«Treba napracoŭvać supolny kulturny bahaž z susiedziami navat u hetyja supierciažkija časy». Historyk raskazaŭ pra knihu, jakaja zrabiła furor u Litvie

Aleś Bieły. Fota z asabistaha archiva

— Pan Aleś, vinšujem z uznaharodaj! Što heta za kniha i jak jana paŭstała?

— Pieršaja ŭznaharoda knihi była viasnoj — štohadovaja premija Vilniaus klubas za najlepšuju publikacyju pra Vilniu minułaha hoda. 2023-ci jakraz byŭ jubilejny, Vilnia śviatkavała 700 hod, na hety konkurs było padadziena vielmi šmat knih, samych roznych — dziciačych, encykłapiedyčnych, navukova-papularnych. Kniha pieramahła ŭ pryncypovaj baraćbie ź vielmi hodnymi kandydatami.

Nu a ŭ hetym konkursie asnoŭnym staŭ kryter, što jana akazałasia samaja pradavanaja ŭ katehoryi navukova-papularnaj litaratury vydaviectva Vilenskaha ŭniviersiteta. Heta było ŭznaharodžańnie na sienacie ŭniviersiteta, 22-ha jano prajšło. Jość śpis i inšych naminacyj.

Pavialičyć

— U knihi kalektyŭnaje aŭtarstva (Rymvidas Łaŭžykas, Antanas Astraŭskas, Alaksandr Bieły, Tomas Rymidzis), jak atrymaŭsia taki sajuz?

— Tak, čatyry aŭtary. Šef-kuchar Tomas Rymidzis, jaki hatavaŭ, adaptavaŭ, fatahrafavaŭ, rabiŭ praktyčny bok.

A historykaŭ-tearetykaŭ troje — dvoje kaleh ź Litvy, abodva jany źviazanyja ź Vilenskim univiersitetam. Rymvidas Łaŭžykas — prafiesar fakulteta, jon byŭ dekanam niejki čas, a Antanas Astraŭskas — jon lektar pa zaprašeńni, pazaštatny, viadzie niekatoryja kursy, źviazanyja z materyjalnaj kulturaj.

Dla mianie vielmi važny momant, što kniha vyjšła ŭ vydaviectvie Vilenskaha ŭniviersiteta, tamu što ja taki, možna skazać, relihijny fanat Vilenskaha ŭniviersiteta jak histaryčnaj instytucyi, jak cyvilizacyjnaj. I dla mianie heta simvalična važna i vielmi pačesna dla majoj unutranaj sistemy kaštoŭnaściaŭ.

Pastupova aŭtarski sajuz vyrastaŭ. Reč u tym, što z Antanasam Astraŭskasam my znajomyja asabista jašče z 2006 hoda. U nas jość ahulnyja publikacyi, u skandynaŭskim zborniku histaryčny narys pra kuchniu VKŁ i takuju ž Litvy za rasijskim panavańniem, i jak jana potym u nacyjanalnyja kuchni pieratvaryłasia — litoŭskuju i biełaruskuju, dźvie prajekcyi. Voś taki byŭ davoli vialiki tekst. Uvieś čas my pierapisvalisia, abmieńvalisia roznymi znachodkami, raŭnavać było niama čaho, tamu što absalutna roznyja našy čytackija aŭdytoryi. A potym paru knih Antanas napisaŭ razam z Rymvidasam, i tak ja ź im paznajomiŭsia, moža, z 7-8 hadoŭ tamu. I taksama my ź im uvieś čas listavalisia.

Padrychtoŭka da jubileju Vilni pačałasia jašče ŭ 2021-m, źjaviŭsia sajt Vilnius700, my vyrašyli prapanavać sajtu napisać pra samyja važnyja histaryčnyja stravy, jakija vyznačyli abličča horada.

Kali pahladzieć na hety bok historyi, to Vilnia była kulinarnaj stalicaj rehijona. Voś kulinarnyja knihi Jana Šytlera, znakamitaha kuchmistra Litvy, akazali vielizarny ŭpłyŭ u svoj čas na kulturu kulinarnych knih i ŭ Polščy, i ŭ Rasijskaj impieryi. Vincenta Zavadskaja kapijavała ŭ Šytlera, a razam Zavadskaja i Šytler paspryjali stvareńniu biestsieleraŭ Aleny Małochaviec. I na polskaj movie taksama heta byli pieršyja supierdakładnyja i šmat u čym inavacyjnyja dumki, dahetul aktualnyja, i pra viehietaryjanstva, i pra łakalnyja pradukty.

