«Bunt» z-za rajona, čaŭnaki na paŭzie i los staroha parku. Čym žyvie samy zachodni horad Biełarusi?
Kali hladzieć na kartu, to krajni zachodni punkt Biełarusi znachodzicca na terytoryi Kamianieckaha rajona. Pobač raźmiaščajecca nasieleny punkt Vysokaje, dzie ciapier žyvie krychu mienš za 5 tysiač čałaviek. Atrymlivajecca, što mienavita hety horad maje status samaha zachodniaha ŭ krainie. A jašče ŭ im zdaryŭsia rehijanalny «bunt», kali ludzi chacieli dałučeńnia da inšaha rajona. Čym ža pryvabny horad i što zasmučaje miascovych žycharoŭ, zrabiła repartaž vydańnie «Pieršy».
Miaža nie dla «čaŭnakoŭ» i adkul tam biarucca mihranty?
Doŭhi čas hieahrafičnaje stanovišča i pryhraničny status Vysokaha prynosili vyhady miascovym žycharam. Pablizu horada znachodzicca čyhunačnaja stancyja Vysoka-Litoŭsk, adkul paru razoŭ na dzień išoŭ dyziel-ciahnik da polskaj vioski Čaremcha.
«U nas tut ci ledź nie kožny treci žychar u byłyja časy ličyŭsia «čaŭnakom», — raskazvaje piensijanierka Maryja. — I cyharety rehularna vazili ŭ Polšču, i harełku. Usio ž taki tady tam ceny na ich byli našmat bolšyja, čym u Biełarusi. Atrymlivaŭsia dobry dadatak da zarobku ci piensii — u kaho jak».
Ale pasažyrskija ciahniki ŭ kirunku Čaremchi nie jeździać daŭno: zastaŭsia tolki maršrut na Brest. Pieramovy ab adnaŭleńni hruzavych pieravozak sa stancyi Vysoka-Litoŭsk u bok Polščy taksama ni da čaho nie pryviali.
A kančatkova pachavała čaŭnočny biznes miascovych žycharoŭ zakryćcio aŭtamabilnaha pamiežnaha pierachodu ŭ Piasčatcy. Hety punkt propusku na biełaruska-polskaj miažy znachodzicca za dvanaccać kiłamietraŭ ad Vysokaha.
Choć u rekanstrukcyju pahranpierachoda «Piasčatka» Jeŭrapiejski sajuz inviestavaŭ amal 11 miljonaŭ jeŭra (jašče kala 1,2 miljona jeŭra vydzielili biełaruskija ŭłady), u abnoŭlenym vyhladzie jon prapracavaŭ niadoŭha. Spačatku ŭ pieryjad karanavirusa polski bok prypyniŭ pracu sumiežnaha punkta propusku «Pałoŭcy» na svajoj terytoryi. Potym umiašaŭsia mihracyjny kryzis i pytańnie ab adnaŭleńni ruchu transpartu praz pamiežny pierachod adpała zusim.
Naohuł, na temu nielehalnaj mihracyi žychary Vysokaha i navakolnych viosak havorać z aściarohaj. Jany paćviardžajuć, što biełaruskija pamiežniki vystaŭlajuć pasty na darohach i praviarajuć transpart. Praŭda, vysakaŭčanie vykazvajuć mierkavańnie, što asablivaha efiektu heta nie prynosić. Adnak i samich nielehałaŭ u horadzie nie nazirajuć.
«U kramach i na vulicach u siabie my ich nie bačym, — kaža miascovy žychar. — A potym čytajem u internecie, što šturmavali polskuju miažu ŭ Čaremchu, zusim niedaloka ad Vysokaha. Jak tudy traplajuć, kali navat nam nielha — pytańnie, viadoma, cikavaje».
Vytvorca syroŭ staŭ hałoŭnym pradpryjemstvam dla horada
Pakolki čaŭnočny biznes u pamiežžy ciapier u stadyi zhasańnia, ludziam davodzicca šukać inšyja mahčymaści zarobku. Hałoŭnyja nadziei pa pracaŭładkavańni ŭ Vysokim źviazanyja ź dziejnaściu SAAT «Biełaviežskija syry».
Pradpryjemstva ličycca horadaŭtvaralnym: ciapier tut pracujuć bolš za paŭtysiačy čałaviek z ulikam tych, chto zaniaty ŭ sielskaj haspadarcy. Reč u tym, što ŭ skład «Biełaviežskich syroŭ» ciapier uvachodzić i były kałhas «Makarava-Ahra».
