Pradstaŭnik Cichanoŭskaj u Kijevie kaliści ledź nie zahinuŭ u Afhanistanie, a jaho baćka siadzieŭ z Sałžanicynym
Kiraŭnik Misii demakratyčnaj Biełarusi ŭ Kijevie Hienadź Mańko ŭ novym vypusku «Tok» raspavioŭ pra svaju siamju.
Pra baćku
Baćka Mańko ŭ 17 hadoŭ, u 1948-m, byŭ prahavorany da vyšejšaj miery pakarańnia. Ale ŭ toj čas dziejničaŭ maratoryj na śmiarotnaje pakarańnie.
«Jon byŭ pryhavorany pa 58 artykule (zdrada Radzimie) i 64 (sproba źmieny ładu niekanstytucyjnym šlacham). Jon byŭ zatrymany. U ich była hrupa 25 čałaviek. Piać čałaviek pry zatrymańni adrazu rasstralali. I voś hetu hrupu sudzili», —
raspavioŭ Mańko i ŭdakładniŭ, što da kanca nie viedaje, što heta za hrupa. Baćka na piensii napisaŭ uspaminy, jakija pakul u nieapracavanym vyhladzie. Jon pamior u 2021-m na svaje 90 hadoŭ, ale syn nie zmoh pryjechać.
Termin źniavoleńnia baćka Hienadzia adbyvaŭ u Respublicy Komi i Ekibastuzłahu, jaki byŭ u Kazachstanie. Pra toje, što jaho baćka siadzieŭ u adnym łahiery z Sałžanicynym i ź im sustrakaŭsia, Hienadź daviedaŭsia vypadkova, kali sustreŭ baćku na pošcie i ŭbačyŭ, što toj atrymlivaje niejki pieravod ad «Fondu Sałžanicyna».
Pa słovach Hienadzia, u łahiery jaho baćka nie viedaŭ, chto taki Sałžanicyn, jaki paźniej raspavioŭ u svajoj knizie «Archipiełah HUŁAH» pra paŭstańnie ŭ łahiery, jakoje adbyłosia ŭ kancy studzienia 1952 hoda.
«Kali było paŭstanie ŭ łahiery, baćka byŭ z ukrainskaj hrupaj tavaryšaŭ, jakija ŭ asnoŭnym i arhanizoŭvali hetaje paŭstańnie. U łahiery znachodziłasia šmat ludziej z Zachodniaj Ukrainy. Z-za taho, što proźvišča Mańko, jaho pryciahnuli jak ukrainca, jak zapadenca», — tłumačyć Mańko.
Jaho baćka nikoli nie svaryŭsia matam i z kanca 1980-ch hadoŭ razmaŭlaŭ na biełaruskaj movie.
Pra dzieda
Dzied Hienadzia byŭ aryštavany ŭ 1939 hodzie na terytoryi sučasnaha Ivacevickaha rajona. Pra jaho dalejšy los ničoha nie viadoma.
«Tam jość pamieście Juhalin. Jano naležała Varancovym — naščadkam Puškina. Byli hrafy. I moj dzied byŭ tam upraŭlajučym. Zajmaŭsia lesam, łuhami. Jak paźniej akazałasia, dzied vučyŭsia ŭ instytucie ŭ Sankt-Pieciarburhu. Zvali jaho Ivanoŭ Daniił. Jon pajšoŭ u 1914 hodzie dobraachvotnikam na front. Vielmi dobra vajavaŭ, byŭ kavaleram nie adnaho Hieorhijeŭskaha kryža».
Jak raspavioŭ Mańko, jaho dzied byŭ i ŭ składzie armii Stanisłava Bułak-Bałachoviča. «Ja i moj baćka (z kanca 1950-ch hadoŭ) zajmalisia jaho pošukam. Jon kiravaŭ adnoj z bujnych band, što dziejničała na terytoryi Biełarusi. Pra heta my daviedalisia ź pierapiski ź dziaržaŭnymi orhanami, chacia vielmi chavałasia historyja i da siońnia pa jaho temie zakrytyja archivy».
Mańko zmoh aznajomicca z 18 pratakołami dopytu:
«Heta toj čałaviek, jaki zachoplivaŭ adździeł UNK u Kojdanavie. Heta była palityčnaja banda. Vajavali z savieckaj uładaj. Šmat historyj, źviazanych z Savinkavym i «Sajuzam abarony Radzimy i svabody«. Dzied uvachodziŭ u štab armii Bułak-Bałachoviča. Jość fotazdymak, dzie jon razam z hienierałam. Jon udzielničaŭ u pachodzie, kali dajšli da Mazyra i zachapili jaho. I jamu, jak ja pračytaŭ, było vystaŭlena abvinavačvańnie za heta. Tam šmat detektyŭnych historyj. Praktyčna ŭsia siamja dzieda była rasstralana. Pra jaho viedali ŭ adździele HPU.