To-bok Vilnia, kali pahladzieć, była kulinarnaj mietrapolijaj. Kolišniaja stalica vielizarnaj dziaržavy, jakaja stajała na skryžavańni niekalkich cyvilizacyj — uschodniesłavianskaj, polskaj i litoŭskaj, habrejskaj.

Vydavalisia tut i habrejskija znakavyja knihi, naprykład, Fani Levando pa habrejskaj viehietaryjanskaj kuchni, siensacyjnaja dla svajho času.

I my vyrašyli, što heta musić prahučać — pra kulinarnuju słavu Vilni, takuju hučnuju i daloka nie tolki etnična litoŭskuju kulinarnuju słavu. Pakazać rolu horada jak multykulturnaj mietrapolii, jakaja dyktavała kulinarnuju modu vializnamu rehijonu. I ŭ peŭnaj stupieni heta ŭdałosia. Spačatku my rabili narysy na sajt, potym dapisvali čysta dla knihi. Voś dva hady praca zaniała. I kniha dobra «streliła». Acanili nie tolki čytačy, ale i ekśpierty, recenzienty, tyja, chto sočyć za hetymi non-fikšn knihami.

— Dyk moža budzie praciah?

— Tym časam užo pryhladajemsia da nastupnaj kalektyŭnaj, pra historyju ałkaholu ŭ Litvie. Čymści budzie padobnaj da majoj knihi «Sakatała bočačka» 2017 hoda, tolki tuju ja adzin rabiŭ, a tut, možna skazać, try najlepšyja śpiecyjalisty pa historyi kuchni VKŁ u šyrokich miežach — našyja sukupnyja viedy istotna bolšyja, čym u luboha paasobku, i heta daje kumulatyŭny efiekt. Tamu što adzin pra adno lepiej viedaje, inšy pra druhoje. My ŭ vyniku dzielim, chto pra što budzie pisać. A astatnija ŭžo dakidvajuć, što viedajuć, kali bačać, što niejki fakt treba dadać u raździeł pra krupnik ci pra kałduny Tyškieviča. 

Pavialičyć

— Niama kanfliktaŭ, nie dzielicie kuchniu, dzie čyja?

— Anijakich kanfliktaŭ na nacyjanalnaj hlebie nie zdarajecca. Nie dzielim. Kali ja źviartaju ŭvahu na tyja krynicy, jakija prajšli pa-za ŭvahaj kaleh, biełaruskamoŭnyja, naprykład, roznyja, ci pa habrejskaj tematycy, to heta atrymlivajecca bolš šyroki, nie vuzki litoŭska-etnahrafičny pohlad, jaki ŭ najlepšych uzorach litoŭskaja navuka i papularnaja litaratura ŭžo pieraadoleła.

Toj pohlad byŭ charakterny dla mižvajennaj Litvie i ŭ savieckija časy, bo za kamunistyčnym fasadam byŭ narmalny taki etnahrafičny litoŭski nacyjanalizm. Ciapier ža taki padychod biasplonny. Adukavany čytač šukaje čahości inšaha. Jamu cikava pahladzieć, jak litoŭskaja kultura źviazanaja ź inšymi, jak jana moža traktavacca bolš šyroka, nie tolki jak kultura litoŭskamoŭnych sialan, a bolš abjomna, šmatvymierna.

Mahu skazać tak, što chacia heta kniha navukova-papularnaja, ale jana zroblenaja na vysokim uzroŭni, tam zastajecca i spasyłačny aparat, i my adzin adnaho mocna praviarajem z punktu hledžańnia vierahodnaści krynic, i my prydzirliva aceńvajem praŭdzivaść faktaŭ, ich paŭnatu.

Pa vialikim rachunku, kniha i akazałasia takoj prykmietnaj častkova tamu, što tema kuchni zaŭždy cikavaja, i kali na jaje pahladzieć voś tak kulturałahična, histaryčna, to heta daje dadatkovaje vymiareńnie. A jašče i tamu, što takich kalektyvaŭ mała ci ŭvohule niama, bo na samaj spravie pisać pra historyju Litvy ŭ roznych aśpiektach bolš panaramna — pierśpiektyŭny padychod. I nie tolki pra historyju kulinaryi.

