Jak biełarusy žyli pa draŭlanym kalendary. Usio žyćcio źmiaščałasia na prostym kijku

Raźbianyja draŭlanyja kalendary, jakija majuć vyhlad bruska ci kija z naniesienymi na ich zasiečkami i admysłovymi znakami, viadomy na terytoryi krain Skandynavii, Bałtyi, Ruskaj Poŭnačy, Bałharyi i ŭ inšych rehijonach. Na ich admysłovaj sistemaj zasiečak paznačany dni, tydni, miesiacy i nieruchomyja carkoŭnyja śviaty. 

Pra vykarystańnie takich kalendaroŭ biełarusami amal ničoha nie było viadoma. Taksama viadomy karec-bracina XVI stahodździa, vyjaŭlenaja ŭ Hrodnie (ale da hetaha, mahčyma, ekspanavaŭsia ŭ muziei Mahilova) ź mierkavanymi vyjavami znakaŭ zadyjaka albo simvaličnymi vyjavami miesiacaŭ.

Pavialičyć

Niahledziačy na abmiežavanaść źviestak pra biełaruskija draŭlanyja kalendary, jość adzin artefakt, pra jaki doŭhi čas nie było viadoma.

U pačatku XX stahodździa znakamity etnohraf Alaksandr Sieržputoŭski vyjaviŭ na terytoryi Słuckaha pavieta draŭlany kij z zasiečkami, jaki padobny da paŭnočnych kalendaroŭ. Jon pieradaŭ jaho ŭ Rasijski etnahrafičny muziej, dzie toj zachoŭvajecca dahetul.

U navukovy abarot hety ŭnikalny artefakt byŭ uviedzieny biełaruskimi navukoŭcami zusim niadaŭna. U 2021 hodzie byŭ apublikavany hruntoŭny artykuł Illi Butava i Źmitra Skvarčeŭskaha, u jakim byli raskrytyja padrabiaznaści draŭlanaha kalendara.

Pavialičyć

Siońnia kalandar ekspanujecca ŭ raździele, pryśviečanym Biełarusi. Pavodle zapisu ŭ vopisie, jon byŭ atrymany ad Sieržputoŭskaha ŭ 1918 hodzie, a da hetaha znachodziŭsia ŭ vioscy Čudzin Słuckaha pavieta Minskaj hubierni. Ciapier hetaja vioska znachodzicca ŭ Hancavickim rajonie Bresckaj vobłaści. 

Chutčej za ŭsio, kalandar byŭ vyrazany ŭ XIX st., ale z raniejšaha ŭzoru. Heta draŭlany kijok z 365 nasiečkami na kožny dzień nievysakosnaha hoda i viertykalnyja linijami, jakimi jon padzieleny na 26 častak-tydniaŭ. Adzin bok źmiaščaje paŭhodździe z sakavika pa žnivień, a druhi — ź vieraśnia pa luty.

Taksama na kij naniesieny abaznačeńni śviatočnych dzion i znaki sachi, kasy, siarpa, cepu i padkovy. 

Pavialičyć

Vyjavy sielskahaspadarčych pryład možna suadnieści z adpaviednym pracoŭnym pieryjadam: sacha (znachodzicca pamiž 1 i 6 sakavika) — viasna, kasa (pamiž 27 červienia i 4 lipienia) i sierp (pamiž 25 lipienia i 1 žniŭnia) — leta, padkova (pamiž 27 kastryčnika i 3 listapada) — vosień, cep (pamiž 29 śniežnia i 5 studzienia) — zima. Padobnyja vyjavy sustrakajucca na pieravažnaj bolšaści viadomych draŭlanych kalendaroŭ u krainach Paŭnočnaj Jeŭropy.

Pavialičyć

Na biełaruskim artefakcie dla paznačeńnia śviat vykarystana nie identyfikavanaja da kanca sistema znakaŭ na bakavych hraniach: małyja i doŭhija ryski, kasyja ryski, znak, padobny da litary T, znaki ŭ vyhladzie łacinskaj litary V i h. d. Umoŭna ŭsie znaki možna padzialić na asnoŭnyja dla hadavych śviat, i dadatkovyja, jakija paznačajuć pieryjady hałoŭnych sielskahaspadarčych rabot.

Novy hod u najbolš pašyranych typach raźbianych kalendaroŭ ź inšych pravasłaŭnych rehijonaŭ moh pačynacca ci z 1 sakavika, ci z 1 vieraśnia, što adpaviadaje archaičnaj viaskovaj tradycyi. Pačatak hoda na haradzienskim kalandarnym kaŭšy znachodzicca ŭ sakaviku. U kalendary-kijku hod taksama adličvajecca z sakavika, na što ŭkazvaje miescaznachodžańnie miesiaca na pačatku hrani.

Pavialičyć

Usie adznačanyja na kalendary śviaty źjaŭlajucca nieruchomymi, tamu jon aktualny i ŭ nievysakosnyja, i ŭ vysakosnyja hady. Kali adličvać hod z 1 sakavika, to ŭ kalendary sa Słuckaha pavieta ŭ vyłučajucca znakami nastupnyja daty:

1 sakavika — Aŭdoki (Prapadobnaj mučanicy Jeŭdakii), 9 sakavika — Saraki, 25 sakavika — Dabravieščańnie (Źviestavańnie), 23 krasavika — Jurja, 8 maja — Mikolny Ivan, 9 maja — Mikoła, 24 červienia — Kupało, 29 červienia — Piatro, 20 lipienia — Illa, 1 žniŭnia — Makaviej, 6 žniŭnia — Ispas, 16 žniŭnia — Spleńnie, 29 žniŭnia — Hałavasiek, 8 vieraśnia — Bahatnik, 14 vieraśnia — Uźvižańnie (Česny kryž), 26 vieraśnia — Bahasłoŭ, 1 kastryčnika — Pakrovy, 8 kastryčnika — nieviadomaje śviata, 22 kastryčnika — Kazanskaja, 21 listapada — Źviedzieńnie, 6 śniežnia — Mikoła, 25 śniežnia — Pieršaja Kalada, 1 studzienia — Druhaja Kalada (Vasille), 6 lutaha — Treciaja Kalada (Vadochryšča), 2 lutaha — Hramnicy.

