Kanhres daśledčykaŭ Biełarusi ŭ Varšavie sabraŭ 600 udzielnikaŭ, dola anhłamoŭnych prac rekordnaja
U piatnicu, 15 vieraśnia, u Varšavie pačaŭsia siomy Mižnarodny kanhres daśledčykaŭ Biełarusi. Upieršyniu tradycyja parušanaja — dahetul najbujniejšy akademičny źlot štohod adbyvaŭsia ŭ Koŭnie.
Udzielniki kažuć, u Litvie było zručniej: idzieš uviečary paśla navukovych dyskusij, abmierkavańniaŭ, razmoŭ rassłabicca ŭ bar paraŭnalna nievialikaha Koŭna — i dakładna viedaješ, što znojdzieš tam svaich. Abmien dumkami nie spyniaŭsia ni ŭdzień, ni ŭnačy. U polskaj stalicy inačaj — horad vialiki, łakacyj niekalki, ad adnoj da druhoj — paŭhadziny pieššu, asabliva nie nachodzišsia. Davodzicca abirać, u jakoj intelektualnaj tusoŭcy bavić čas.
Ale jość i svaje plusy. Va ŭsiakim razie, źmianiŭsia skład udzielnikaŭ, źjaviłasia šmat novych tvaraŭ. Pryjechali tyja, chto da Koŭna pa niejkich pryčynach nie dajazdžaŭ, z bolšym impetam uklučylisia palaki.
Što aktyŭna abmiarkoŭvajecca pa-za navukovymi pytańniami — sioletnija prablemy ź finansavańniem Kanhresu. Dahetul na najbujniejšy i najvažniejšy navukovy forum, pryśviečany biełaruskim pytańniam, zaŭsiody znachodzilisia srodki, sioleta — ź vialikimi ciažkaściami. Praz heta prapanavanyja ŭdzielnikam umovy davoli ścipłyja, na tyja ž kava-paŭzy srodkaŭ paprostu nie chapaje. Toje, što Biełaruś nie asabliva chočuć padtrymlivać susiedzi, źviazvajuć najpierš z apošnimi pieramienami ŭ hieapalityčnaj abstanoŭcy.
Arhanizoŭvaje Kanhres zusim nievialikaja kamanda: biełaruskaje jadro — čatyry čałavieki, plus niekalki čałaviek ź Litvy i niekalki čałaviek z Polščy. Ahułam — kala 10 čałaviek. Dla foruma, na jaki źjazdžajucca sotni ludziej, heta sapraŭdy mała. Alaksiej Łastoŭski, adzin z arhanizataraŭ, kaža, što sioleta možna aryjentavacca na ličbu ŭ 550—600 udzielnikaŭ — heta jašče bolš, čym letaś.
«Vielmi dobra, što my majem sapraŭdy pryjaznych akademičnych partnioraŭ: heta i «Kalehium Cyvitas», što mieścicca ŭ budynku Pałaca kultury i navuki [Pałac — asnoŭnaja placoŭka sioletniaha Kanhresu — NN], heta i kafiedra biełarusistyki Varšaŭskaha ŭniviersiteta, Instytut słavistyki. Pazicyja navukovych akademičnych kołaŭ, jakija cikaviacca Biełaruśsiu i zajmajucca našaj prablematykaj, vielmi adkrytaja, jany aktyŭna nam dapamahali, — kaža Łastoŭski. — Kaniečnie, kanjunktura z boku ŭradavych struktur Polščy vyhladaje krychu dziŭna, bo ad ich padtrymki nie było. Ale my nie zvažajem na ciažkaści, Kanhres — taja sprava, jakuju nie varta spyniać, jana vielmi istotna ŭpłyvaje na raźvićcio biełaruskaj navuki».
Tym bolš, jon daje navukoŭcam svaju chvilinu słavy. Štohod aŭtary najlepšych rabot atrymlivajuć premii i adnačasova mahčymaść danieści svaje idei da bolš šyrokaha koła. A ci nie heta najbolš važnaja ŭznaharoda za karpatlivuju pracu?
«Prychodzić maładaja źmiena, i časam jany stvarajuć bolš vartyja ŭvahi teksty. Jany bolš adkrytyja da novych padychodaŭ, da vyvučeńnia novych mietadałohij. Byvaje, premii atrymlivajuć mienavita raboty maładych aŭtaraŭ. Dumaju, heta pazityŭny fienomien, — ličyć Alaksiej Łastoŭski. —
Adznaču i jašče adnu tendencyju, jakaja ŭ hetym hodzie asabliva vidavočnaja. Kali havaryć pra sacyjalna-palityčnyja navuki, to sioleta konkurs na 90 adsotkaŭ składaŭsia z anhłamoŭnych publikacyj pieravažna maładych aŭtaraŭ. My bačym, što pryjšoŭ toj etap, kali akademičnaja moładź, jakaja pierabirałasia na Zachad, vučyłasia va ŭniviersitetach, pisała dysiertacyi, jana ŭsio bolš naroščvaje vahu i ŭžo zaŭvažny korpus anhłamoŭnych tekstaŭ pra Biełaruś, jaki pastupova raście. Jašče try-čatyry hady tamu nazad takoha absalutna nie było.