Niadaŭna była dyskusija pa historyi Vilenskaha ŭniviersiteta, u jakoj ja ŭdzielničaŭ anłajn, na paneli «Jak my možam supracoŭničać» abmiarkoŭvali, jak hipatetyčna litoŭskija i biełaruskija aŭtary — historyki, kulturołahi — mohuć razam pisać ahulny hipiertekst, ci heta mahčyma ŭvohule. I voś naš vypadak u hetaj pierśpiektyvie ja liču vielmi pazityŭnym.

I šmat takich aśpiektaŭ u supolnaj historyi i kultury, dzie taksama varta i važna było b mieć časovy tvorčy kalektyŭ. Asabliva dla Biełarusi, tamu što jasna, što jana zaraz mocna adrezanaja ad kulturnych pracesaŭ jeŭrapiejskich i asabliva našych najbližejšych susiedziaŭ pa ŭsim pierymietry — Ukraina, Polšča i Litva.

U nas vielmi mocnyja histaryčna supolnyja płasty kultury z usimi z troch susiedziaŭ, ale ŭ ciapierašnich varunkach jany absalutna nijak nie refleksujucca biełarusami, a ja liču, što heta vielmi mahutny instrumient intehracyi musiŭ być u ahulnuju kulturnuju prastoru.

Jasna, što pry ciapierašnich palityčnych varunkach heta niemahčyma, kab heta akazvała niepasredna ŭpłyŭ na hramadstva, na padziei ŭ krainie, niejkija festy i restarannyja mieniu, ci na repiertuar kancertaŭ. Dla ŭsiaho hetaha vielmi mocny filtr ciapier staić, ale kali dumać, što źmieny ŭsio ž nadyduć, pačnucca, to treba mieć niejki bahaž da hetaha času, jaho treba napracoŭvać zaraz — u hetyja supierciažkija časy. Napracoŭvać u samych roznych śfierach taki supolny kulturny bahaž z susiedziami.

Pavialičyć

Voś hladzicie, Ukraina znachodzicca ŭ supierciažkoj situacyi. Za dva hady 10 miljonaŭ čałaviek emihravała, a kolki zabita, a kolki razburana? Ale kali pahladzieć na ich knižny rynak, to jon vyhladaje našmat lepš, čym u Biełarusi, nieparaŭnalna prosta. Za minuły hod tolki pa historyi kuchni štuk z dvaccać knih vydadziena. I heta ŭ časy razburalnaj vajny i baraćby ŭvohule za vyžyvańnie ŭkrainskaj dziaržavy. A ŭ nas usio zadušana.

I ja liču, što takija ko-pradakšany, kali kazać kiniematahrafičnym žarhonam, jany vielmi važnyja dla taho, kab uzdymać ahulny ŭzrovień biełaruskaj kultury ŭ samych roznych aśpiektach. Uzdymać, bo hetaja ŭsiudyisnaja damaroščanaść, jakoj, na maju dumku, vielmi ŭ nas šmat — vielmi takaja istotnaja chvaroba, heta pra toje, kali nie vałodajuć ahulnapryniatym paniaćcievym aparatam, fakturaj, i vielmi prymityŭna traktujuć miežy nacyjanalnaj kultury, nakolki jana pa hłybini sacyjalnych płastoŭ, pa ŭzajemadziejańni z susiedziami vybudavanaja.

Mnie zdajecca, vialikija jość pytańni da taho, jak razumiejuć biełaruskuju kulturu. Pryčym heta datyčyć i praŭładnych, i apazicyjnych prajektaŭ u roŭnaj stupieni.

— Ale ž dobra było b hetkija knihi pabačyć i na biełaruskaj movie, kali kazać pra tyja ž mety «ŭzdymać ahulny ŭzrovień biełaruskaj kultury». Dumaju, na movie aryhinału hetaja kniha nie nadta raspaŭsiudzicca siarod biełaruskaj čytackaj aŭdytoryi.

— Razumieju heta pytańnie… Ale jano da vydaŭca, jaki b uziaŭsia za takuju spravu. Pa-pieršaje, heta darahi prajekt. I pierakład, i aŭtarskija pravy. A nakolki vialikaja aŭdytoryja — taksama pytańnie.