Heta ŭsio śviaty, charakternyja dla pravasłaŭnaj carkvy i viadomyja ŭ narodnaj tradycyi rehijona, ź jakoha pachodzić artefakt.

Adzinaja paznaka, što vyklikaje ciažkaści ŭ interpretacyi, adnosicca da 8 kastryčnika. U biełaruskim narodnym kalendary hety dzień faktyčna nijak nie adlustravany. Jość adzinaja zhadka ŭ litaratury, što ŭ hety dzień adznačajecca pryśviatak Tryfana i Piełahiei. Ale heta zanadta drobny pryśviatak, kab paznačać jaho siarod astatnich značnych śviat.

Tak što heta pakul zahadka, jakuju historyki nie razhadali. Kali ŭ vas jość tłumačeńnie, pišycie nam u kamientach da artykuła.

Pavialičyć

Mahčyma, heta paznaka niejkaha miascovaha festu, jaki ŭźnik nie na padstavie carkoŭnaha śviata, a ŭ vyniku niejkaha cudoŭnaha precedentu ci nadzvyčajnaj situacyi. Najaŭnaść hetaj daty na raźbiany kalendara ź vioski Čudzin možna vyłučyć u jakaści jaho admietnaj asablivaści.

U adroźnieńnie ad bolšaści padobnych kalendaroŭ na biełaruskim adsutničajuć paznačeńni dzion šanavańnia miascovych śviatych. Tolki najbolš značnyja hadavyja śviaty, jakija majuć važnaje značeńnie ŭ biełaruskaj narodnaj kultury i spałučajuć dachryścijanskija i chryścijanskija zvyčai.

Choć simvały, što paznačajuć śviaty, i majuć stylistyčnaje padabienstva sa znakami na inšych kalendarach, pramych supadzieńniaŭ i anałahaŭ, jakija dazvalajuć kazać pra zapazyčvańni ci ahulnuju tradycyju, nie vyjaŭlena.

Doŭhaja pramaja linija na kalendary paznačaje dvanadziasiatyja haspodnija i baharodzičnyja śviaty pravasłaŭnaj carkvy. Anałahičny znak paznačaje 1 studzienia, dzień Śviatoha Vasila Vialikaha, jakoje złučajecca sa śviatam Abrazańnia. Apošniaje, u svaju čarhu, źjaŭlajecca haspodnim (choć i nie dvanadziasiatym). Heta śviedčyć pra toje, što raźbiar ci davoli dobra viedaŭ pravasłaŭny kalandar, ci karystaŭsia niejkim pravilnym uzoram.

Druhaja vyraznaja hrupa śviat paznačajecca znakam u vyhladzie łacinskaj litary V. Heta dni šanavańnia značnych śviatych — Hieorhija Pieramožcy, Mikałaja, Piatra i Paŭła, Iaana Chryściciela, Iaana Bahasłova.

Vyklučeńniem źjaŭlajecca śviata Naradžeńnia Iaana Chryściciela, paznačanaje viertykalnaj linijaj. U toj ža čas śviata Usieknavieńnie hałavy Iaana Chryściciela taksama paznačajecca standartnym znakam u vyhladzie litary V.

Zrazumiełym źjaŭlajecca vykarystańnie vyjavy kryža, a nie doŭhaj linii dla paznačeńnia Chryščeńnia, jakoje adznačajecca 6 studzienia. T-padobnym znakam paznačana 8 kastryčnika, jakomu adpaviadaje pakul nieidentyfikavanaje śviata, i 1 žniŭnia — śviata Makaviej. Imavierna, heta moža być śviedčańniem najaŭnaści niejkaj suviazi pamiž śviatami.

Pavialičyć

H-padobny znak, jakim paznačanaja 20 lipienia, dzień pamiaci śviatoha Illi, možna z aściarožnaściu patłumačyć jak vyjavu siakiery, pieraasensavańnie zbroi śviatoha ŭ ikanahrafii. Na skandynaŭskich kalendarach znakam siakiery paznačajecca dzień pamiaci śviatoha Ołafa.

Jak adznačała ŭ 1938 h. K. Kryvarukava ź siała Jam Pskoŭskaj vobłaści, čas raniej «ličyli pa tydniach» i «na ścianie zarubačkam i kručočkam adznačali»». Zachavalisia śviedčańni pra toje, što na terytoryi Biełarusi taksama praktykavalisia padobnyja sposaby składańnia kalendaroŭ.

Pavialičyć

Zasiečki na kalendary sa Słuckaha pavieta, jakija paznačajuć kolkaść dzion, anałahičny zasiečkam na kaścianych padlikovych birkach, jakija byli znojdzieny pry raskopkach u Breście i datujucca kancom XII — pačatkam XIV st. Dźvie takija birki znachodziacca ŭ ekspazicyi archieałahičnaha muzieja «Biareście».

• 3
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0