«Jak ludzi na takoje viaducca? Dy vielmi prosta». Raspoviedy biełarusaŭ, jakija pracavali telefonnymi ašukancami
Nie pieršy hod biełarusam pa ŭsioj krainie telefanujuć ašukancy z prapanovami aformić kredyt, rasterminoŭku abo raspłacicca za svajaka, jaki nibyta trapiŭ u niepryjemnaści. Dev.by znajšoŭ dvuch čałaviek, jakija niekalki miesiacaŭ prapracavali ŭ «čornych» koł-centrach, i raspytaŭ, jak uładkavanaja hetaja nielehalnaja śfiera.
«U pieršy tydzień navučańnia ty ničoha nie čuješ ani pra zvanki, ani pra machlarstva»
Alaksandru 25 hadoŭ. Jon prachodziŭ «škołu navučańnia» dla čornaha koł-centra ŭ Minsku. Vyjšaŭ na arhanizacyju praz samy zvyčajny ahrehatar vakansij. Vakansija taksama ničym nie vybivałasia: patrabavaŭsia śpiecyjalist techničnaj padtrymki, «u zadačy jakoha ŭvachodziać mieniedžarskija abaviazki».
Małady čałaviek pryznajecca: jamu samomu było «prykolna papracavać» u takim koł-centry i pahladzieć, čym «žyvie hetaja nielehalnaja kuchnia».
— Nie akunacca z hałavoj, a pabyvać, tak by mović, prajezdam, — kaža jon. — Sam raniej pracavaŭ u prodažach, ale ŭ lehalnych, viadomaja reč. Stamiŭsia ad pastajannych kamandzirovak. Plus mianie ščyra pryciahvaje sacyjalnaja inžynieryja. Dla ŭsiakaha chakierstva i kampjutarnych spraŭ ja nie padychodžu, a voś jazyk padviešany, i na praktycy tam heta pravieryŭ.
Na sumoŭi ejčarka raskazała, što ŭ kampanii jość niekalki ofisaŭ u krainach «pieršaha śvietu» i namiaknuła na mahčymaść rełakiejtu ŭ Ispaniju. Pavodle słoŭ Alaksandra, typovaje pytańnie, jakoje zadajuć kandydatam na pracu ŭ koł-centry: «Ci hatovyja vy pradavać nieefiektyŭny tavar?»
Paśla sumoŭja kandydataŭ dzielać na hrupy prykładna pa 30 čałaviek i adpraŭlajuć na navučańnie z «biznes-trenieram». «Kurs» doŭžycca niekalki tydniaŭ i apłačvajecca — «vypusknikam» płaciać kala 250 dołaraŭ.
— Zaniatki padobnyja da ŭniviersiteckich. Tolki miery biaśpieki strohija: usie zapisy treba pakidać u kabiniecie, a na ŭvachodzie zdavać smartfony, — apisvaje praces navučańnia Alaksandr. — Asnoŭnaja zadača «biznes-treniera» — zaradžać publiku na dachod, hrošy, afiery. Pastajanna tałdyčyŭ pra pieravahi chutkaha ŭzbahačeńnia. U pieršy tydzień navučańnia ty ničoha nie čuješ ani pra zvanki, ani pra machlarstva. Navat namiokaŭ niama. I ciabie kadzirujuć być cyničnym, dumać ab prybytku i nie bajacca nijakich pieraškod na šlachu da prybytku. Navat kali dla hetaha treba kaho-niebudź padmanuć. Kali hrošy možna nazvać narkotykam, to ŭ pieršy tydzień navučańnia ciabie na jaho i padsadžvajuć.
Pry kancy druhoha tydnia navučańnia častka ludziej z hrupy Alaksandra syšła. Zastałosia čałaviek dziesiać. Im prapanavali prajści palihraf. Pavodle słoŭ našaha surazmoŭcy, «kursantaŭ» pytali pra ŭžyvańnie narkotykaŭ «i inšyja asabistyja rečy». Paśla palihrafa pieršapačatkovaja hrupa jašče bolš skaraciłasia — da šaści čałaviek. A paśla «ekzamienu» ich zastałosia ŭsiaho dvoje (u tym liku Alaksandr).
U časie «ekzamienu» kandydatam prapanavali patelefanavać piensijanieram i pradać leki ad raku (nasamreč, pavodle słoŭ Alaksandra, heta byli biaskryŭdnyja bijałahična aktyŭnyja dabaŭki).
