«Kali b Zachad zatrymlivaŭ łukašenkaŭskich ahientaŭ, moh by być abmienny fond». Viačorka — pra palitviaźniaŭ, kadravuju ciakučku ŭ Kabiniecie, situacyju na miažy i vizy
Na fonie padrazańnia mabilnaści biełaruskim aŭto pry pierasiačeńni miežaŭ ES, pracesaŭ z palitviaźniami i apošnich kadravych źmienaŭ u Abjadnanym pierachodnym kabiniecie pahutaryli z hałoŭnym daradcam Śviatłany Cichanoŭskaj Franakam Viačorkam pra nabalełaje.
Ci čakać novych abmiežavańniaŭ u pierasoŭvańni praź miažu? Što z pašpartam «Novaj Biełarusi»? Adkazy na hetyja i inšyja pytańni — u našaj razmovie.
«Naša Niva»: Z 1 lipienia pačali dziejničać abmiežavańni na ŭjezd u Jeŭrasajuz dla aŭto ź biełaruskimi numarami. Ci jość niejkija zruchi pa situacyi ŭ najbolš aktualnych i hieahrafična blizkich nam Litvie, Łatvii i Estonii paśla pieramoŭ z palitykami hetych krain?
Franak Viačorka: My damovilisia z Polščaj, što jana puskaje aŭtamabili ź biełaruskimi rehistracyjnymi numarami, kali ŭłaśnik znachodzicca ŭ mašynie. Z Łatvijaj i Estonijaj bolš składana, choć tatalnaha banu niama: jość damoŭlenaść prapuskać aŭto ŭ indyvidualnym paradku.
Litva ŭziała adterminoŭku — pakul puskajuć mašyny z ułaśnikami, ale buduć pierahladać vyklučeńnie ŭ siaredzinie žniŭnia. I našaja zadača tut, kab hetuju adterminoŭku praciahnuli, bo miaža ź Litvoj — krytyčna važnaja arteryja dla hramadstva, jakuju treba zachavać. Litva taksama heta razumieje, i ŭ miežach zakanadaŭstva jany šukajuć varyjanty, što možna zrabić, kab abmiežavańni nie zakranali zvyčajnych hramadzian.
«NN»: Ci jość užo razumieńnie, ci atrymajecca z praciaham hetaj adterminoŭki?
FV: My viadziem pieramovy, prapanujem pryniać padychod Polščy, ale pakul nijakich harantyj niama. Tut jość niekalki aśpiektaŭ. Na palityčnym uzroŭni nas padtrymlivajuć. Razumiejuć, što varta raźmiažoŭvać režym i biełarusaŭ, što nielha ŭvodzić abmiežavańni na tych, chto režym nie padtrymlivaje. Jość lehalny aśpiekt, jak heta zafrejmić u miežach zakanadaŭstva. I treci aśpiekt — sankcyjna-finansavy. Tamu što ŭsio ž praz hetuju miažu, u tym liku biełarusami, pravozicca šmat sankcyjnych tavaraŭ. Tam roznyja ludzi karystajucca hetymi kalidorami, u tym liku prarežymnyja — heta my taksama pavinny razumieć. I vielmi ciažka byvaje dyfierencyjavać ludziej — chto prademakratyčny, a chto łukašyst. Mahčymaści indyvidualna praviarać kožnaha niama.
Abjom ruchu praź miažu ciapier našmat bolšy, čym raniej. Vyhladaje, što, kab źmienšyć nahruzku, Litva zapavolvaje prapuskalnaść pamiežnych punktaŭ, što pryvodzić da vialikich čerhaŭ.
U Polščy bolš resursaŭ u paraŭnańni. U Litvy i Łatvii niama takich ža mahčymaściaŭ. Tamu jany imknucca abmiažoŭvać trafik.
My ciapier dumajem pra niejkuju sistemu vieryfikacyi ludziej, jakija pierasiakajuć miažu, ci stvareńnia admysłovych kalidoraŭ.
