kantonie», — zapeŭnivaje jana.
Palityčnaj piśmiennaści ŭ Šviejcaryi vučać u škole.
«Akazvajecca, što atrymać śviadomuju hramadzianskuju pazicyju možna bieź ideałohii partyi, a prosta raskazvajučy, jak usio vakoł uładkavana. A paśla tolki čałaviek budzie zadumvacca, jak jon by chacieŭ, što dla hetaha treba», — tłumačyć Ina.
Jechać u Šviejcaryju siamji prapanavała adna ź biełaruskich žurnalistak, jakaja tam žyvie.
Spačatku Ina z mužam i dvuma dziećmi žyła miesiac u łahiery dla biežancaŭ: dva tydni ŭ Biernie i jašče stolki ž u Lucernie. Jany čakali, pakul im daduć žytło.
Pry zasialeńni im prapanavali abrać kanton, u jakim jany chočuć žyć.
«Lucern byŭ na karcie ŭ siaredzinie. I kali raptam daviadziecca kudyści jeździć na pracu, to z hetaha horada heta zručna.
Kvateru nam dali ŭ adnym z najlepšych rajonaŭ horada. Tut žyvuć dastatkova zabiaśpiečanyja ludzi. I ŭ nas źjaviłasia mahčymaść ubačyć sapraŭdnych šviejcarcaŭ. Bo tut usio ž jość rajony, u jakich žyvuć emihranty i sustreć tam miascovaha možna redka.
My nazirajem vialikuju pavahu adzin da adnaho, što biełarusam znajoma: prybirajuć za saboj, sočać za paradkam u hramadskich miescach», — pieraličvaje jana.
«Minimalny pražytačny minimum, jaki tut patrebien, — 3500 frankaŭ»
Rysa šviejcarcaŭ, jakoj niama ŭ biełarusaŭ, — vietlivaść. Kali nieznajomyja ludzi iduć mima adzin adnaho i jany sustrakajucca vačyma, u Šviecaryi pryniata vitacca. Advieści pozirk nielha.
«Heta stvaraje adčuvańnie, što navat budučy adnym u novym horadzie, ty nie samotny, — dzielicca Ina. — Vychodziš na vulicu ŭ kramu i jość ŭpeŭnienaść, što hramadstva ciabie prymaje.
Pieršaja emihracyja była dla nas vielmi traŭmatyčnaja, ciažka vychodzili z hetaha stanu. Na momant druhoj my ŭžo ŭ im nie znachodzilisia. U niejkim sensie pašancavała, što my nie ŭciakli, a nas vyhnali z Ukrainy. Ja navat udziačnaja ŭ hetym kantekście.
Kali źjazdžała, nie było adčuvańnia, što ja zdałasia ci złamałasia. Nie treba Ukrainie? Dziakuj, tady ja pajedu.
Naša zadača tut adčuć upeŭnienaść, naładzić žyćcio, bo dla maich dvaich maleńkich dziaciej za hety pieryjad było zašmat pierajezdaŭ. Tamu zaraz baćkoŭski abaviazak dać im adčuć siabie ŭ biaśpiecy».
Šmat hadoŭ stabilnaha raźvićcia, biez vojn i revalucyj, pryviali da taho, što ŭsia Šviejcaryja stała maksimalna dobraŭparadkavana.
Pary vyłučyli piacipakajovuju kvateru, ale ŭ joj ź imi žyvie jašče adna ŭkrainskaja siamja.
Atrymlivajecca, što dziaržava apłočvaje siamji žytło, miedycynskuju strachoŭku, płacić dapamohu — 860 frankaŭ (866 dalaraŭ).
«Ciapier my atrymali status biežanca, tamu budzie kala 1000 (1007 dalaraŭ) na siamju. Taksama mohuć apłočvać kursy niamieckaj movy. Ale my ich nie čakali, a adrazu, jak pryjechali, pačali aktyŭna vučyć movu, uziali repietytara.
860 frankaŭ nam całkam chapaje na charčavańnie, bazavuju vopratku.
Kaniečnie, my hladzieli ceny na arendu žytła, usio zaležyć ad rajona. Trochpakajovuju ci čatyrochpakajovuju kvateru nie ŭ centry horada možna źniać za 1500 frankaŭ (1511 dalaraŭ). Za 1000 (1007 dalaraŭ) možna spakojna prakarmić siamju. I kala 1000 sydzie na siamju za strachoŭki.
Siaredni zarobak tut — 6500 frankaŭ (6549 dalaraŭ), minimalny pražytačny minimum, jaki tut patrebien, — 3500 frankaŭ (3526 dalaraŭ). Pry hetym minimalnaja apłata pracy — 20 frankaŭ (20 dalaraŭ) u hadzinu. Atrymlivajecca, što adzin čałaviek moža zabiaśpiečyć svaju siamju», — kaža jana.
«Rabotniki tut vielmi patrebny va ŭsich śfierach»
Ina raskazvaje, što znajści ŭ Šviejcaryi pracu vysakakłasnamu śpiecyjalistu nieskładana.
Z asablivaściej — pry ŭładkavańni paprosiać rekamiendacyju ad byłoha pracadaŭcy.
«Kali zajści na sajt z vakansijami adnaho kantona, to tam budzie stolki prapanoŭ, jak u nas pa ŭsioj Biełarusi. Supracoŭniki tut vielmi patrebny va ŭsich śfierach.
