Hramadstva88

«Navat kirylica — heta prablema». Biełarus z Padlašša raskazaŭ pra toje, čamu pałanizavalisia karennyja biełarusy Polščy

Jašče 50 hadoŭ tamu ŭ Polščy byli rehijony, nasielnictva jakich amal nie karystałasia polskaj movaj. Usia kamunikacyja adbyvałasia pa-biełarusku, a polskuju žychary ŭžyvali ŭ pajezdkach pa inšych rehijonach krainy. Zaraz ujavić heta ciažka: uschodniaja Polšča pałanizavałasia. I ŭ peŭnaj miery hetamu paspryjała i palityka Biełarusi, dzie nacyjanalnaja mova taksama hublała pazicyi. Pra polskich biełarusaŭ i źmieny apošnich dziesiacihodździaŭ žurnalist Most parazmaŭlaŭ z karennym biełarusam, dyrektaram Centra biełaruskaj kultury ŭ Biełastoku Anatolem Vapam.

Anatoĺ Vap
Anatol Vap. Fota: Most

Anatolu 58 hadoŭ, jon naradziŭsia ŭ vioscy Naraŭcy, a pieršyja hady pravioŭ u Skupavie — heta na Padlaššy. Bolšaść žycharaŭ toj miascovaści była biełarusami.

«Ja biełarus, maci — biełaruska, a ty — dumaj sam»

— Sapraŭdy možna było žyć, nie viedajučy polskaj movy?

— A našto? (śmiajecca). Kali ŭ hminnaj upravie pracavali taksama biełarusy, to išli dy havaryli pa-svojmu — pa-biełarusku. Tamu polskaj movy doŭhi čas ja naohuł nie čuŭ.

U nas kožny viedaŭ, što jon nie palak, a biełarus. Bo havaryli pa-biełarusku — viadoma, na miascovaj havorcy. Kali z baćkami ja pierajechaŭ u Bielsk-Padlašski, to nijakaj inšaj movy nie viedaŭ — tolki biełaruskuju.

I da mianie, i da dźviuch siaścior baćki źviartalisia pa-biełarusku. Dla mianie momant vybaru, mahčyma, byŭ, kali rabiŭ sabie pašpart. Jakuju nacyjanalnaść tam pisać? Spytaŭ u baćki. Toj kaža: «Ja biełarus, maci — biełaruska, a ty — dumaj sam». To-bok, nikim inšym ja być nie mahu. Tak i zapisaŭ siabie ŭłasnaručna biełarusam u 1984 hodzie.

— Być biełarusam u sacyjalistyčnaj Polščy nie było prablemaj?

— Ja ros u asiarodździ, dzie bolšaść byli svaje. Navat u Bielsku bolšaść była choć nie biełarusami, dyk pravasłaŭnymi. U škole ja vučyŭ biełaruskuju movu — viadoma, jak asobny pradmiet, a astatnija — pa-polsku. Biełaruskuju movu tady ŭ Bielsku na vulicy možna było pačuć štodnia. Nie pryhadaju, kab byli niejkija kanflikty na nacyjanalnaj hlebie ŭ štodzionnaści.

Voś Biełastok — užo zusim polski horad. Viadoma, my, studenty, pamiž saboj pa-biełarusku kamunikavali, ale vakoł — usio było polskaje. U aŭtobusie, kali havoryš pa-svojmu, ludzi pobač užo źviartali ŭvahu. Niedaloka — 50 km ad Bielska — ale ŭžo inšy śviet.

— U čym roźnica pamiž Padlaššam taho času, 1980-ch, i ciapierašnim?

— Pałanizacyja. Štohod mienš ludziej z karennych biełarusaŭ vałodaje svajoj movaj. Raniej, kali čałaviek navat knižak nie čytaŭ, to razmaŭlaŭ — z baćkami, dziadami, svajakami, susiedziami… Ale i heta ŭžo adyšło. Niekali, u 1980-ch, kali źbiralisia sustrečy Biełaruskaha abjadnańnia studentaŭ, moładź nie ŭmiaščałasia ŭ załach — dziasiatki i sotni ludziej! Ciapier — sami bačycie. Navat kali dyjaspara ŭ Biełastoku robić mierapryjemstvy, to našych mienšaść prychodzić. Raniej było b zusim naadvarot.

«Sama Biełaruś nie jość biełaruskamoŭnaj dziaržavaj»

— Karenny biełarus z Padlašša, ale polskamoŭny — heta zaraz norma?

— Jość takoje. Navat śviadomyja patryjoty, jakija addajuć svaich dziaciej u biełaruskija sadki i škoły, časam sami nie vałodajuć movaj. Ich baćki vałodali. A jany chočuć, kab vałodali ich dzieci. To-bok, praz adno pakaleńnie. Byvaje, što čałaviek usio razumieje pa-biełarusku, ale sam hetaj movaj nie karystajecca. Navat ałfavit — kirylica — heta prablema. Bo litar nie viedajuć. U sacyjalistyčnyja časy było navučańnie ruskaj movie ŭ škołach, heta davała viedańnie kirylicy. Zaraz — nie. Dobra, što choć pamiatajuć, chto jany i adkul.