Bo, na žal, na maju dumku, biełaruskamoŭnaja aŭdytoryja maje niejkija istotna zahannyja stereatypy pra historyju Vilni, ja mahu pamylacca, ale mnie zdajecca, što mnohija nie hatovyja sustrakacca z histaryčnaj praŭdaj. Jany bolš achvočyja žyć u śviecie mifaŭ, takich prymityŭnych, kazačnych, dziciačych.

A na samaj spravie, kaniečnie, kali kazać pra historyju luboj kulturnaj źjavy Vilni i Vilenščyny, jany kałasalnaje značeńnie majuć dla Biełarusi. Što b ni ŭziali — historyju muzyčnaj kultury XIX — pačatku XX stahodździa, ci vyjaŭlenčaha mastactva, ci Vilenskaha ŭniviersiteta i navuki ŭvohule, ci fatahrafii, dy jaki b ni ŭziali aśpiekt — niama na našym rynku takich knih, zroblenych na vysokim uzroŭni i napisanych ź vilenskaha punktu hledžańnia.

Nu voś, kali my kažam pra XIX stahodździe, to Minsk jaŭna ž nie byŭ kulturnaj mietrapolijaj, nie kažučy ŭžo pra niejkija bolš uschodnija harady, i ŭ vyniku atrymlivajecca, što biełaruski pohlad na hetyja źjavy vielmi ruskacentryčny. Zdajecca, vialikija patryjoty pišuć pra heta ŭsio, a atrymlivajecca ŭ vyniku, što heta pohlad pravincyjała Rasijskaj impieryi.

Sa mnoj mohuć nie pahadžacca, ale vilniacentryčny pohlad — nasamreč redkaść. Sama Litva darasła da hetaha adnosna niadaŭna. Jasna, što jakasnyja teksty pra Vilniu i Vilenščynu raniej pisali pieravažna palaki. Iznoŭ taki, u ich mižvoli atrymlivałasia taksama trochi pravincyjna, nie tamu što im nie chapała adukacyi, a tamu, što sama sistema polskaha dumańnia pra heta — jana pra kresy, dumańnie jak pra pravincyju. I niezaŭvažańnie tendencyi na toje, što heta asobnaja, nie tojesnaja Polščy kraina — Litva. Jana, kaniečnie, była pryhłušanaja, ale tym nie mienš u patencyi Litva zaŭždy isnavała jak samastojnaja kraina. I heta nie kožny palak, navat supieradukavany, jaki vałodaje fakturaj, adčuvaje i moža pakazać hetuju adroznaść. A ŭ litoŭcaŭ papiarednich pakaleńniaŭ, jany, skažam tak, vyjšli nie z supieradukavanych kołaŭ patomnych, taksama nie chapała šyryni viedaŭ. 

Pavialičyć

I voś tolki ciapier Litva darastaje da taho, kab hladzieć na svaju historyju ŭ bolš šyrokim kantekście i spračacca z polskim pohladam, ale spračacca ŭžo arhumientavana i vybudoŭvać ułasnuju sistemu sensaŭ, majučy dastatkovuju fakturu i razumiejučy, što mienavita jość łakalnaje, a nie ahulnapolskaje.

A heta kniha — tam u asnoŭnym vymiareńnie Litvy XIX stahodździa, chranałahičny epicentr — heta, kaniečnie, XIX stahodździe, chacia tam i XVII jość, niekatoryja stravy viadomyja, tym nie mienš jany prachodziać u XIX stahodździe tak ci inakš i najbolšuju viadomaść tam atrymlivajuć. Heta toj čas, u jakim ja psichałahična ŭvieś čas siadžu, chočacca jaho vykazać. I zaraz pracuju, jak umieju, nad biełaruskaj knihaj pra ziołki, pra ich simvalizm, historyju, i taksama siadžu ŭ XIX stahodździ.

— Kniha pra ziołki vyjdzie, jak i «Samy Cymus», u «Hutenbierhu»?

