«Najbolš adčuvalnyja źmieny — u prezientacyi paŭstańnia Kalinoŭskaha». Jak źmianilisia biełaruskija padručniki pa historyi

Alaksiej Łastoŭski zaŭvažaje, što biełaruskija padručniki pa historyi mianiajucca «praktyčna praz kožnyja 7 hadoŭ — z 1991 hoda naličvajuć piać hienieracyj padručnikaŭ», mianiajucca ŭ tym liku i praz palityčnyja faktary.

Pradmietam analizu abranyja dva padručniki pa historyi Biełarusi dla 10 (2020) i 11 kłasaŭ (2021); novy padručnik «Historyja Biełarusi ŭ kantekście suśvietnaj historyi», častka pieršaja, 10 kłas (2024); sieryja novych padručnikaŭ «Hienacyd biełaruskaha naroda ŭ hady Vialikaj Ajčynnaj vajny» (try viersii, raźbityja pa kłasach: 1-4, 5-9, 10-11, 2023) i padručnik «Historyja biełaruskaj dziaržaŭnaści» pad redakcyjaj Ihara Marzaluka dla studentaŭ ustanoŭ vyšejšaj adukacyi (2023).

Pavialičyć

«Usim zrazumieła, što padručniki pa historyi — heta taki dvaisty instrumient: z adnaho boku, jon dazvalaje farmiravać histaryčnyja viedy ŭ pakaleńniaŭ, ź inšaha boku, my jaho možam vykarystoŭvać jak lusterka, kab ujavić, jakim čynam zaraz dziaržava razumieje i bačyć svaju historyju. Padručniki pa historyi — heta dystylavanaja aficyjnaja viersija historyi», — zaŭvažaje Alaksiej Łastoŭski.

Bližejšymi dniami spasyłka na daśledavańnie całkam budzie raźmieščana ŭ telehram-kanale Biełaruskaha instytuta publičnaj historyi. Ciapier ža — najbolš admietnyja zaŭvahi daśledčyka.

Niekatoryja davoli zaŭvažnyja źmieny fokusu na padziei XIX stahodździa

U padručnik dla 11-ha kłasa viarnułasia vyznačeńnie vajny 1812 hoda jak «Ajčynnaj», jak u savieckija časy. Ale, jak zaznačaje Alaksiej Łastoŭski, heta vyznačeńnie ŭžyvajecca tolki ŭ naźvie raździeła, u samim ža tekście nie sustrakajecca, pra padziei raskazvajecca niejtralna.

Paŭstańnie 1863-1864 hadoŭ u novym padručniku ŭžo nie jość zvykłym jašče z savieckich časoŭ paŭstańniem Kastusia Kalinoŭskaha: «Paŭstańnie 1863 hoda apisvajecca maksimalna niejtralna, biez charaktarystyk. U nacyjanalnaj histaryjahrafii paŭstańnie 1863 hoda nazyvajecca paŭstańniem pad kiraŭnictvam Kastusia Kalinoŭskaha, u padručniku hetaha ŭžo niama.

Vidavočna, adbyłosia mocnaje redahavańnie. Niama zhadak pra «Mužyckuju praŭdu» i «Listy z-pad šybienicy» Kalinoŭskaha, kali jon źviartaŭsia da biełaruskich sialan. Nie zhadvajucca dyskusii pra prajekt biełaruskaj dziaržaŭnaści, za jaki zmahalisia paŭstancy.

Z padručnika ŭžo prybrany partret Kastusia Kalinoŭskaha, jaki va ŭsich raniejšych hienieracyjach padručnikaŭ prysutničaŭ, navat kali kažam pra padručniki pa historyi BSSR, dzie ŭsiaho było tolki try partrety — partret Skaryny, Kalinoŭskaha i Lenina». Uvohule fiłamaty i paŭstancy 1860-ch hadoŭ pakazanyja jak «polskija dvaranskija revalucyjaniery».

Antypolskaja reprezientacyja

U padručniku dla 11-ha kłasa da ŭvachodžańnia biełaruskich ziemlaŭ u skład mižvajennaj Rečy Paspalitaj prymianiajecca «vyklučna čornaje adlustravańnie».

Staŭleńnie Polščy da biełaruskaha nasielnictva apisvajecca jak «pramysłovaja pałanizacyja», «vajennaja dyktatura», «nacyjanalny pryhniot», «palicejski teror».

Aŭtary padrabiazna apisvajuć katavańni ŭ kancłahiery ŭ Biarozie-Kartuzskaj:

«Pry tym nie zhadvajuć, što biełarusaŭ tam nasamreč było vobmal i heta nijakim čynam nie paraŭnalna sa stalinskimi łahierami. A ŭ raździele pra Druhuju suśvietnuju vajnu polskuju Armiju Krajovu paraŭnoŭvajuć z hitleraŭskimi karnikami».

Jak zaŭvažaje historyk, tut vidavočnaja «vielmi palityzavanaja i antypolskaja reprezientacyja».