Pryčyn, viadoma, niekalki. Kali movaj vakoł mienš karystajucca, to niama patreby jaje vučyć. Jość biurakratyčnyja ciažkaści z navučańniem. Nu i ŭrešcie, sama Biełaruś nie jość biełaruskamoŭnaj dziaržavaj, prykładam i mahnitam dla inšych.

— Heta, mabyć, adkryvałasia padčas pajezdak…

— Maja dačka, kali vučyłasia ŭ škole, jeździła z ekskursijaj u Biełaruś. Dyk dzieci pytalisia: «A čamu tam nie havorać pa-biełarusku?» Što im adkazać?.. Karennaja mienšaść tut, na Padlaššy, ź Biełarusi nijakaj padtrymki nie atrymlivała. Na pačatku 1990-ch niešta było, a paśla… nie bačyli. Hadoŭ z 30 tamu možna było jašče padumać, kab biełarusu adsiul pajechać u Biełaruś vučycca. A zaraz pajedzieš — i ŭ turmu trapiš.

«Jość miaža — i biełarusy tut skančajucca»

— U Polščy jość inšyja nacyjanalnyja mienšaści, jakija histaryčna žyvuć tut: ukraincy, niemcy, litoŭcy, tatary i h.d. Jość roźnica pamiž ich situacyjaj i biełaruskaj?

— Roźnica navat u tym, što ŭ inšych dziaržavach u škołach vučać, što ŭkraincy, niemcy i litoŭcy žyvuć jašče i za miažoj. Nie tolki emihranty, ale nacyjanalnyja mienšaści. I tak idzie stahodździami. U Biełarusi takoha niama. Maŭlaŭ, jość miaža — i biełarusy tut čamuści skančajucca. Šmat chto z dyjaspary, chto pryjazdžaŭ u Biełastok, ździŭlaŭsia: adkul tut biełarusy? U škole im pra heta nie raskazvali.

Pamiataju, u 2010 hodzie, kali pracavaŭ u maršałkoŭskaj upravie, my byli ź vizitam u Minsku. Akurat na ŭhodki Hrunvaldskaj bitvy. Mnie treba było skazać słova na adnoj mastackaj vystavie. Raskazvaŭ, jak heta adznačali ŭ Padlašskim vajavodstvie. Dyk paśla padyšoŭ žurnalist i spytaŭsia, ci daŭno ja pierajechaŭ u Polšču. Heta pakazvaje, što biełarusy ŭ Biełarusi nie viedajuć pra karennych biełarusaŭ za miažoj: u Polščy, Litvie, Łatvii, Ukrainie, Rasii.

«Pravasłaŭje — heta nie zaŭždy pytańnie viery, ale — tradycyi»

— Pravasłaŭje dla biełarusaŭ Padlašša — vyznačalny faktar? Ci pracuje tak, što, maŭlaŭ, pravasłaŭny — heta biełarus, a katalik — palak?

— Kali nie 100% karennych biełarusaŭ tut, to vialikaja častka — pravasłaŭnyja. Jość krychu katalikoŭ na Sakolščynie, tam mova ledźvie nie litaraturnaja. Na pačatku XX stahodździa i ŭ mižvajenny čas adtul pajšło šmat biełaruskich dziejačaŭ, palitykaŭ, ksiandzoŭ. Navat premjer-ministr BNR Jazep Varonka z Sakolščyny, a vučyŭsia ŭ Biełastoku. A paśla ŭsio skončyłasia: asimilacyja, apalačvańnie.

Što da faktaru pravasłaŭja, to heta nie zaŭždy pytańnie viery, ale — tradycyi. Ty viedaješ, što tak vieryli tvaje baćki, — heta važna. Niezaležna, ci trymaješsia viery ŭ štodzionnym žyćci. U karennych biełarusaŭ tut pryviazka da viery zastajecca. A voś u dyjaspary, viadoma, pa-roznamu — kataliki, pratestanty, unijaty i ateisty.

— Katalicki kaścioł časta asacyjujecca z polskaściu i polskim patryjatyzmam. A ci možna pravasłaŭnuju carkvu na Padlaššy ličyć «bastyjonam biełaruščyny»?

— Ahułam nie. Carkva maje pazicyju, što jana adkrytaja dla ŭsich. Niejkich nacyjanalnych markieraŭ u pravasłaŭnaj carkvie ja nie bačyŭ.

Anatoĺ Vap
Anatol Vap. Fota: Most

«Navat kali ŭ Biełarusi buduć pazityŭnyja źmieny, nie ŭsie viernucca»

— Kali biełarus-emihrant hulaje pa Biełastoku, ci moža jon sustreć niejkija prykmiety biełaruskaści ŭ horadzie?