— Zdača ŭdałaha ekzamienu nazyvajecca «zakryć słuchaŭku». Kali ty cimlidu «zakryŭ słuchaŭku», to ŭsio, pačynaješ pracavać, — tłumačyć surazmoŭca dev.by.
«Vorkiery», «kłoŭziery», «mamanty» i «zrezanyja słuchaŭki»
Paśla navučańnia novaśpiečanych rabotnikaŭ koł-centra pieraviali na pracu ŭ nievialiki oŭpenspejs u adnym ź biznes-centraŭ u centry Minska.
Alaksandr charaktaryzuje miery biaśpieki tam, jak «uvachod na sakretnuju bazu». Rabotniki pierad uvachodam u ofis pavinny byli zdavać smartfony, a vynosić adtul zapisy nie dazvalałasia. Usie supracoŭniki znachodzilisia navidavoku adno ŭ adnaho, a ŭ pamiaškańni pastajanna hrała hučnaja muzyka — kab nielha było zrabić dyktafonny zapis. U adnym z takich oŭpenspejsaŭ, pavodle słoŭ surazmoŭcy dev.by, była navat uzbrojenaja achova.
Alaksandr raskazvaje, što rabotniki koł-centra dzielacca na «vorkieraŭ» i «kłoŭzieraŭ». Vorkiery — heta «prazvonščyki», ludzi, jakija robiać zvanki. Z prykładna dziesiaci vorkieraŭ farmujecca kamanda, usim kiruje cimlid.
Akramia vorkieraŭ i ich lidoŭ jość tak zvanyja «kłoŭziery». Jany dapamahajuć zakryvać składanyja ŭhody. Mohuć prasłuchoŭvać luboha vorkiera i pry žadańni ŭklinicca ŭ razmovu. Kłoŭziery — heta ŭžo vopytnyja ašukancy, jakija pracujuć tančej i adyhryvajuć rolu krutych top-mieniedžaraŭ i śpiecyjalistaŭ. «Ludzi im vierać i spraŭna zanosiać hrošaj», — charaktaryzuje navyki kłoŭzieraŭ surazmoŭca.
Zarobki vorkieraŭ nievialikija — maksimum 700 dołaraŭ na miesiac. Kłoŭzieram płaciać bolš — kala 1500 dołaraŭ. Hrošy vypłačvajuć u kryptavalucie abo najaŭnymi.
— Daloka nie ŭsie koł-centry zajmajucca padmanam piensijanieraŭ, — kaža Alaksandr. — Jość i takija, jakija zazyvajuć ukłaści hrošy na niejkuju ŭmoŭnuju biržu i abiacajuć vysokija adsotki za inviestycyi. Apieratary koł-centraŭ pieršaha typu buduć razyhryvać scenar katastrofy abo pahrozy. Naprykład, telefanujuć babuli i kažuć: unuk trapiŭ u avaryju i terminova patrebnyja hrošy. Abo nazyvajucca siłavikami i raskazvajuć, što danymi čałavieka zavałodali ašukancy i treba terminova spynić supraćpraŭnyja dziejańni. Druhi typ — zazyvałava z abiacańniem vyhadnych układańniaŭ i imklivaha «navaru» hrošaj. Tut miechaniki mohuć być samyja roznyja: ad pramoha zvanka ŭ miesiendžar da apracoŭki čałavieka praz dejcinhavyja prahramy. Naprykład, miłavidnaja dziaŭčyna ŭ cindary pakazvaje skrynšoty, jak kruta zarablaje na biržy. Dziaŭčynaj nazyvajecca machlar, jaki takim čynam paralelna kamunikuje ź dziasiatkam ludziej i šle aŭdyja-paviedamleńni, źmienienyja pad žanočy hołas niejrasietkaj.
Zvyčajna miechanika ŭklučeńnia ludziej u ašukanskuju schiemu vyhladaje niemudrahielista. Karystalnik sacsietki naciskaje na rekłamu: «Zarabi razam z kampanijaj Hazpram». Na sajcie (jaki nasamreč ašukanski) jamu prapanoŭvajuć zapoŭnić formu. Dalej ź im źviazvajecca vorkier.