Ja zrabiła ŭsie nieabchodnyja kroki dla taho, kab uładkavacca na pracu. Pa-pieršaje, paznajomiłasia sa šviejcarcami, susiedziami. Skazała im, što chutka budu šukać pracu i kali jany raptam pačujuć, što kamuści patrebien supracoŭnik, to ja hatova. Užo šancy pavyšajucca. Pa-druhoje, znajomyja šviejcarcy dapamahli mnie skłaści reziume pa ich praviłach. Pa-treciaje, ja intensiŭna vuču movu pa 5—6 hadzin na dzień z repietytaram», — raskazvaje žančyna.
Ad biespracoŭja ŭ Šviejcaryi ŭsie zastrachavany.
«Kali ty paŭtara hoda płaciš za strachoŭku, to ŭ vypadku straty pracy strachavaja na taki ž termin budzie vypłačvać 80 adsotkaŭ ad tvajho papiaredniaha akładu, — tłumačyć jana.
—Tut nie isnuje paničnaha strachu, što kali nie stanie pracy, to ty pamreš z hoładu.
Darečy, kali ŭ ich byŭ karancin, pandemija, usie atrymlivali hety pracent».
Muž Iny taksama pakul što vučyć movu. U Šviejcaryi jamu cikava tema pierapracoŭki śmiećcia.
«U ich tut mała miesca, niama dzie rabić zvałki, tamu isnuje poŭny cykł pierapracoŭki.
Muž vielmi choča pajści ŭ takuju śfieru. A ja vyrašyła, što chaču raźvivacca ŭ śfiery turyzmu», — raskazvaje jana.
«U škole pa budynku dzieci chodziać u tapačkach»
Starejšamu synu Iny 12 hadoŭ. U Lucernie jon pajšoŭ u adaptacyjny kłas u miascovaj škole. U jaho adpraŭlajuć usich dziaciej-biežancaŭ.
«Jon pakul u supracivie, nie choča asabliva vučyć movu. Ličyć, što chutka vierniecca dadomu, u Biełaruś, tamu niamieckaja jamu nie patrebnaja. Taksama syn nie sutyknuŭsia jašče ź nieabchodnaściu razmaŭlać na inšaj movie.
Małodšamu — 4 hady. Jon niejak adrazu pavieryŭ u toje, što jamu nieabchodna viedać niamieckuju. Vyvučyli ź im bazavyja słovy, frazy. I ja jaho adviała ŭ adaptacyjnuju špil-hrupu. Jana hulniavaja, abaviazkovaja dla naviedvańnia dziaciej-emihrantaŭ, kab jany chutčej adaptavalisia, vučyli movu. Apłočvaje jaje haradskaja kazna», — raskazvaje Ina.
Małodšamu synu žančyny vielmi padabajecca tudy chadzić. Jon tłumačyć heta tym, što tam «nie treba spać dniom i nie prymušajuć jeści».
«Tut, darečy, sistema, što kožny siłkujecca indyvidualna. U sadok, škołu biareš łančboksy.
Jon u takoj špil-hrupie znachodzicca z 8:30 da 11:30. Sadok na ceły dzień tut, viadoma, jość, a suma, jakuju za jaho treba płacić, zaležyć ad tvajho zarobku.
Kali jakaja-niebudź maci-adzinočka atrymlivaje minimalny zarobak, to płacić nie treba. Hetaje prahresiŭnaje padatkaabkładańnie pryviało da taho, što ludzi nie šukajuć vysokaapłatnuju pracu aby zarabić, a šukajuć niešta pa dušy, dobryja hrošy da hetaha słužać bonusam», — raskazvaje žančyna.
U šviejcarskaj škole, pa słovach Iny, akramia standartnych pradmietaŭ vučać praktyčnamu boku žyćcia. Naprykład, raskazvajuć ab prafiesijach, padatkach, kredytach.
Uraziła žančynu toje, što joj nie pryjšłosia rychtavać dzicia da navučalnaha hoda: usiu kancylaryju dajuć u škole.
«My kupili butelku dla vady, zaplečnik (20 frankaŭ kaštavaŭ), łančboks. Forma adzieńnia svabodnaja.
Darečy, zaŭvažyła, što adzieńnie pierad pačatkam škoły byli na rasprodažy. Krasoŭki nabyli dziciaci za 15 dalaraŭ.
U škołu starejšy syn taksama chodzić z zadavalnieńniem. Tam jeści nie prymušajuć, pa budynku dzieci chodziać u tapačkach. Kłapociacca, kab było kamfortna», — raskazvaje jana.
Siamja taksama «paznajomiłasia» sa strachavoj miedycynaj ŭ Šviejcaryi. Ina kaža, što jość svaje minusy.
«U syna byŭ pierałom ruki, — kaža jana. — Pryjechali ŭ balnicu, dali abiazbolvalnaje, zrabili zdymak, potym apieracyju, pračnuŭsia paśla jaje jon užo doma. Hips źniali, ale ruka nie roŭnaja. Uračy tłumačać, što dzicia raście, tamu jana pavinna sama vyraŭniacca. Nie viedaju, ci tak heta nasamreč.
U Šviejcaryi skardziacca na pieraddyjahnostyku. Padstavaj da zvarotu da doktara moža słužyć niejkaja vidavočnaja prablema.
Nie pryniata tut, naprykład, raz u hod zdavać analizy, UHD rabić. Heta minus, viadoma».
Kamientary