Samy maštabny źliŭ dakumientaŭ «Pandora papers»: što heta, što tam pra Biełaruś, pry čym tut Šejman i jaho syn
Mižnarodny kansorcyum žurnalistaŭ-daśledčykaŭ (ICIJ) kala hoda tamu atrymaŭ amal 12 miljonaŭ dakumientaŭ afšornych rehistrataraŭ niekalkich krain. Paśla praciahłaj pracy pačynajuć vychodzić materyjały, pryśviečanyja tajemnym aktyvam prezidentaŭ, ministraŭ, manarchaŭ, jakimi jany vałodajuć praz afšory. Vyjšła i vialikaje rasśledavańnie biełaruskich žurnalistaŭ, pryśviečanaje intaresam Viktara Šejmana ŭ Zimbabve. Pra što idzie havorka i čamu heta važna, «Našaj Nivie» raspaviali žurnalisty, jakija pracavali nad materyjałam: Stanisłaŭ Ivaškievič i Aleś Jaraševič (čalcy Biełaruskaha rasśledavalnickaha centru), jakija robiać pieradaču «Davajcie Raźbiracca» na telekanale, što biełaruskija ŭłady pryznali ekstremisckim. A taksama litoŭski žurnalist Šarunas Čarniaŭskas.
«Najbujniejšy źliŭ u historyi»
«Źlivy dakumientaŭ byli i raniej, ale «Pandora» — heta najbujniejšy ŭ historyi. Dakumienty trapili ŭ mižnarodny kansorcyum žurnalistaŭ-rasśledavalnikaŭ, na praciahu apošniaha hoda ź imi pracavali kala 600 žurnalistaŭ bolš čym z sotni krain, — kaža Staś Ivaškievič. — Usio rabiłasia, kab minimizavać lubyja ŭciečki, prymali ŭsie mahčymyja pieraściarohi.
Ja źjaŭlajusia kiraŭnikom Biełaruskaha rasśledavalnickaha centra, u majoj kamandzie pracuje Aleś Jaraševič. Nas zaprasili da pracy z dakumientami «Pandory», bo my daŭnija partniory mižnarodnaha kansorcyumu rasśledavalnikaŭ.
Taksama ja byŭ u žury pitčynhu žurnalisckich rasśledavańniaŭ u Kijevie, tam žurnalist Alaksiej Karpieka padavaŭsia z temaj kampanii «Zim Goldfields», chacieŭ adšukać jaje ŭłaśnikaŭ. My abmianialisia infarmacyjaj, i zrazumieli, što hetaja kampanija — «naš klijent».
Žurnalisty pracavali nad materyjałam kala troch miesiacaŭ, raskazvaje Aleś Jaraševič. Składali chranałohiju padziej, šukali ŭsiu mahčymuju infarmacyju pra stasunki Biełarusi i Zimbabve.
«My šukali dokazy nie tolki ŭ archivach «Pandory», ale i ŭ inšych krynicach, supracoŭničali z kalehami-žurnalistami ź Zimbabve», — raskazvaje Jaraševič.
Što ž vyśvietlili rasśledavalniki?
Akazałasia, što ŭ Zimbabve pracuje kampanija pad nazvaj «Zim Goldfields», stvoranaja ŭ 2018 hodzie. Uvahu na jaje źviarnuli ŭvosień 2020 hoda, kali na ŭčastku, jaki naležaŭ kampanii, vypadkova žyŭcom zasypali dziasiatak čałaviek.
Z dapamohaj dakumientaŭ «Pandory» žurnalisty vyśvietlili, što bolšaj častkaj «Zim Goldfields» vałodaje brytanskaja kampanija «Midlands Goldfields Limited», jakoj kiruje afšornaja firma «Midlands Goldfields Foundation».
Apošniuju firmu zasnavali ŭ 2017 hodzie viadomy biełaruski biznesmien Alaksandr Zinhman i Siarhiej Šejman — syn Viktara Šejmana, kolišniaha kiraŭnika spravami Łukašenki.
A pracaj na ŭčastkach zajmałasia biełaruskaja kampanija «Biełhieapošuk», jakaja naležyć «Hłobałkastam-mieniedžmient». Adzin z uładalnikaŭ «Hłobałkastam-mieniedžmient» Jaŭhien Žoŭnier, były supracoŭnik biełaruskaha Upraŭleńnia spravami prezidenta, kažuć, čałaviek, blizki da Šejmana.
Pytańniami biaśpieki «Biełhieapošuku» zajmajecca niechta Jaŭhien Čanaŭ, jon ža ŭładalnik pieršaha biełaruskaha pryvatnaha achoŭnaha pradpryjemstva «Hardservis». Sam Čanaŭ maje pasadu i ŭ «Biełhieapošuk». Jon były śpiecnazaviec, u słužbu biaśpieki kampanii najmaje eks-siłavikoŭ.
Pryčym Čanaŭ padpisvaŭ dakumienty i ad imia «Zim Goldfields».
Akramia taho, stała viadoma, što biznesmien Zinhman razam ź biełaruskim aliharcham Šakucinym («Amkador») zasnavali kampaniju Afex Company Limited u Hankonhu, pastaŭlali techniku ŭ Afryku. Praŭda, hetaja kampanija ŭžo likvidavanaja.
Čamu heta važna?