— Jak ludzi na takoje viaducca? Dy vielmi prosta, — kaža Alaksandr. — Razmovy ź imi padobnyja da razmoŭ ź dziciem. Čałavieku kažaš pra vydatnyja pracenty, a jon u adkaz: «Tak?», «Česna?», «A vy realna ž z Hazprama, tak?». Dla bolšaj pierakanaŭčaści pryvodziš usiakija arhumienty nakštałt «Nu, vy ž čytali pra nas u navinach — Zachad sankcyi ŭvioŭ, voś i pryciahvajem inviestaraŭ siarod nasielnictva!». Mnohija ludzi ni toje što navin nie čytali, im lanota ŭbić u pašukavik nazvu sajta abo klučavyja słovy našaj hutarki.
Na ŭnutranym słenhu koł-centra padmanutych klijentaŭ nazyvajuć «mamantami». Kali ŭhoda z klijentam nie ŭdałasia, taki kantakt nazyvajuć «zrezanaj słuchaŭkaj». Zvyčajna suma ŭhody z «mamantam» nie pieravyšaje 140 dołaraŭ (prykładna 10 bazavych vieličyń u Biełarusi).
— Heta źviazana z asablivaściami biełaruskaha zakanadaŭstva, — tłumačyć Alaksandr. — Praz takuju sumu, chutčej za ŭsio, nie ŭzbudziać kryminalnaj spravy. Maksimum — administracyjnaje pakarańnie.
Jak tłumačyć były rabotnik koł-centra, kab paźbiehnuć kryminalnaha pieraśledu, zvanki zaŭsiody ździajśniajucca ŭ inšuju krainu. Naprykład, biełaruskija koł-centry mohuć abzvońvać abanientaŭ u Rasii, a ŭkrainskija — u Polščy.
«Atmaśfiera niezadavolenaści i nierviaku»
Alaksandr kaža, što ŭ koł-centrach «kaśmičnaja ciakučka»:
— Ujavić nie mahu, kab tam chtości pratrymaŭsia daŭžej za paru miesiacaŭ. Panuje ahulnaja atmaśfiera niezadavolenaści i «nierviaku». Nie bačyŭ anivodnaha čałavieka, chto b rabiŭ takuju pracu pa kajfie.
Sam Alaksandr, pavodle jaho słoŭ, syšoŭ z koł-centra bieź jakich-niebudź prablem. Na pracu jaho nie afarmlali, nijakich damoŭ jon nie padpisvaŭ.
«Zaŭsiody ŭžyvajecca słova «rasterminoŭka», bo ludzi bajacca kredytaŭ»
Jak i Alaksandr, 23-hadovaja Taćciana trapiła ŭ čorny koł-centr, adhuknuŭšysia na zvyčajnuju vakansiju. Da hetaha jana pracavała ŭ techpadtrymcy adnaho startapa.
— Adhuknułasia na vakansiju, bo abiacali adrazu ž zapłacić 1500 rubloŭ bonusam, — tłumačyć Taćciana. — Hrošy byli vielmi patrebnyja, dyj novy dośvied niejki. Sumoŭje doŭžyłasia niadoŭha. Kali zrazumieli, što jazyk u mianie padviešany, uviali ŭ kurs spravy. Maŭlaŭ, firma pradavała elektroniku, ale biez svajho katałoha. A zamiest jaho vykarystoŭvaŭsia katałoh viadomaj biełaruskaj sietkavaj kramy. Što cikava, kampanija pracavała ŭ lehalnym jurydyčnym poli: nibyta akazvali «lizinhavyja pasłuhi» i aficyjna afarmlali supracoŭnikaŭ u štat (choć mianie tak i nie aformili).
Dziaŭčyna tłumačyć sutnaść ašukanskaj schiemy nastupnym čynam. U sacyjalnych sietkach kruciłasia tarhietavanaja rekłama z prapanovaj kupić u rasterminoŭku tavar — naprykład, chaładzilnik abo pralnuju mašynu. Achvotnyja kupić pakidali svaje kantakty. Rekłama tarhietavałasia nie na Minsk i bujnyja harady, a na sielskija rajony. Ludziej padkuplała toje, što rasterminoŭka pakazvałasia dosyć nizkaja — usiaho 30 rubloŭ na miesiac, ale ciaham šaści hadoŭ.