Na maju dumku, heta śviedčyć u pieršuju čarhu pra bolšuju stupień intehravanaści prynamsi biełaruskich sacyjalna-palityčnych navuk u mižnarodny ekanamičny kantekst».
Kiejs pra atrymańnie biełaruskaha hramadzianstva
Andrej Vaźjanaŭ z tych, chto pryjechaŭ na Kanhres upieršyniu. Jon — aśpirant Instytuta daśledavańniaŭ Uschodniaj i Paŭdniova-ŭschodniaj Jeŭropy Univiersiteta Rehiensburh u Niamieččynie. Kaža, što ź Minskam jaho taksama šmat što źviazvaje, jon čaściakom tut byvaje i nie vyklučaje budučyniu mienavita ŭ Biełarusi.
Małady čałaviek pryvioz cikavy kiejs — raskazvaje, jak sprabuje, ale ŭsio nijak nie moža atrymać biełaruskaje hramadzianstva. Chutka jaho pytańnie budzie razhladać sud u Rastovie-na-Donie, dakładniej — pytańnie jaho babuli. Kali jana zmoža dakazać, što biełaruska, tady ŭ Andreja źjaviacca ŭsie šancy stać biełarusam pa pašparcie.
«Tak stałasia, što ja źviazany z čatyrma krainami. Maje maci i dzied — etničnyja rumyny. Babula — ź Viciebščyny, jana etničnaja biełaruska. Sustrelisia jany na Danieččynie, tamu my taksama i ŭkrainskaja siamja. A potym maci raźmierkavali na pracu ŭ Rastoŭ-na-Donie, dzie ja i naradziŭsia. Ja šmat hadoŭ pražyŭ va Ukrainie, chadziŭ tam u sad, ale źjechaŭ atrymlivać adukacyju ŭ Rasiju, — tłumačyć Andrej. — Ciapier maja siamja padzielenaja pamiž roznymi krainami, my nie možam bačycca tak časta, jak nam by chaciełasia».
Małady čałaviek kaža, što nie bačyŭ siamju, jakaja žyvie ŭ Maryupali, užo čatyry hady. Ukrainski pašpart jon nie atrymlivaje z toj pryčyny, što ŭ Rastovie zastajecca chvoraja 87-hadovaja babula, jakuju ŭžo niemahčyma pieravieźci i jakuju jamu nieabchodna rehularna naviedvać. Biełaruski pašpart dla jaho staŭ by vyratavańniem. Składanaść u tym, što viciebskija archivy zhareli i dakazvać biełaruskaść babuli treba ŭ sudzie. Biełaruskija sudy admaŭlajucca bracca za spravu, pakolki ŭ žančyny niama biełaruskaj prapiski. Vychodzić — biełaruskaść babuli Andreja pavinien vyznačyć rastoŭski sud.
«Hety biurakratyčny vopyt z hramadzianstvam i ź niemahčymaściu sustrecca sa svajakami ja vyrašyŭ asensavać voś u takim akademičnym rečyščy. Bo kali heta nie źmiaščać u akademičnyja ramki, možna prosta z hłuzdu źjechać. Usio heta ciahniecca ŭžo treci hod. Za hety čas pamior u Rastovie moj dziadula, jon nie zmoh viarnucca va Ukrainu, bo ŭsie ŭ siamji mierkavali, što tady ja nie zmahu ich naviedvać — babulu i dziadulu, — tłumačyć małady čałaviek. —
Maja siońniašniaja teza budzie pra toje, što pašpartnaje zakanadaŭstva ŭ Małdovie, Ukrainie i Biełarusi paprostu ŭznaŭlaje ahulnuju niavyznačanaść u rehijonie na indyvidualnym uzroŭni. Ty jak asoba adčuvaješ, nakolki ŭsio niavyznačana. Pakul ciahnucca biurakratyčnyja pracedury, adbyvajucca źmieny na makraŭzroŭni, źmianiajucca ŭmovy».
Pra biełaruski horad u Litvie
Lina Laparskienie — taksama na Kanhresie ŭpieršyniu. Jana falkłaryst, žyvie ŭ Litvie, u Trokach. U Biełarusi była nie raz i nie dva — jeździła na ekśpiedycyi.
