Za savieckim časam isnavaŭ amal dakładny anałah Volhi Bondaravaj. Kali joj paŭsiul mrojacca fałasy i bčb-sercajki, to jaje papiarednik paŭsiul bačyŭ zorki Davida. Danosčycu čytaje ŭsiaho trochi bolš za tysiaču padpisčykaŭ, a Biehuna vydavali šmattysiačnymi tyražami. Zmahar z «sijanizmam», jak śćviardžajuć jahonyja prychilniki, byŭ zabity svaimi ideałahičnymi apanientami.
Uładzimir Biahun naradziŭsia 1 studzienia 1929 hoda ŭ vioscy Saki Maładziečanskaha rajona ŭ sialanskaj siamji. Maci i dźvie jaho siastry byli rasstralanyja nacystami ŭ časie vajny. Sam Biahun dałučyŭsia da partyzanskaha ruchu suprać akupantaŭ.
Paśla vajny skončyŭ Minskuju vyšejšuju partyjnuju škołu, jakaja, jak možna zrazumieć z nazvy, rychtavała budučych partyjnych pracaŭnikoŭ. Pracavaŭ u redakcyjach rajonnych i abłasnych haziet, «Sovietskoj Biełoruśsii», «Hołasie Radzimy», a taksama na Biełaruskim radyjo.
Uładzimir Biahun aktyŭna ŭklučyŭsia ŭ pracu pa vykryćci ŭ druku i ŭ navukovych pracach «piataj kałony» i «ahientaŭ upłyvu» ź liku sijanistaŭ i klerykałaŭ. Pieršaje vydańnie Biehuna «Sionizm i iudaizm: (matieriał v pomoŝ lektoru)» vyjšła ŭ 1972 hodzie adnosna nievialikim tyražom — prapahandysckaje tavarystva «Viedy» vydała ŭsiaho 1000 asobnikaŭ. U knizie jon atajasamlivaŭ jaŭrejskuju relihiju z varožym sijanizmam.
Antysiemityzm u savieckaj dziaržavie razhareŭsia zadoŭha da Biehuna, u adzin čas sa stalinskimi represijami ŭ kancy 1930-ch hadoŭ. U antysiemickuju pieratvaryłasia i kampanija pa «zmahańni z kasmapalityzmam», raspačataja adrazu paśla vajny, u jakoj zahinuli miljony jaŭrejaŭ. Aktyvisty šerahu nacyjanalnych ustanoŭ byli pakaranyja śmierciu. «Sprava lekaraŭ», raspačataja ŭ studzieni 1953 hoda, pa čutkach, pavinna była stać preludyjaj da masavaj departacyi jaŭrejaŭ u łahiery, ale była spyniena paśla śmierci Stalina.
Iznoŭ chvala antysiemityzmu padniałasia ŭ 1967 hodzie paśla araba-izrailskaj šaścidzionnaj vajny, ź jakoj jaŭrejskaja dziaržava vyjšła pieramožcam. Paśla razryvu dypłamatyčnych adnosin ź Izrailem u SSSR nabrała moc mahutnaja kampanija pa ideałahičnaj baraćbie z tak zvanym «sijanizmam». Na praktycy jana časta pierachodziła ŭ słaba prychavany antysiemityzm.
U 1974 hodzie Biahun asiadłaŭ hetuju chvalu dziaržaŭnaha antysiemityzmu. Tady ŭ vydaviectvie «Biełaruś» była vydadziena kniha «Połzučaja kontrrievolucija» tyražom ažno 25 000 asobnikaŭ! Pradmovu da jaje napisaŭ partyjny historyk Alaksiej Małaška. U knizie Biahun praciahvaje svaje tezisy pra zahannaść i rasisckuju sutnaść jaŭrejskaj relihii i pra suviaź sijanizmu ź iŭdaizmam, padaje iŭdaizm jak amaralnuju i pierakručanuju relihiju.
Dla paraŭnańnia, u tym ža 1974 hodzie nakładam 30 000 asobnikaŭ vyjšaŭ raman Karatkieviča «Kałasy pad siarpom tvaim» pa-rusku, to-bok z raźlikam na aŭdytoryju ŭsiaho Savieckaha Sajuza.