— Usia praca zvodziłasia da taho, što ja ceły dzień abzvońvała ludziej pa hetych numarach i sprabavała im što-niebudź uciuchać, — kaža Taćciana. — Umoŭna, złamałasia ŭ babuli ŭ hłuchoj vioscy pralnaja mašyna, da horada jechać dźvie hadziny z tryma pierasadkami, a tut my prapanoŭvajem rasterminoŭku i dastaŭku. Čałaviek cikavicca, ci jość u nas u najaŭnaści pralnaja mašyna. Apieratar adkazvaje, što tak, takaja jość. I dalej klijenta «prahružajuć» usialakimi bonusami: i biaspłatnaja dastaŭka, i vyhadnaja cana, i što hadžat vydatny, pa jakim zvarotaŭ nie było. I što ŭžo praz try dni zapavietnaja pralnaja mašyna budzie ŭ vas doma. Zaŭsiody ŭžyvajecca słova «rasterminoŭka», bo ludzi bajacca kredytaŭ praz pracenty pa ich.
Na hetym etapie samaje važnaje — vyciahnuć z čałavieka jaho pašpartnyja danyja. Jak tolki danyja atrymanyja, pačynajecca čos pa ŭsich sajtach, na jakich možna budzie aformić kredyt na kuplu. Dalej, kali kredyt uziaty i ŭchvaleny, našaja «kampanija» nakładvała źvierchu svaju maržu. Naprykład, hadžat kaštuje 800 rubloŭ u kramie, a źvierchu nacenka na jaho jašče 1600.
Časta klijenty Taćciany pałochalisia, kali čuli sumu rasterminoŭki, pačynali zadavać pytańni. Jana tłumačyć, što heta samy važny momant u razmovie, na jaho «i naciahvajuć apierataraŭ».
— Možna skazać, što inšyja firmy vam ničoha nie pryviazuć, a ŭ nas samyja nadziejnyja partniory, — pryvodzić prykłady vykrutaŭ apierataraŭ surazmoŭnica. — Abo čałavieku kažuć, što tolki adzin bank hatovy dać hrošaj pad lizinh i rasterminoŭku, a ŭsie astatnija admovili. Meta adna — napałochać čałavieka i prymusić jaho pavieryć u toje, što jon sapraŭdy ŭ biazvychadnaj situacyi.
U dzień Taćciana rabiła prykładna 500-600 padobnych zvankoŭ.
— Z tych, kamu my telefanavali, prykładna 5—8 čałaviek davali pašparty i tolki 1—3 kredyty mahli ŭchvalić banki, — kaža jana. — Za kožny kredyt ja atrymlivała ŭ siarednim 20 biełaruskich rubloŭ. Na dzień atrymlivałasia rubloŭ 40.
«Hrošaj niama zusim, a joj patrebnaja pralnaja mašyna, kab bializnu prać. I jana zhodnaja na lubyja ŭmovy»
— Što asabista mnie zapała sa zvankoŭ, dyk heta skarhi na bytavyja prablemy, — uspaminaje Taćciana. — Ladoŭnia złamałasia, a ŭ ich padsobnaja haspadarka, i hučyć takoje słova jak «terminova». A kali čuješ hetaje słova, to jašče da sumy kredytu možna spakojna nakidvać 300 rubloŭ.
Jašče zapomnilisia piermanientna pjanyja ludzi. Pjanyja ludzi vielmi zhavorlivyja. Čuješ šum i ham, i čaściakom paśla karotkaj razmovy: «Tak, my chočam samy vialiki televizar, viazicie!», — kažaš: usiaho tolki 250 rubloŭ na miesiac i samy vialiki TV u vas doma. Tam užo možna maŭčać, na kolki hadoŭ idzie hety kredyt. A kali jany «prasychali» praz paru dzion, im užo pryvozili dakumienty i techniku. Na hetym etapie taksama išli ŭsiakija zapałochvańni i manipulacyi. Maŭlaŭ, tut užo admaŭlacca pozna, davajcie padpisvajcie.
Časta zajaŭki pakidali žančyny ŭ dekrecie.
— Heta źviazana z tym, što banki nie ŭchvalajuć kredytaŭ dekretnicam, — tłumačyć eks-pracaŭnica koł-centra. — Pamiataju historyju ad takoj žančyny, jakaja skardziłasia, što ad jaje syšoŭ muž, i ŭ jaje troje dziaciej, jana ciažarnaja čaćviortym. Hrošaj niama zusim, a joj patrebnaja pralnaja mašyna, kab bializnu prać. I jana zhodnaja na lubyja ŭmovy.
Taćciana pryznajecca, što časam joj stanaviłasia škada takich ludziej. Ale za tym, kab z klijentaŭ vyciskali hrošy pa maksimumu, sačyli mieniedžary (jakija prasłuchoŭvali razmovy).