«NN»: To-bok ahułam kožnaja kraina sama vyznačaje tut pamiežnuju palityku?
FV: Jość ahulnaja sankcyjnaja ramka ŭ miežach Jeŭraźviaza, kab zakryvać prahały dla Rasii i łukašenkaŭskaha režymu, jaki dapamahaje joj. I ŭ hetaj ramcy jość vyklučeńni, jakija kožnaja kraina moža ŭ miežach svaich zakanadaŭstvaŭ i mahčymaściaŭ realizavać. Tamu niekatoryja krainy mohuć być bolš strohimi, a inšyja — pajści na bolšuju kolkaść sastupak.
Ale hetaje abmiežavańnie było prapisanaje nie siońnia, jano źjaviłasia ŭ krasaviku 2022 hoda. Prosta tady jaho implemientavali tolki da Rasii: poŭnyja abmiežavańni mahli b pryvieści da kałapsu i handlovaha, i pamiežnaha. Ale ciapier hetuju ramku prymianili i da nas.
Ci možna z hetaha vyjści? Dumaju, tak. Mnie zdajecca, što mnohija abmiežavańni niejkim čynam adkručvalisia. Naprykład, vizavy ban dla ŭsich biełarusaŭ nie byŭ uviedzieny letam 2022-ha. Biełarusaŭ puskajuć u Polšču, Litvu i Łatviju, dziasiatak jeŭrapiejskich krain pa turystyčnych vizach, rasijan — nie. Pra heta mnohija zabyvajuć, ale heta važny momant, kab pakazać, što abmiežavańni dla nas i rasijan adroźnivajucca ŭ vialikaj stupieni. I heta taksama vynik pieramoŭ.
Što moža pieraškodzić? Dziejańni Łukašenki. Kali jon ustupić u paŭnavartasnuju vajnu, heta moža pryvieści da zakryćcia miažy całkam, varta być da hetaha hatovymi. Plus pierakidvańnie mihrantaŭ — čym bolš hetaha budzie, tym bolš budzie abmiežavańniaŭ, bo heta pytańnie biaśpieki. Ale pakul hetaha nie adbyłosia, u nas jość prastora dla manieŭraŭ i pieramovaŭ, i my jaje maksimalna vykarystoŭvajem.
Adnak, znoŭ ža, nielha zusim ihnaravać vajnu, šantaž jadziernaj zbrojaj — heta toje, što chvaluje zamiežnyja krainy našmat bolš, čym parušeńni pravoŭ čałavieka ŭ Biełarusi.
«NN»: Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj fizična znachodzicca ŭ Litvie, i pry ŭsioj padtrymcy palitykaŭ niama časam adčuvańnia niaŭpeŭnienaści ŭ zaŭtrašnim dni, asabliva z rytorykaj — biełarusy jak pahroza biaśpieki ci raskrutkaj temy lićvinizmu ad asobnych pierson?
FV: Ja dumaju, što Litva nie była hatovaja da takoha napłyvu biełarusaŭ, a taksama ŭkraincaŭ i rasijan. Heta ŭsio stvaryła napružańnie ŭ hramadstvie: u Vilni radziej hučyć litoŭskaja mova, heta pałochaje ludziej, i na heta reahujuć palityki. A režym padlivaje bienzinu ź lićvinizmam — ci jak było z hrafici pra biełaruskich śviniej na kramie Furmanava, — tamu što razumieje, što heta słaboje miesca.
Ja dumaju, što ŭ mnohich hramadstvach žyvie strach pierad pryjezdžymi, nie tolki ŭ Litvie. U adnoj krainie — heta strach pierad mihrantami z Paŭnočnaj Afryki, u inšaj — pierad mihrantami ź Siryi. I tut taksama heta adna z pryčyn, čamu časam dziŭnyja zajavy hučać z boku litoŭskich palitykaŭ.