U dapamožniku «Hienacyd biełaruskaha naroda ŭ hady Vialikaj Ajčynnaj vajny» Armija Krajova apisvajecca tolki ŭ jakaści «hitleraŭskich pamahatych, jakija imknulisia źniščyć biełaruski narod». Pra toje, što ŭ AK prymali biełarusaŭ, u tym liku pravasłaŭnych, nie zhadvajecca ŭvohule.

Pavialičyć

A ŭ padručniku aŭtarstva Ihara Marzaluka pieryjadu isnavańnia Zachodniaj Biełarusi ŭ składzie Rečy Paspalitaj niama ŭvohule.

Falsifikacyja i adsutnaść uzrostavaj adaptacyi

Alaksiej Łastoŭski padkreślivaje, što dapamožnik ad Hienprakuratury składzieny z materyjałaŭ hetaj ustanovy, jakija nijak nie adaptavanyja da školnaha ŭzrostu.

Jość i falsifikacyi.

«Naprykład, možna zhadać, jak pradstaŭlena historyja łahiera «Traścianiec» — heta nie suadnosicca z histaryčnymi rabotami i navat supiarečyć inšym padručnikam, dzie havorycca pra 206 500 čałaviek achviaraŭ, a Hienprakuratura naroščvaje ličbu da 460 000 achviar. «Traścianiec» pakazvajecca jak łahier śmierci, dzie ludzi mahli pražyć tolki 2-3 miesiacy. Ale «Traścianiec» — kompleksny abjekt, dzie rasstrelvali pieravažna habrejaŭ, vyviezienych ź Jeŭropy, tam ža byŭ pracoŭny łahier, jaki SD vykarystoŭvali dla svaich patreb. Ale ničoha z hetaha nie biarecca da ŭvahi», — kaža Alaksiej Łastoŭski.

Akramia taho, zaŭvažany «niebiaśpiečny trend — vykarystańnie hienacydu ŭ palityčnych metach». Naprykład, «uvodzicca zhadka pra pratesty 2020 hoda i tam havorycca, što ŭdzielniki pratestaŭ nie tolki vykarystoŭvali nacysckija łozunhi, ale i nacysckija mietady».

Što praŭda, padručnik «Hienacyd biełaruskaha naroda ŭ hady Vialikaj Ajčynnaj vajny»

«choć i nazyvajecca padručnikam, ale ŭ škole (pakul) nie ŭviedzieny asobny pradmiet «HBN», hetyja padručniki mohuć vykarystoŭvacca pry vykładańni inšych pradmietaŭ, nastaŭniki pavinny jaho intehravać u inšyja pradmiety».

Što da padziej 2020 hoda, to heta zhadvajecca ŭ padručniku pa historyi dla 10-11 kłasaŭ, ale tolki faktam praviadzieńnia vybaraŭ, pryvodziacca taksama vyniki hałasavańnia pavodle danych CVK. U padručniku ž Ihara Marzaluka havorycca, što padziei 2020 hoda prymusili hramadskaść i ŭłady źviarnucca da abnaŭleńnia, pryniać novy varyjant Kanstytucyi, a pra sami padziei ničoha kankretna nie raskazvajecca.

Pavialičyć

Zhadki pra pratesty jak takija jość tolki ŭ padručnikach «Hienacyd biełaruskaha naroda ŭ hady Vialikaj Ajčynnaj vajny», dzie navat jość adzin z fotazdymkaŭ pratestu ź bieł-čyrvona-biełym ściaham, ale heta zroblena, kab pravieści paralel z časami nacysckaj akupacyi, što pratestoŭcy vykarystoŭvali nacysckuju simvoliku i mietady, bo zaklikali da raspravy nad supracoŭnikami siłavych struktur i čynoŭnikami.

Vysnovy

Radykalnaj źmieny kancepcyi vykładańnia historyi paśla 2020 hoda pakul nie adbyłosia, reziumuje daśledčyk.

«Najbolš adčuvalnyja źmieny znoŭ ža ŭ prezientacyi paŭstańnia 1863-1864 hadoŭ, kali vykarystoŭvajecca faktahrafičnaje apisańnie: voś byŭ stvorany paŭstancki kamitet, jaho ŭznačaliŭ voś toj, potym adbylisia kanflikty ŭ kiraŭnictvie, paŭstancy abvieścili takija voś łozunhi, adbylisia sutyčki, potym paŭstańnie było zadušanaje. Z adnaho boku, heta apisańnie kanvy padziej, raskazvajecca pra paŭstańnie, ale pry hetym nie vykarystoŭvajucca acenki. (…)

Tak ci inakš, padručnik — nie finalnaja viersija, bo padručnik vykarystoŭvajecca nastaŭnikami, jakija padajuć hety materyjał. I kali jość zhadki pra paŭstańnie, to pra jaho pry žadańni bolš moža raspavieści nastaŭnik», — zaŭvažaje Alaksiej Łastoŭski.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0