«Puść ja Łuka, puść ja Mudziščaŭ, no ja iščo i prezidzient!». Ci viedajecie vy pra satyru na Łukašenku ŭ 90-ja?
Jak tolki Alaksandr Łukašenka pradaŭsia Rasii, jon adrazu staŭ abjektam biaźlitasnaj satyry. Niekatoryja z tych ananimnych tvoraŭ uvajšli ŭ skarbonku niepadcenzurnaj biełaruskaj litaratury.
27 śniežnia 1994 hoda, praz paŭhoda paśla abrańnia Alaksandra Łukašenki prezidentam, u apazicyjnaj haziecie «Svaboda» źjaviŭsia antykarupcyjny dakład deputata-rabočaha Siarhieja Antončyka. U adnym numary z hetym materyjałam była apublikavanaja paema «Łuka Mudziščaŭ prezident», napisanaja pad psieŭdanimam Viedźmaka Łysahorskaha. Paema stała adnoj ź pieršych u «łukašenkijanie».
Pieršy namieśnik hienieralnaha prakurora U. Kandraćjeŭ pa fakcie publikacyi ŭ haziecie «Svaboda» paemy Viedźmaka Łysahorskaha «Łuka Mudziščaŭ — prezident» zavioŭ spravu pa art. 188 Kryminalnaha kodeksa («Publičnaja abraza pradstaŭnika ŭłady ŭ suviazi z vykanańniem uskładzienych na jaho abaviazkaŭ»). Aŭtaru pahražaŭ hod papraŭčych rabot abo štraf ad 10 da 200 minimalnych zarpłataŭ.
16 studzienia ŭ redakcyju «Svabody» naviedalisia śledčyja prakuratury. Jany šukali aŭtara paemy. Reč u tym, što vybrany psieŭdanim užo vykarystoŭvaŭsia adnojčy — za časami Mašerava niechta pad psieŭdanimami Francišak Viadźmak-Łysahorski napisaŭ apazicyjny, dysidencki «Skaz pra Łysuju haru».
Paema tady narabiła mnoha šumu ŭ cichaj savieckaj respublicy. Jana raspaviadała pra toje, jak piśmieńniki stvarali svoj sadovy kaapieratyŭ, jak dzialili ziamlu, budavalisia, zdabyvali ŭhnajeńni.
U toj čas CK KPB rabili vyhlad, što «Skaz pra Łysuju haru» — prosta prymityŭnaja satyra na biełaruskich piśmieńnikaŭ, ale aŭtara šukali. Praŭda, jak kažuć, Mašeraŭ addaŭ kamandu KDB i milicyi znajści Viedźmaka. Jak i ŭ 1994 hodzie, słužbisty tady paciarpieli ŭ hetaj spravie paražeńnie.
«Łuka Mudziščaŭ» taksama zapazyčańnie — ale z ruskaj litaratury. Takuju nazvu nasiła «saromnaja» ananimnaja paema, napisanaja ŭ XIX stahodździ. U joj raspaviadałasia pra maładuju i bahatuju maskoŭskuju kupčychu, jakaja adroźnivajecca jurlivaściu i žadańniem savakuplacca pa dziesiać i bolš razoŭ na dzień. Muž nie vytrymlivaje jaje zapytaŭ i pamiraje, a kupčycha pačynaje zajmacca seksam z usimi navokał, ale chutka akazvajecca ŭ situacyi, kali jaje ŭžo nichto nie moža zadavolić. Nieŭzabavie ŭ jaje źjaŭlajecca dakučlivaja ideja znajści mužčynu ź vializnym čelesam. Pra adzin taki ekzemplar u dvaranina Łuki Mudziščava paviedamlaje joj svacha. U čas pałavoha akta ŭsie try dziejnyja asoby paemy trahična hinuć.
Paema «Łuka Mudziščaŭ prezident» paśla pieršaj ža publikacyi stała nastolki papularnaj, što praciahnuła žyć svaim žyćciom. Praz tydzień źjaviŭsia satyryčny tvor «Łuka Mudziščaŭ adkazvaje Viedźmaku Łysahorskamu», jaki paradziravaŭ rytoryku palityka i manieru havaryć trasiankaj.
Paema pra Łuku Mudziščava mieła praciah, ale zusim nie jasna, ci maje jon toje ž aŭtarstva, što aryhinalny tvor, abo heta tolki pierajmańnie.
Choć aŭtar davaŭ dosyć kankretnaje apisańnie samoha siabie, chto chavajecca pad psieŭdanimam nieviadoma dahetul.
U 2003 hodzie Nił Hilevič raskryŭ, što «Skaz pra Łysuju haru» pad psieŭdanimam Viedźmak Łysahorski napisaŭ jon, a idei dla siužetaŭ jamu padkidvaŭ Mikoła Aŭramčyk, sam Aŭramčyk śćviardžaŭ, što hety tvor jany pisali razam z Hilevičam. Ale nichto ź ich nie braŭ na siabie aŭtarstva paemy «Łuka Mudziščaŭ prezident».
Ryhor Baradulin, jakomu taksama prypisvali aŭtarstva paemy «Łuka Mudziščaŭ prezident», tłumačyŭ, što jon by napisaŭ lepš i takoj by słabiny sabie nie dazvoliŭ. Taksama jon davodziŭ, što nie pisaŭ paemu choć by tamu, što tam jość asoby, pra jakich jon nie chacieŭ by pisać. «Našto mnie heta? Dla čaho? Dyj łoŭla vietru heta. Heta ŭsio pustoje».
U 2001 hodzie ŭsia narodnaja tvorčaść, pryśviečanaja asobie pieršaha prezidenta, była sabranaja ŭ zborniku «Idyjot samy nastajaščy…». Niekatoryja z apublikavanych tam tvoraŭ, naprykład, «Piśmo ruskojazyčnych biełorusov Łukie Mudiŝievu-priezidientu», jakoje źjaŭlajecca tvorčym pierajnačvańniem «Lista Rejhanu ad pracoŭnych Urała», biez cenzuravańnia pałovy słoŭ niemahčyma apublikavać na sajcie.
Siońnia hety žanr palityčnych fieljetonaŭ amal pazabyty, sastupiŭšy miesca fotakałažam dy miemam, nie mienš vostrym i žyćciovym.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
«Ludzi, ja viarnułasia ŭ SSSR. Jašče i 170 rubloŭ za hety kašmar!» Błohierka aburyłasia načnoj čarhoj u padatkovuju7
Kamientary