Centralnaja linija Litvy adnaznačna nakiravanaja na padtrymku demakratyčnaha ruchu, jana suprać Łukašenki. Ja dumaju, što jany šukajuć bałans: jak padtrymać biełarusaŭ, ale pry hetym zreahavać na pytańni biaśpieki i na hramadskuju dumku. Tyja palityki, jakija padtrymlivajuć i praciahvajuć rabić vyklučeńni dla biełarusaŭ, vielmi časta iduć suprać hramadskaj dumki. U tym liku ciapierašni litoŭski ŭrad, za što my biaźmierna ŭdziačnyja.
Ale varta pamiatać, što Litva — demakratyčnaja dziaržava. Jość mytnia, a jość asobna Ministerstvy finansaŭ i abarony, u kožnaha ź ich svaje pryjarytety.
Toje ž Ministerstva finansaŭ vielmi za biełarusaŭ, i łabijuje našy intaresy jašče bolš, čym demakratyčnyja siły — kab byli kampanii, usie dazvoły, tamu što heta pytańni ekanomiki i kadraŭ. A potym prychodzić na sustreču ministr abarony ci mihracyi, i tam užo inšy aśpiekt. I našaja zadača — kab hołas demakratyčnych sił byŭ uličany ŭsimi bakami.
Kali my nie budziem padtrymlivać kantakty, našy intaresy ŭvohule nie buduć brać u raźlik. Siońnia nas słuchajuć, i my razam šukajem niejkaje kampramisnaje rašeńnie.
«NN»: Z sychodam Valeryja Kavaleŭskaha prajekt z pašpartam jašče macniej adterminavaŭsia?
FV: Sychod Valera zapavoliŭ mnohija pracesy, a ź inšaha boku jość i pazityŭnyja źmieny — i ŭ struktury prajekta, i nakont damoŭlenaściaŭ.
Nad prajektam ciapier pracuje pašpartny centr, jaki stvorany ŭ Litvie jak niezaležnaja instytucyja, tam jość svaja administracyja. U centra jość dyrektar, heta litoŭski hramadzianin ź vialikim dośviedam. Jany ciapier na etapie finalizacyi ŭzoraŭ pašpartoŭ. A ŭžo zadača naša, palitykaŭ — ich pryznańnie.
Na žal, heta zaciahnułasia da soramu, ale ideja nie spynienaja. Heta važna nie tolki simvalična i palityčna, ale i praktyčna nieabchodna. Sama ideja z pašpartam katalizavała, prymusiła našych partnioraŭ prymać karysnyja rašeńni na nacyjanalnym uzroŭni. Tak, polskaje rašeńnie z prajaznym dakumientam, jaki pryznali ekvivalentam pašparta — heta taksama vynik taho, što my pastajanna padymali pytańnie mabilnaści biełarusaŭ. I pašpart byŭ pierad palitykami. Tak što navat uskosny efiekt ad pašparta jość, navat da taho, jak jon budzie zrobleny.
Karaciej, nie daju tut nijakich abiacańniaŭ, ale praca idzie dalej, i ja vieru ŭ hety prajekt.
«NN»: U adstaŭku ciapier padaŭ i Valeryj Sachaščyk. Pryčym jon sychodziŭ sa słovami krytyki ŭ adras Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta. Miesca Alaksandra Azarava taksama dahetul nie zaniataje. Ci bačycie vy dla siabie prablemu ŭ ciakučcy kadraŭ?
FV: Ja asabista vielmi pavažaju Valeryja Sachaščyka, jon ščyra ŭkłaŭsia ŭ stanaŭleńnie Kabinieta, i jaho prysutnaść Kabiniet uzmacniała. Ja ŭpeŭnieny, što jon zastaniecca ŭ demakratyčnym ruchu, bo jamu sapraŭdy balić za Biełaruś.
Ci byli niejkija kanflikty — a dzie ich nie byvaje? U lubym razie sychod luboha čałavieka — heta strata dla demakratyčnych siłaŭ. Škada. Ale ŭsie my žyvyja ludzi.