«Vyhladaje, što biznes syna Šejmana byŭ stvorany dla taho, kab atrymlivać prybytak ad ździełak, jakija Šejman-starejšy zaklučaŭ z uładami Zimbabve ad imia biełaruskaj dziaržavy, — kaža Ivaškievič. — Supadajuć terminy: Viktar Šejman u 2018 hodzie nanosić dva vizity ŭ Zimbabve dla pastavak biełaruskaj techniki.
A za dva miesiacy da taho Šejman-małodšy rehistruje afšornuju firmu, jakaja vałodaje kampanijaj, što zdabyvaje zołata. Praz dva miesiacy paśla rehistrujecca afšor u Hankonhu dla pastavak techniki.
Za ŭsie hady niezaležnaści Biełarusi ŭsplosk u supracy z Afrykaj adbyŭsia mienavita jakraz u tyja ž miesiacy, kali byli zarehistravanyja hetyja afšory i kampanija syna Šejmana.
Kanflikt intaresaŭ u tym, što čynoŭnik, pravaja ruka Łukašenki, zaklučaje z afrykanskaj krainaj damovy ad imia Biełarusi, a bienieficyjaram hetaj damovy stanovicca nie biełaruskaja dziaržava, a syn hetaha čynoŭnika i jaho kampanija, zarehistravanaja ŭ padatkavym rai.
I heta pieršy vypadak, kali my bačym, jak vyhadu atrymlivajuć niepasredna top-čynoŭniki praz najbližejšych svajakoŭ. Raniej adsačyć padobnyja dziejańni možna było za biełaruskimi biznesmienami, ale nie za čynoŭnictvam».
«Biełaruskija čynoŭniki damaŭlajucca na pastaŭki techniki. Tam fihurujuć sumy ŭ sotni miljonaŭ dalaraŭ. Ale Zimbabve ličycca nie vielmi płaciežazdolnaj krainaj, tamu, vyhladaje, što biełaruskaja dziaržava prosta zamiest hrošaj uziała barter i zaniałasia zdabyčaj zołata», — kaža Aleś Jaraševič.
Ci havaryli žurnalisty z hierojami rasśledavańnia?
Pa słovach Alesia Jaraševiča, havaryli ź biznesmienami Zinhmanam i Šakucinym:«U mianie skłałasia ŭražańnie, što Zinhman usio ž pabojvajecca piersanalnych sankcyj».
Jaraševič raskazvaje:
«Zinhman adkazaŭ nam, što praz «Afex» nie było ździejśniena apieracyj, chacia Šakucin paćvierdziŭ, što praz hetuju kampaniju išli pastaŭki. I my znajšli na sajcie «Homsielmaša» infarmacyju pra pastaŭki techniki mienavita praz «Afex».
Šakucin taksama kazaŭ, što hankonhskaja kampanija sapraŭdy była, ale praź niejki čas jeŭrapiejskija banki pierastali absłuhoŭvać jaje apieracyi, bo jašče ŭ 2017-18 hadach Šakucina paličyli blizkaj da Łukašenki i taksičnaj asobaj.
Taksama Zinhman adkazvaŭ nam chitra: što jon nie maje nijakaha dačynieńnia da kampanij «Zim Goldfields» i brytanskaj «Midlands Goldfields Limited». I sapraŭdy, u papierach kampanij jaho proźvišča niama, ale jaho podpis staić pad dakumientami siejšelskaj firmy «Midlands Goldfields Foundation», jakaja vałodaje brytanskaj firmaj.
Nakont suviaziaŭ z Šejmanam jon adkazaŭ tak: «Spadar Zinhman nie maje nijakich dziejsnych adnosin sa spadarom Šejmanam i kampanijami, jakija ź im źviazanyja».
Nu zaraz nie maje, tak, bo firmy začynili ŭ 2020 hodzie. A raniej mieŭ — pra heta jon ničoha nie kaža».
Pa słovach Jaraševiča, biznesmien Alaksandr Zinhman paśla dasłaŭ žurnalistam list z papiaredžańniem, što budzie padavać na ich u sud, kali materyjał budzie apublikavany.
Nu napisali, i što dalej? Nikoha ž nie zvolniać i nie pasadziać
«Ja liču, što ludzi prosta musiać pra heta viedać, — adkazvaje Šarunas Čarniaŭskas. — Ja nie maju iluzij, što hety materyjał niešta kardynalna źmienić, ale mižnarodnaja supolnaść źviernie ŭvahu, bo vidavočny kanflikt intaresaŭ.
Vyhladaje, što sapraŭdy bienieficyjarami byli nabližanyja da Łukašenki ludzi, ale nijak nie dziaržava. I reakcyja mižnarodnaj supolnaści, dumaju, na heta jašče budzie».
«U nas, jak u žurnalistaŭ, niama nijakich palityčnych metaŭ. Naša misija — pakazać praŭdu. Zadača rasśledavańniaŭ — nakłaści dadatkovy košt na karupcyju. Padobnyja publikacyi i ŭ inšych krainach nie zaŭsiody pryvodziać da taho, što fihurantaŭ sadžajuć.
Ale kali infarmacyja źjaŭlajecca, taki biznes stanovicca mienš vyhadnym, jaho ŭdzielniki mohuć trapić pad sankcyi, na ich źviartajuć uvahu mižnarodnyja orhany i hetak dalej», — kaža Staś Ivaškievič.
Ci buduć jašče materyjały pra Biełaruś?
«My rychtujem jak minimum jašče adnu historyju, — abiacaje Aleś Jaraševič. — Pra kampaniju biznesmiena, jaki ličycca «hamancom Łukašenki» i trapiŭ pad sankcyi».
Kamientary