Hod tamu ŭładalniki kampanii vykupili jašče adnu ahrahaspadarku — AAT «Adradžeńnie» ŭ Hancavickim rajonie. Praŭda, vazić adtul małako ŭ Vysokaje (adlehłaść składaje 230 kiłamietraŭ) nie źbirajucca. Pierapracoŭvać jaho buduć, chutčej za ŭsio, na miescy i zapłanavali budaŭnictva novaha małočnaha kompleksu.
Jak dzielicca rabotnik SAAT «Biełaviežskija syry» Siarhiej, pracoŭnyja ruki patrabujucca i na asnoŭnym pradpryjemstvie.
«Nie toje, kab kadraŭ nie chapaje, ale moładzi zaŭsiody chočacca bolšaha, — razvažaje surazmoŭca. — Jość vakansii — ad rabočych da śpiecyjalistaŭ. Syrarobam, kiroŭcam, masłarobam hatovyja płacić da 1500 rubloŭ i navat dvornik moža atrymlivać tysiaču. A chto pracuje ŭžo šmat hadoŭ — zarablajuć i 2000 rubloŭ. Heta prystojnyja hrošy dla našaha horada».
Kali vyvučyć dziaržaŭny bank vakansij, to pierakonvaješsia: pierabić prapanovy «Biełaviežskich syroŭ» u Vysokim mohuć niamnohija. Chiba što kamunalnym i darožnym słužbam patrabujucca kiroŭcy na zarobak da 2000 rubloŭ.
Byŭ pieryjad, kali ekanamičnaje stanovišča i na pradpryjemstvie «Biełaviežskija syry» vyklikała tryvohu. Pa słovach Siarhieja, padali prodažy, a ź imi i zarobki rabočych, što adbivałasia na vytvorčaści.
«Ale hadoŭ ź piatnaccać tamu źmianiŭsia rasijski ŭładalnik, praviali madernizacyju i spravy stali naładžvacca», — adznačaje rabotnik pradpryjemstva.
«Fiškaj» ličycca toj fakt, što vytvorčaść znachodzicca ŭ ekałahična čystym rehijonie Biełarusi. Zaraz heta dapamahaje arhanizavać zbyt syroŭ nie tolki ŭ Rasii, ale i za miežami SND.
Jak zbor podpisaŭ dapamoh źviarnuć uvahu na prablemy
Piensijanierka Jaŭhienija Ivanaŭna jašče pamiataje časy, jak da źjaŭleńnia «Biełaviežskich syroŭ» u Vysokim pracavaŭ małakazavod. A jašče sam horad mieŭ status rajcentra, jaki straciŭ u 1962 hodzie.
«Ja miarkuju, što zrabili vielmi drenna, kali padparadkavali Kamiancu, — miarkuje surazmoŭca. — Tam taksama rajon nie bahaty, i hrošaj na raźvićcio dy dobraŭparadkavańnie Vysokaha vydzialałasia ŭsio mienš. Tady ludzi i pačali vyjazdžać».
Da taho ž abvastryłasia prablema z hramadskim transpartam: dabracca pa spravach u Kamianiec možna tolki aŭtobusam. Chadzić jany stali radziej, a ciahnikoŭ niama — čyhunka da rajcentra nie prakładzienaja.
«Kali niama svajoj mašyny, a treba ŭ rajvykankam, u balnicu ci jašče kudy, to było vielmi niazručna», — raskazvaje Jaŭhienija Ivanaŭna.
Žančyna ŭspaminaje, što dziesiać hadoŭ tamu žychary Vysokaha navat stali źbirać podpisy, kab horad vyvieli sa składu Kamianieckaha rajona i dałučyli da Bresckaha.
«Tady prosta kryŭdna było za rodnyja miaściny, što horad prychodzić u zaniapad», — kaža piensijanierka.
Jana pierakananaja, što mienavita paśla toj inicyjatyvy na prablemy Vysokaha ŭłady źviarnuli ŭvahu. U horadzie pačali mianiać asfalt na darohach, ramantavać kamunikacyi, uparadkoŭvać zialonyja zony. Raboty vialisia ŭ tym liku i za košt hrantaŭ na pryhraničnaje supracoŭnictva, vydzielenych Jeŭrasajuzam.
Znakavaj padziejaj miascovyja žychary ličać i praviadzieńnie ŭ Vysokim u 2018 hodzie abłasnoha fiestyvalu-kirmašu «Dažynki». Tady źmianiŭsia centr horada, abnaviłasia sacyjalnaja infrastruktura — dziciačaja muzyčnaja škoła, haradskaja balnica i šmat čaho jašče.
Žychar Vysokaha Siarhiej pryznajecca, što horad u toj čas mocna źmianiŭsia.
«Chto pryjazdžaŭ na «Dažynki», prosta nie paznavali terytoryju kala Doma kultury, carkvy i harvykankama, sa ścien jakoha jašče niadaŭna absypałasia tynkoŭka», — z uśmieškaj uspaminaje mužčyna.