«Mnie padabajecca biełaruskaja vioska, jana vielmi pryhožaja, — kaža Lina. — Padajecca, što ludzi žyvuć tak, jak žyli i sto hadoŭ tamu. I śviniej trymajuć, i koluć ich. I domiki hetyja, i zaŭsiody pierad imi niechta siadzić na łaŭcy. Vielmi lohka rabić ekśpiedycyi: siadzieš pobač — i pajšło. Cikava razmaŭlać ź ludźmi, jakija nie vučylisia va ŭniviersitetach — u ich adukacyja inšaja, źviazanaja z pamiaćciu kraju. Hetaja adukacyja zaŭsiody bolš hłybokaja.
Maja pieršaja ekśpiedycyja była dziesiać hadoŭ tamu, pamiataju, za try tydni ja i sama pačała razmaŭlać pa-biełarusku».
Na sioletni navukovy forum Lina pryviezła historyju pra horad u Litvie, dzie možna abyścisia bieź litoŭskaj movy, — Hryhiški.
«Hety horad pačaŭsia z papiarovaj fabryki, jakuju stvaryŭ biełarus z uschodniaj Biełarusi, — raspaviadaje Lina. — Jon staŭ zaprašać i inšych biełarusaŭ da jaho na fabryku, i jany pastupova emihravali. Paśla Druhoj suśvietnaj vajny byłaja fabryka vyrasła ŭ horad, u saviecki čas jaho imknulisia zrabić vyklučna praletarskim. Biełarusy siudy jechali ŭžo prosta pa zvyčcy: za baćkami, siabrami, znajomymi. Ale byli i inšyja pryčyny. Pa-pieršaje, nie chacieli pracavać u kałhasie, dzie byŭ mały zarobak. Pa-druhoje, pierajezd byŭ mahčymaściu atrymać dakumienty, bo ludzi paprostu ich nie mieli. Horad pastupova ros, siudy pryjazdžali nie tolki biełarusy, ale i litoŭcy, i ruskija.
Kali ciapier chodziš pa horadzie, možaš spakojna abyścisia bieź litoŭskaj movy, bo bolšaść žycharoŭ Hryhišak tak ci inakš byli źviazanyja z hetaj fabrykaj. U savieckija časy mova kamunikacyi na fabrycy była ruskaja, a za ścienami fabryki ludzi havaryli pa-svojmu. I voś hetaje biełaruskaje «h» vielmi časta čutno, kali ciapier chodziš pa horadzie».
Lina kaža, što ŭ miascovych žycharoŭ jość cikavaja zvyčka kapać hrady na ahulnych ziemlach. Jość pustoje miesca — ludzi prychodziać i kapajuć, nie pytajucca, čyjo heta. U vyniku ŭtvaryłasia vielizarnaje pole z maleńkich hrad.
«Kali ja vyrašyła prajści praz hetaje pole i pahutaryć ź ludźmi, vyśvietliłasia, što bolšaść ź ich jakraz biełarusy. Jany i razmaŭlać na svajoj movie», — dadaje Lina.
Anchieła Eśpinosa pryviezła tezisy budučaj kandydackaj
A voś biełaruskamoŭnaja ispanka Anchieła Eśpinosa na Kanhresie druhi raz. Letaś tak spadabałasia, što vyrašyła abaviazkova pryjechać znoŭ.
«Vielmi čakaju svajho vystupu, bo budu prezientavać hałoŭnyja tezisy svajoj budučaj kandydackaj dysiertacyi — paraŭnańnie prozy Jana Barščeŭskaha i našaha ramantyka Hustava Adolfa Bekiera, — kaža Anchieła. — Heta prajekt dysiertacyi, jana jašče nie napisanaja, budu zajmacca joj u listapadzie va Univiersitecie Kampłutense ŭ Madrydzie. Taksama chaču padać na dvajnuju aśpiranturu, kab i ŭ Varšavu viartacca pieryjadyčna, mieć dvuch kiraŭnikoŭ, dźvie abarony i pracu na dźviuch movach».
Anchieła vučyłasia dva hady ŭ mahistratury Varšaŭskaha ŭniviersiteta na biełaruskaj fiłałohii.
«Jakraz učora zabrała dypłom i na svaim bejdžy ŭžo papraviła, što nie bakałaŭr, a mahistr», — uśmichajecca dziaŭčyna.
Uviečary 16 vieraśnia stanuć viadomyja imiony daśledčykaŭ, raboty jakich sioleta pryznali najlepšymi. Kanhres praciahniecca da 17 vieraśnia.
Kamientary