— Biełastok paśla vajny ŭžo byŭ stabilna polskim horadam, z polskim ducham, movaj i kulturaj. Kali pryhadać davajenny Biełastok, to heta šmat u čym jaŭrejski horad. Biełaruskim Biełastok nikoli nie byŭ. Što ž tyčycca pošuku biełaruskaha źmiestu, to zaraz inšy čas. Jość sacyjalnyja sietki, mierapryjemstvy, kancerty, sustrečy, miescy, kudy pajści.

Pry tym jość miescy, dzie vyvučajecca biełaruskaja mova, jak škoły ci sadok, a taksama siadziby biełaruskich arhanizacyj, i tam, navat u vyhladzie infarmacyjnych došak z nazvami, fihuruje biełaruskaja mova. Zaraz šmat vodzicca ekskursij pa Biełastoku na biełaruskaj movie i z ulikam biełaruskich śladoŭ. Moža, kaliści daviadziecca ŭvieści ŭ prastoru bolš biełaruskich akcentaŭ.

— Jość dumka, što hetyja mierapryjemstvy asobna prachodziać dla dyjaspary, asobna — dla karennych biełarusaŭ.

— Tak, heta adzin narod i dźvie supolnaści. Napačatku prablema była i ŭ tym, što biełarusy z dyjaspary dumali, što vyjazdžajuć na adzin-dva hady. Paśla ŭsio źmienicca — viarnucca. Akazałasia — nie. Tamu treba žyć tut, kantaktavać. Ludzi daviedvajucca pra karennuju mienšaść tut. Naturalna, navat kali ŭ Biełarusi buduć pazityŭnyja źmieny, nie ŭsie viernucca. Častka zastaniecca i… sama stanie biełaruskaj mienšaściu ŭ Polščy.

— Jakija kroki možna zrabić užo zaraz dla lepšaha kantaktu pamiž mienšaściu i dyjasparaj?

Recept adzin: treba pieradusim sustrakacca. Na vulicy, u biełaruskich arhanizacyjach i prastorach — paŭsiudna. Razmaŭlać — i z hetaha niešta budzie. Spačatku — znajomstva, paśla — supolnaja praca ci sprava. Zrazumieła, pamiž nami jość roźnica: škoła, bekhraŭnd, mientalnaść — usio heta jość. Ale kali niešta rabić razam, to roźnica budzie ściracca. A paśla ŭžo nie budziem na Padlaššy čužyja, ale budziem svaje!

Kamientary8

  • nie biełarus
    03.05.2024
    Biełarusam čałaviek moža ličycca vyklučna ŭ vypadku kali jon pravasłaŭny i biełaruskamoŭny adnačasova.
  • nie biełarus
    03.05.2024
    Kali prodki niekatorych z hetych biełaruskamoŭnych nie byli pravasłaŭbymi, to jany achviary biełaruskaj prapahandy.
  • Nie palak
    03.05.2024
    nie biełarus, … to jany chutčej za ŭsio achviary polskaj ci kamuniackaj prapahandy

Saša Filipienka raskazaŭ, čamu nie płanuje pisać pa-biełarusku i jak Biełaruś moža stać padarunkam Rasii ŭ vajnie64

Saša Filipienka raskazaŭ, čamu nie płanuje pisać pa-biełarusku i jak Biełaruś moža stać padarunkam Rasii ŭ vajnie

Usie naviny →
Usie naviny

Minimum čatyry šachiedy zalacieli ŭ Biełaruś za noč i ranicu4

Bondarava vyklikała na dziaciej milicyju, ale tam nie zrazumieli, što nie tak6

U nastupnym hodzie źmianiać umovy pracy maršrutak

Ci moža čas iści ŭ advarotnym kirunku? Upieršyniu ŭ historyi dakazana, što tak5

U Biełarusi z 1 studzienia vyraście padatak na pieršuju kvateru2

7 młn litraŭ piva i 98 tysiač sprobaŭ skraści kufal — Aktobierfiest padvioŭ vyniki5

Składzieny śpis kiraŭnikoŭ krain z samymi vysokimi zarobkami. Chto na pieršym miescy?1

Papularny brytanski videabłohier naviedaŭ Biełaruś i raskazaŭ, što jaho ździviła11

Machlary, jakija pradajuć tannyja šyny praz Instagram, rychtujucca da novaha siezona. Jak nie trapić na padman1

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

Saša Filipienka raskazaŭ, čamu nie płanuje pisać pa-biełarusku i jak Biełaruś moža stać padarunkam Rasii ŭ vajnie64

Saša Filipienka raskazaŭ, čamu nie płanuje pisać pa-biełarusku i jak Biełaruś moža stać padarunkam Rasii ŭ vajnie

Hałoŭnaje
Usie naviny →