Ci vialikaja ciakučka ŭ demakratyčnych siłach? Časam chaciełasia b, kab było bolš novych ludziej i idej. Na žal, dałučycca da palityčnaj struktury — heta ŭpisacca pad piać novych kryminalnych spraŭ. Heta vialikaja ryzyka, adkaznaść — i nijakich bonusaŭ.
Ciapier pryjšli novyja ludzi ŭ Kaardynacyjnuju radu. Źmianiajecca i kantekst našaj pracy. Mabyć, i dla Kabinieta dobry momant dla źmienaŭ i ŭzmacnieńnia.
«NN»: Na fonie abmienu źniavolenymi pamiž Rasijaj, Zachadam i ZŠA i pośpiechaŭ u hetaj spravie z vyzvaleńniem ukraincaŭ ź biełaruskich turmaŭ chočacca spytać: što pa našych palitviaźniach? Jakaja praca tut viadziecca, ci čakać i nam dobrych navin?
FV: Na vialiki žal, hety abmien nie pryvioŭ da vyzvaleńnia biełaruskich palitviaźniaŭ. My ŭ pieramovach nie ŭdzielničali, i niejkaha biełaruskaha aśpiektu ŭ hetym abmienie nie było, kali nie ličyć dziŭnaj historyi z Kryhieram. Rasija vykuplała svaich špijonaŭ, a ŭzamien prapanavała svaich viaźniaŭ. U hetyja dni ŭ nas było šmat zvankoŭ i razmovaŭ, ale, na žal, biez šancaŭ. I prablema tut nie z boku zachodnich partnioraŭ, my viedajem, kolki namahańniaŭ jany prykładajuć u spravie viaźniaŭ. My viedajem, kolki Polšča prykładaje namahańniaŭ u spravie Pačobuta. Prablema z Łukašenkam, jaki jak hłuchaja ściana. Kab taki abmien adbyŭsia ź biełaruskimi viaźniami, treba kab i z boku režymu była takaja hatoŭnaść, i kab było na kaho ich abmieńvać.
U jeŭrapiejcaŭ niama łukašenkaŭskich špijonaŭ, jak rasijskich, na jakich možna było b mianiać ludziej. Va Ukrainie byli pałonnyja vajskoŭcy, jakich jany mahli pamianiać na svaich partyzan. U Niamieččynie jość rasijskija ahienty.
Mahčyma, kali b Zachad zatrymlivaŭ łukašenkaŭskich ahientaŭ, a nie prosta ich ekstradavaŭ u Biełaruś, heta moh by być abmienny fond.
My mieli nadzieju na vyzvaleńnie ludziej z humanitarnaha śpisu i, zdajecca, navat Łukašenka dasyłaŭ patrebnyja sihnały, ale, na žal, źjava nie stała niečym masavym.
Naša zadača minimum — kab ludziej pačali vyzvalać, a novych nie sadzić. Pakul tendencyja advarotnaja — vychodzić z turmaŭ mienš, čym źjaŭlajecca novych palitviaźniaŭ.
«NN»: Sa zvyčajnymi turystyčnymi vizami ŭ biełarusaŭ tak ci inakš zastajucca vialikija prablemy. Ci moža tut być palapšeńnie situacyi, chacia b rehulacyja?
FV: Naš pryjarytet — kab vizaŭ vydavałasia maksimalna. U vialikaj stupieni sioleta nas vyručyli Bałharyja i Rumynija, jakija pačali vydavać šenhien. Šmat vydajuć Hiermanija, Italija. Jak heta ni dziŭna — siońnia šenhienskich viz vydajecca bolš, čym hod tamu, choć jany čaściej karotkaterminovyja. I heta nie tamu, što biełarusaŭ tak karajuć, heta pa ŭsim śviecie palityka — źmienšyć kolkaść mihrantaŭ i pavialičyć biaśpieku.