Jość kniha «Čekisty», što napisana pry Savieckim Sajuzie. I tam jość staršy major dziaržbiaśpieki Syraježkin. Tak voś jon ukaraniaŭsia ŭ bandu. Voś jon apisvaje momant sustrečy z maim dziedam.
U 1939 hodzie pryjšli i aryštavali dzieda. Dalejšy los nieviadomy. Rašeńniaŭ nijakich niama — «adpravili ŭ Maskvu ŭ rasparadžeńnie kiraŭnictva NKUS». I ŭsio, prapaŭ. Da siońnia bolš ničoha nie viadoma. Maci i siastru jaho rasstralali. Zabrali ŭsiu majomaść. Pra heta napisała historyk Nina Stužynskaja. Jaje artykuł jość u knizie «Kriesťjanskij front 1918-1922 hh».
Pra słužbu ŭ Afhanistanie
Hienadź Mańko byŭ pryzvany na słužbu ŭ savieckuju armiju ŭ 1987 hodzie. Byŭ nakiravany ŭ Kušku (ciapier — Sierchietabad ŭ Turkmienistanie) u raźviedvalny bataljon. Adtul patrapiŭ u Hierat. Słužyŭ u raźviedrocie da vyvadu savieckich vojskaŭ u 1989 hodzie. Zatym patrapiŭ na Daloki Uschod. Słužyŭ na Paŭdniovym Sachalinie.
«Ja moh nie patrapić u Afhan. Kali ŭ nas była pierasyłka, pryjšoŭ aficer i spytaŭ, ci jość chto z Baranavič. Ja adhuknuŭsia. Hladžu, znajomy tvar čałavieka. Jon mianie ŭsiaho na čatyry hady starejšy (ja trochi paźniej pajšoŭ słužyć). Jon udakładniŭ, čym ja zajmaŭsia i dzie. Ja skazaŭ, što baraćboj. Nazvaŭ treniera i miesca. Akazałasia, što my ŭ susiednich załach zajmalisia. Vyśvietliłasia, što ŭ nas kuča znajomych. Jon kaža: «Ty kudy?» Ja adkazaŭ, što ŭ vučebku ŭ raźviedbat. Jon skazaŭ: «Ty što, chvory? Davaj, idzi da mianie. Budzieš tut u sportrocie. Budzieš zajmacca. Dva razy zjeździš u adpačynak. Ty prosta nie razumieješ, kudy idzieš». Ja admoviŭsia», — adznačyŭ Mańko.
Zhadvajučy padziei vajny, Hienadź raspavioŭ, što padarvaŭsia na dvuch minach na bajavoj mašynie piachoty. «My zajmalisia ŭ asnoŭnym zasadnymi dziejańniami. Była apieracyja «Zasłon», i ŭsie padraździaleńni pa pierymietry (Pakistan, Iran), dzie možna było (astatniaja častka z boku Indyi — hornaja i nieprachodnaja), zajmalisia zasadami, kab pieraduchilić uvoz zbroi na terytoryju Afhanistana. Adnojčy my viartalisia z rajona zasady. Vielmi doŭha nie spali.
Heta było 10 kastryčnika 1987 hoda. U mianie byŭ ziamlak — Mikałaj Pryščec z-pad Salihorska. Tak jak ja byŭ nočču na fišcy, papracavaŭ, to jon mnie skazaŭ, kab ja išoŭ «u desant» i łažyŭsia spać.
Ja loh u hety desant, ale mnie nie spałasia. Było drennaje nadvorje. Potym my spynilisia. Byŭ pierakur 10 chvilin. My pamianialisia. Pajechali. A ja loh u levy desant, jon u pravy na majo miesca. Ja tam jašče padścialiŭ broniekamizelki (ich było čatyrnaccać, usie ludzi ich źniali), kab vyraŭniać padłohu. I nakidali spalnikaŭ. Voś jon loh na hetyja broniki. I jašče adzin čałaviek ź im.
A ja zalez u levy desant, bo było drennaje nadvorje. Uvieś desant byŭ zahružany zbrojaj. Ja zalez na samy vierch uprytyk. I tut padryŭ na dvuch minach. Moj siabar zahinuŭ. Piać čałaviek było kantužana <…> Sa mnoj ničoha nie adbyłosia <…> Ja moh «zakasić» i zjechać. Rotnamu adarvała nahu».
Jak zhadvaje Mańko, ekipaž adrazu patrapiŭ pad ahoń. Daviałosia adstrelvacca. I trymacca ŭsiu noč.
«Nas zastałasia mašyna ludziej. My jašče načavali hetuju noč i achoŭvali mašynu ŭ kruhavoj abaronie. Zaminiravalisia pa kruhu i pałovu nočy rvalisia i sihnalnyja miny, i miny, jakija my navokał zakłali. Da ranku pryjechali i nas evakujavali».
Hladzicie całkam:
Kamientary