— Płanujecca, što tak, u nastupnym hodzie. Kali ščyra, mnie ciažka pišacca, tamu što abstaviny nie spryjajuć, usie hetyja vojny. Ja ž žyvu adrazu ŭ dźviuch vojnach, i ŭ toj, što va Ukrainie, i što ŭ Izraili. I tam, i tam baluča. Voś, nie zmoh prylacieć na «Pradmovu» ŭ Vilniu — u nas zakryli paloty ŭ Izraili. Skardzicca mnie nie vypadaje, ale realna i taja, i taja vojny, i našy biełaruskija represii abmiažoŭvajuć i svabodu pieramiaščeńnia, i svabodu tvorčaści i vielmi mocny taki depresiŭny fon stvarajuć.

Nie kažučy pra toje, što mnie času na tvorčaść nie tak šmat vychodzić, ja banalna zarablaju na žyćcio ŭ emihracyi. Pa viečarach i vychodnych nie tak i šmat času zastajecca na toje, kab hetym zajmacca. Matyvacyja prybitaja. Ale tym nie mienš, z pakutami, paŭzu ja pa knizie pra ziołki. Kali ničoha nie zdarycca, to ŭ nastupnym hodzie jana źjavicca.

Pavialičyć

— Vierniemsia da «Senojo Vilniaus skoniai». Za što vy adkazvali ŭ hetaj knizie?

— Tam 30 straŭ, pa 10 na kožnaha. Z maich dziesiaci try — habrejskija vilenskija, heta kiški, kuhiel, jaki choć i nazyvajecca Kuhiel Jerušałmi, ale ŭźnik u Vilni, a potym užo pierajechaŭ razam z vučniami vilenskaha Haona ŭ tahačasnuju Paleścinu, budučy Izrail, i faršmak. Darečy, usie hetyja raździeły ja vykarystaŭ u svajoj knizie «Samy cymus», to-bok hetyja try narysy ŭ pierapracavanaj formie dla biełaruskaha čytača dastupnyja.

Jašče ja pisaŭ pra sialavu — rybu, kultura jakoj u Biełarusi absalutna stračanaja. Chacia ŭ Litvie i Polščy — u Polščy jak rehijanalny, paŭnočna-padlašski, śpiecyjalitet, praciahvaje kultyvavacca. Faktyčna heta litoŭski ŭ šyrokim sensie miascovy dalikates.

— Nu, na Hłyboččynie, jakaja z histaryčnaj Vilenščyny i była ŭ Vilenskim krai administratyŭna, pra sialavu jašče pamiatajuć.

— Heta my, ludzi, jakija cikaviacca historyjaj, spadčynaj, viedajem. Ale šyroka, dumaju, užo zusim nie tak. A kaliści ž byŭ miascovy śpiecyjalitet, usie viedali. I navat dalej na ŭschod u nas jość voziera Sialava. Połackaja sialava taksama słaviłasia. To-bok histaryčna jaje miesca — basiejn Dźviny i Niomana. A ŭ Polščy i Litvie jaje razvodziać, nie było b jaje zaraz u restaranach, kab nie kultyvavali.

Dy ŭsie hetyja słavutyja chvalavańni i paŭstańni naračanskich rybakoŭ… Z-za čaho? Nie dali kvoty na vyłaŭ sialavy, nie jakoj-niebudź inšaj ryby, nie płotki i lašča, a mienavita sialavy, tamu što jana ŭ Vilniu pastaŭlałasia. Narač ža nazyvałasia vilenskim moram i zbyt išoŭ na 90 i bolej pracentaŭ u Vilniu. A z 1950-ch hadoŭ nie łavili ŭžo pramysłova sialavu na Naračy, užo ŭsiu vyłavili.

Jość pra tušanuju kapustu z hrybami, viadomuju jak kultavuju stravu litoŭskuju ŭ šyrokim sensie z XVII stahodździa, pra jaje navat vierš jość na polskaj movie. Ź inšaha boku, jana jość u dakumientach Mahiloŭskaha mahistrata, jana zhadvajecca naprykancy XVII stahodździa. Ja staraŭsia pry nahodzie rabić takija ekskursy pa-za miežy Vilni, na terytoryju ciapierašniaj Biełarusi, kab pakazvać, što majuć hetyja stravy i ahulnadziaržaŭny aśpiekt.

Biezumoŭna, kali pra XVII stahodździe havorka, stupień adzinstva kuchni była pa ŭsioj terytoryi VKŁ dastatkova vysokaj. Viedali ludzi i jeli ŭ značnaj stupieni adno i toje ž. Viadoma, byli rehijanalnyja rečy, stračanyja.