Kažuć, što dziejnaść prapahandysta nie zastałasia niezaŭvažanaj i za miažoj. Jahonuju knihu ŭ nastupnym hodzie praktyčna całkam pieradrukavaŭ u svaim aficyjnym vydańni łondanski instytut jaŭrejskich prablemaŭ Suśvietnaha jaŭrejskaha kanhresu. Vidać, hetkaja «papularnaść» stała ščaślivym biletam dla aŭtara.
Biahun pieratvaryŭsia ledź nie ŭ hałoŭnaha savieckaha «antysijanista». Tyražy raśli, jahonymi knihami byli litaralna zavaleny kniharni. Tak užo ŭ 1977 hodzie tyraž jahonaj prapahandysckaj knihi «Vtoržienije biez oružija» dasiahnuŭ 150 000 asobnikaŭ. Heta bolš za nakłady tahačasnych ruskamoŭnych vydańniaŭ Ivana Šamiakina i Michaiła Hierčyka, čyje tvory ŭ siarednim vydavalisia pa 100 000 asobnikaŭ. A ŭ nastupnyja hady tvory Biehuna pieravydavalisia.
Kali raniej savieckaja prapahanda supraćpastaŭlała «sijanisckuju» i «klerykalnuju» kulturu jaŭrejaŭ na Zachadzie narodnaj sacyjalistyčnaj kultury savieckich jaŭrejaŭ, to Biahun pajšoŭ dalej — u svajoj novaj knizie jon zajaviŭ, što «ideja «jaŭrejskaj kultury» zychodzić nie ad savieckich jaŭrejaŭ, a ad zamiežnych padryŭnych antykamunistyčnych centraŭ», to-bok całkam admaŭlaŭ isnavańnie jakoj-niebudź jaŭrejskaj kultury.
U 1977 hodzie Uładzimir Biahun abaraniŭ svaju kandydackuju rabotu pa ŭlubionaj temie «Mižnarodny sijanizm — idejna-palityčnaja zbroja antykamunizmu: krytyka ideałohii i mietadaŭ padryŭnoj dziejnaści».
Z 1979 hoda jon pracavaŭ u Instytucie fiłasofii i prava AN BSSR. Varta adznačyć, što ŭ 1970-1980-ja hady instytut byŭ hałoŭnym hienierataram antysiemickich nastrojaŭ nie tolki ŭ BSSR, ale i ŭ SSSR u cełym. Tut pracavała cełaja plejada dziejačaŭ-«antysijanistaŭ», jakija na pravierku akazvalisia zvyčajnymi «žydajedami».
U 1980-ja tvory Biehuna praciahvali vydavacca i pieravydavacca, choć maštabu «biestsielera» 1977 hoda jany nie dasiahali, ale ŭsio roŭna vychodzili ŭražalnymi tyražami. «Rasskazy o «dietiach vdovy»: [kritičieskij analiz frankomasonstva]» vyjšaŭ tyražom 30 000 asobnikaŭ, a apošniaje vydańnie Biehuna, maralisckaja kniha dla moładzi «Svoje i čužoje: Očierki» — 45 000 asobnikaŭ.
Źmiest byŭ adpaviednym. Jak i pustyja teksty siońniašniaj łukašenkaŭskaj prapahandy, knihi byli abjomnym naboram kliše pra varožy zachodni śviet, častkaj jakoha zastavalisia jaŭrei, to-bok «sijanisty». Hetyja kliše prosta z vydańnia ŭ vydańnie pierastaŭlalisia miescami, farmirujučy z tekstu novy «ŭzor», ale nie dadajučy tekstu nijakaha sensu i tym bolš navukovaj abhruntavanaści.
Ale Biahun byŭ navataram. Jon pieršym z savieckich aŭtaraŭ vystupiŭ z apraŭdańniem jaŭrejskich pahromaŭ. Naprykład, jon śćviardžaŭ, što masavaja raźnia, učynienaja Bahdanam Chmialnickim suprać jaŭrejskaha nasielnictva, była prajavaj kłasavaj baraćby ŭkrainskaha sialanstva suprać zasilla jaŭrejaŭ-arandataraŭ. Na jahonuju dumku pahromy — zakonnaja reakcyja na ekspłuatacyju, i asudžeńnie ich — reakcyjnaje i źjaŭlajecca prajavaj sijanizmu.