Niama taksama adzinaj sistemy: viza ciapier jak łatareja. Niekatoryja atrymlivajuć francuzskuju adrazu i tanna, a inšyja nie mohuć try-čatyry miesiacy zarehistravacca na padaču. Aktualnaja prablema i ź pierakupščykami, pracuje vializnaja mafija, u tym liku dałučanyja vizavyja ahienctvy, jaki pierapradajuć miescy za šalonyja hrošy. Heta stvaraje niaroŭnyja ŭmovy. Bo tyja, chto maje błat i hrošy, majuć lepšyja ŭmovy. Heta forma karupcyi. Viza nie pavinna być raskošaj, jana pavinna być normaj dla biełarusa.
Ja dumaju, što ŭ płanie sistemnaści situacyja budzie palapšacca. Z časam stanie bolš jasnaści, na što možna raźličvać i ŭ jakija terminy. Ale ahułam biełarusam treba być hatovymi, što pakul Łukašenka pry ŭładzie, pakul vajna nie skončyłasia, pakul režym tak siabie pavodzić, lepš karcina nie stanie.
Ni ŭ płanie mabilnaści, ni ŭ płanie vizaŭ. Adnak zachavać chacia b toje, što jość — naša zadača minimum.
«NN»: U žniŭni mnohija tak ci inakš buduć znoŭ zhadvać padziei 2020 hoda. Z taho času my nablizilisia da demakratyčnych pieramien u krainie ci addalilisia ad ich?
FV: Ja dumaju, što ŭsia historyja vielmi paskoryłasia — i praz padziei ŭ 2020-m, i praz poŭnamaštabnuju vajnu. I ŭ cełym evalucyja Jeŭropy, jakaja ŭklučaje ŭ siabie Biełaruś, paskoryłasia.
Ale ŭ płanie źmienaŭ režymu my trapili ŭ pole tatalnaj nieviadomaści. My viedajem, što pieramieny adbuducca, choć časovyja ramki stali nieviadomyja.
Kožnaja kraina prachodziła ciažki etap pierad źmienami, časam z bolšymi stratami, časam — ź mienšymi. Dumaju, što siońniašnija padziei mnohamu navučyli biełaruskaje hramadstva. Niechta ličyć, što paśla Łukašenki pryjdzie novy dyktatar, a ja dumaju, što nie. Tamu što ŭ našym hramadstvie vypracoŭvajecca imunitet da tyranii i dyktatury. I ŭ staŭleńni da Rasii taksama. Navat tyja, chto zajmaŭ raniej niejtralnuju pazicyju, siońnia razumiejuć pahrozy, što sychodziać ad Rasii.
Kali ŭ 2020-m hodzie ŭsio zaležała ad nas, ad vulicy, to siońnia šmat čaho zaviazana na hieapalitycy, dzie naš hołas vielmi časta nievyrašalny. Tamu vielmi važna mieć sajuźnikami tych, čyj hołas budzie mieć vahu. Kali buduć pieramovy pa Ukrainie, vielmi važna, kab na ich nie zafiksavali niebiaśpiečny dla Biełarusi status-kvo — kraina jak rasijski satelit.
Niezaležnaść — naša hałoŭnaja kaštoŭnaść. Na ŭsich apošnich sustrečach Śviatłana Cichanoŭskaja kaža pra heta. Vizy vizami, ale nam važna razumieć kantekst i dumać pra sistemnyja źmieny ŭ krainie — jak vyjści ź niebiaśpiečnaha status-kvo.
Staŭ viadomy poŭny śpis vyzvalenych u ramkach abmienu pamiž Rasijaj i Zachadam
«Heta byli pieramovy z Maskvoj, Minsk u ich nie ŭdzielničaŭ». Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj prakamientavaŭ abmien źniavolenymi
Łatvija ŭsio ž budzie puskać aŭtamabili ź biełaruskimi numarami — u asobnych vypadkach
Eks-namieśnik Cichanoŭskaj Valer Kavaleŭski stvaryŭ Ahienctva jeŭraatłantyčnaha supracoŭnictva
«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary8
Kamientary