Było b cikava, kaniečnie, hetuju knižku pieravydać i pa-biełarusku. Ale heta niaprosty prajekt, paŭtarusia, u tym liku i z ekanamičnaha punktu hledžańnia. Kali b isnavali hranty, jakija b padtrymlivali takija rečy… A tak prosta kamiercyjnamu vydaŭcu budzie ciažka. Tolki kali ad vialikaj subjektyŭnaj zacikaŭlenaści.

Darečy, adzin z raździełaŭ, jaki moj kaleha napisaŭ, Antanas Astraŭskas, pra kałduny hrafa Tyškieviča, ja jaho koratka, ale davoli padrabiazna, pierakazaŭ u narysie ŭ «Našaj Nivie». Bo jany ž usiudy fihurujuć u pierakładach Zavadskaj «Kucharki litoŭskaj», a jon jakraz absalutna pierakanaŭča dakazaŭ, jakoha mienavita hrafa Tyškieviča tyja kałduny, jak uźnik recept. Praz Šytlera vyličyŭ, na končyku piara vyvieŭ usiu hetuju kulturnuju trajektoryju stravy, i vielmi pierakanaŭča.

I, darečy, pra tušanuju kapustu z hrybami ja taksama rabiŭ biełaruskuju viersiju dla «Našaj historyi» ŭ svoj čas, pa faktury tam blizka da taho, što ŭ hetaj knizie. Tak što ja nie zusim prapaŭ dla biełaruskaha čytača. Piać narysaŭ, jakija ja zapuściŭ u biełaruskamoŭnuju aŭdytoryju taksama.

Kavałki z narysa pra kaziuki, pierniki i abaranki taksama ŭvajšli ŭ knihu «Samy cymus». Moža, čverć naličym z knihi taho, što tak ci inakš zapuščana ŭ biełaruskamoŭnuju prastoru. Pra sialavu ja taksama pisaŭ raniej.

Pra syr litoŭski brachocki taksama ŭ mianie teksty prachodzili ŭ biełaruskamoŭnaj prastory. I heta jakraz toje, što litoŭcy kiepska viedajuć, tamu što syr nazyvajecca «litoŭski», ale centr jaho vytvorčaści byŭ na terytoryi sučasnaj Biełarusi. Syr toj vyrablaŭsia pieravažna na litoŭski rynak i centram jaho handlu była Vilnia, a vytvorčaść była na terytoryi sučasnaj Biełarusi. Byŭ hałoŭnym hatunkam fiermientavanaha syru ŭ Zachodniaj Biełarusi až da Druhoj suśvietnaj vajny. I, moža być, jašče navat krychu pa śladach jašče i pry Savietach. Bo vielmi kiepska viadoma, što ŭ 1950-ja hady hetyja drobnyja małakazavody vyrablali. Nu, pakul nie panajechała hetych ruskich technołahaŭ z unifikacyjaj usiaho ŭ «Pašachonskija» i «Rasijskija».

Zaraz vychodzić u Litvie kniha majho kalehi Łaŭžykasa i jaho žonki pra kuchara Šytlera. Dyk hetaja kniha taksama vartaja pierakładu na biełaruskuju movu, bo Šytler svaju karjeru ŭ Ašmianach pačynaŭ. Jon pracavaŭ u Ahinskich u tym liku kuchmistram, i kaniečnie, jon byŭ palaŭničy, šmat jeździŭ na palavańnie, viedaŭ sam kraj. I kali bolš kamplimientarnaje, bolš šyrokaje razumieńnie biełaruskaj kultury, to Šytler — vielmi važnaja postać dla historyi i kultury XIX stahodździa. Kultury hastranamičnaj i palaŭničaj, bo jon i pa palavańni pisaŭ daviedniki i sam byŭ palaŭničy. Šytlera i palaki ceniać, bo jon byŭ na toj čas samym pieradavym aŭtaram kulinarnych knih pieršaj pałovy XIX stahodździa, i potym ź jaho šmat pazyčali i palaki, i ruskija.

Tak što pracy na hetaj nivie jašče šmat dla biełaruskich daśledčykaŭ, vydaŭcoŭ, šmat nieviadomaha i cikavaha, spadziajusia, i dla našaj aŭdytoryi.

• 2
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0