— Časta telefanavali ludzi, jakija apynulisia ŭ vielmi ciažkich umovach. U niejkaj hłuchoj vioscy. Finansava niepiśmiennyja. I ty ŭsio heta słuchaješ tak ci inakš, zanuraješsia ŭ kantekst historyi. Ale kali ja, naprykład, nie nakruču paŭtary tysiačy rubloŭ z čałavieka, to mieniedžary potym buduć piasočyć mianie. Idzie cisk: maŭlaŭ, ja nie prynošu hrošaj u kampaniju i havorka ŭžo pra maju zarpłatu. Kali ŭžo apošnija dni tam pracavała, to prosta pra siabie maliłasia, kab piensijanier choć by paraiŭsia sa svajakami abo dadumaŭsia paličyć, u jakija hrošy jamu ŭlacić hetaja kupla.
«Za normu było pryniata hnabić čałavieka»
Akramia Taćciany ŭ koł-centry pracavała ad 6 da 15 apierataraŭ (kamanda pastajanna źmianiałasia praź ciakučku). Byŭ jašče mieniedžar, «čałaviek, jaki prasłuchoŭvaje razmovy», «adździeł pa dakumientach, dastaŭcy i vyrašeńni sprečnych situacyj», niekalki dyrektaraŭ i try suzasnavalniki.
— Atmaśfiera ŭnutry kalektyvu była naŭmysna i štučna žudasnaja, — kaža Taćciana. — Za normu było pryniata hnabić čałavieka, maralna jaho źnievažać. Kali zvanok niaŭdały, i ty ničoha nikomu nie ŭciuchaŭ, ciabie mahli vyklikać u kabiniet, dzie staršy mieniedžar raźbiraŭ tvoj zvanok, pakazvaŭ na miescy, dzie ty čałavieka «nie dacisnuŭ». I jany ž vučyli mienavita hnabić ludziej, manipulavać imi i adklučać empatyju.
Taćciana kaža, što jaje «chapiła na try tydni» i jana zvolniłasia z koł-centra.
Jakija ašukanskija schiemy časta vykarystoŭvajuć čornyja koł-centry?
Naprykład, taki vid machlarstva jak «Alo, mama!». Na telefony baćkoŭ, babul i dziadulaŭ pastupajuć zvanki, nibyta ad svajakoŭ, u jakich paviedamlajecca, što jany patrapili ŭ DTZ abo ździejśnili złačynstva, i terminova patrebnyja hrošy, kab paźbiehnuć adkaznaści. Srodki treba pieravieści na śpiecyjalny rachunak abo pieradać kurjeru, jaki pracuje na ašukancaŭ.
U 2024 hodzie byli papularnyja «złačynstvy, učynienyja pad maraj inviestavańnia».
«Tolki ad imia «Hazprama» złamyśnikam udałosia padmanuć siem biełarusaŭ — jany pazbavilisia aščadžańniaŭ, budučy ŭpeŭnienymi, što ŭkładvajuć srodki ŭ akcyi aŭtarytetnaj kampanii», —tłumačyli ŭ MUS.
U łancužku zaŭsiody zadziejničana niekalki afierystaŭ. Adzin robić vybarku tych, kaho mohuć zacikavić biržavyja ŭhody, inšy detalova vyvučaje patreby i płaciežazdolnaść kankretnaj asoby, treci, viedajučy pra mahčymaści patencyjnaj achviary, praź miesiendžary schilaje da ŭkładańnia srodkaŭ u nibyta vysokaprybytkovy prajekt.
Jašče adna tendencyja hetaha hoda: ašukancy vydajuć siabie za supracoŭnikaŭ siłavych viedamstvaŭ, telefanujuć na miesiendžary i pad roznymi padstavami sprabujuć atrymać hrošy.
Za 2023 hod u Biełarusi było zarehistravana kala 12 tysiač vypadkaŭ machlarstva, značnaja častka jakich źviazanaja z telefonnymi afierami. U pieršym kvartale biahučaha hoda takich vypadkaŭ było bolš za 3 tysiačy. U lutym SK daŭ spravazdaču ab zatrymańni mižnarodnaj kryminalnaj hrupy, jakaja praź sietku koł-centraŭ padmanuła bolš za 5 tysiač ludziej u Biełarusi i Rasii.
Kamientary