Słavutaści, jakija mahli b pryciahvać turystaŭ
Tady ž źmianiŭsia i staradaŭni piejzažny park siadziby Sapiehaŭ-Patockich, jaki raźmiaściŭsia na terytoryi ŭ 20 hiektaraŭ. Park ličycca nie tolki hałoŭnaj słavutaściu Vysokaha, ale i pryrodnaj žamčužynaj Biełarusi. Tut raście šmat redkich dreŭ i raślin, a kaštanavaja aleja — adna z samych doŭhich u krainie.
«U parka vielmi cikavaja historyja, i kali jaho pačali pryvodzić da ładu, byli vialikija nadziei, što heta pryciahnie turystaŭ», — raskazvaje miascovy krajaznaŭca, vymušany źjechać za miažu.
Surazmoŭca sa škadavańniem adznačaje, što ŭparadkavańnie pieratvaryłasia ŭ razavuju akcyju, choć park zasłuhoŭvaje stałaha dohladu. I nie tolki park: pa svaim turystyčnym patencyjale Vysokaje całkam mahło b paraŭnacca z Kosavam ci navat ź Niaśvižam.
«U horadzie byŭ i zamak, i pałac Sapiehaŭ-Patockich, i manastyr banifratraŭ — usie jany majuć vialikuju histaryčnuju kaštoŭnaść», — adznačaje krajaznaŭca.
Adnak ciapierašni los abjektaŭ niezajzdrosny. Naprykład, budynak byłoj siadziby, jaki znachodziŭsia ŭ avaryjnym stanie, u 2015 hodzie na aŭkcyjonie kupiŭ pradprymalnik ź Minska. U jaho płanach — adnaŭleńnie histaryčnaha abličča i vykarystańnie ŭ jakaści hatela z restaranam i spa. Ciapier asablivych rabot na abjekcie nie zaŭvažna, a dostup na terytoryju abmiežavany.
Jašče bolš tumannyja pierśpiektyvy ŭ byłoha manastyra. Choć budynak uklučany ŭ śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi, jon nahadvaje ruiny. Raniej tut byli i chlebanarychtoŭčy punkt, i mašynna-traktarnaja stancyja, i składy. Ciapier jość ideja prystasavać terytoryju pad patreby muzieja, ale pakul hetyja płany ŭsprymajucca ź niedavieram.
Choć za dvanaccać kiłamietraŭ ad Vysokaha znachodzicca vioska Voŭčyn, i tam miascovuju znakamitaść udałosia vyratavać. Havorka pra Trajecki kaścioł, dzie, pavodle padańnia, chryścili apošniaha karala Rečy Paspalitaj Stanisłava Aŭhusta Paniatoŭskaha — uradženca hetych miaścin.
Kaścioł budavali ŭ pieryjad baroka, jon ličycca adnym z samych niezvyčajnych u Biełarusi z punktu hledžańnia architektury. Zrešty, jak raskazvaje žychar Voŭčyna Ivan, zachaplacca pryhažościu chrama ciapierašnim sučaśnikam nie daviałosia.
«Kaścioł mocna paciarpieŭ padčas Druhoj suśvietnaj vajny, a potym staŭ vykarystoŭvacca jak zbožžaschovišča i skład jadachimikataŭ», — raskazvaje Ivan.
U 70-ja hady minułaha stahodździa budynak byŭ u nastolki kiepskim stanie, što jahony dach abrynuŭsia. Tady budynak zabili i zakinuli. Nadziei na adnaŭleńnie źjavilisia ŭ 2007 hodzie, kali chram viarnuli viernikam. Była raspačataja restaŭracyja śviatyni, jakuju pravodzili polskija śpiecyjalisty.
Zaviaršyć jaje całkam jašče nie paśpieli, ale kaścioł užo ciapier vyhladaje vielična i ŭračysta. Pra taki ž reniesans dla słavutaściaŭ svajho horada napeŭna marać i ŭ Vysokim.
U Mahilovie źbirajuć podpisy suprać źniščeńnia zamčyšča pad muziej cara
Jak vyhladała i chto stvaryŭ nadmahille dla dački Vajniłoviča
U Mahilovie źniščać histaryčnuju elektrastancyju pad prajekt zabudoŭščyka. Znos iznoŭ vydajuć za rekanstrukcyju
U Połacku imkliva razburajucca ruiny kaścioła. Abvaliłasia jašče častka mura
«Z hetymi hmachami ad našaha horada ničoha nie zastaniecca». Hrodziency nie ŭ zachapleńni ad idei ŭźvieści kvartał z vysotkami
Kamientary