Chvaravita zachopleny svaim zmahańniem ź sijanizmam, Biahun pisaŭ dakładnyja zapiski ŭ CK KPB. U ich, aprača inšaha, jon źviartaŭ uvahu na jašče darevalucyjnyja kraty minskich bałkonaŭ, dzie jamu bačylisia znaki zorki Davida. Darečy, hetyja znaki mroilisia jamu i na niekatorych skulpturnych vyjavach savieckaha času.
Uładzimir Biahun uvachodziŭ u samyja vysokija kabiniety, jaho załahodžvali čynoŭniki. Usio amal jak z Bondaravaj, čyje pažadańni vykonvajucca pa adnym dopisie na ŭłasnym kanale. Chadzili čutki, što Biehuna padtrymlivaje sam Mašeraŭ, padobnyja ž čutki chodziać i pra infakazačku, tłumačačy jaje niepataplalnaść.
Ale heta ŭžo byŭ čas, kali apanienty nie siadzieli moŭčki. Na Biehuna pisali listy ŭ CK, vykryvali jahonuju chłuśniu ŭ zachodnich vydańniach, ale jon zastavaŭsia na płyvu. Jak pišuć prychilniki Biehuna, jahonyja «apanienty nie mahli pry hetym abvierhnuć faktałahičny i tekstałahičny materyjał knih».
Škodzili i bolš tvorča: Jakaŭ Basin pryhadvaje vypadak, kali nočču moładź razmalavała svastykami ŭsiu darohu ad jahonaj kvatery da najbližejšaha tramvajnaha prypynku.
Novaja jarkaja staronka ŭ bijahrafii Biehuna źjaviłasia, kali JUNIESKA pryniała rašeńnie abviaścić 1987 hodam Marka Šahała, prymierkavaŭšy jaho da stahodździa z dnia naradžeńnia znakamitaha viciebskaha mastaka.
U Biełarusi pačali abmiarkoŭvać stvareńnie muzieja mastaku-jaŭreju.
Hetaje abmierkavańnie vyklikała rezanans u hramadstvie, što nie spadabałasia partyjnym dziejačam. U Kamunistyčnaj partyi Biełarusi rezka raskrytykavali «šahałamaniju». U partyjnyja i vykanaŭčyja orhany stali pastupać «listy pracoŭnych», niazhodnych z uviekaviečańniem pamiaci i stvareńniem muzieja Šahała.
Kaleha Biehuna pa instytucie Viktar Boŭš asudziŭ «kryklivuju kampaniju ŭ suviazi sa 100-hodździem mastaka-madernista Šahała» i vystupiŭ suprać «naviazvańnia savieckim ludziam falšyvych aŭtarytetaŭ».
Samoha ž Biehuna vypravili ŭ Viciebsk. Pa vynikach svajoj pajezdki jon napisaŭ artykuł pad nazvaj «Vykradzieny lichtar hałosnaści», apublikavany ŭ pieršym numary časopisa CK Kampartyi Biełarusi «Političieskij sobiesiednik». U artykule ź vialikim partyjnym pafasam jon asudžaŭ «šahałamaniju», vyjaŭlenuju ŭ asiarodździ viciebskaj intelihiencyi, dzie «śviatłafory maralnaści patuchli zusim».
«Mała skazać, što Šahał žyŭ u Viciebsku, važniej toje, ŠTO jon tam rabiŭ! A miž tym iścina takaja, što Viciebski mastacka-praktyčny instytut, jaki jon stvaryŭ i kiravaŭ im, mieŭ, pavodle dakłada raboča-sialanskaj inśpiekcyi, vyklučna admoŭnyja baki… U instytucie znajšli prystanišča dezierciry, śpiekulanty i inšyja ciomnyja asoby, jakija atrymlivali ščodryja charčovyja pajki…»
Da sonmu «antysijanistaŭ»-baraćbitoŭ z «šahałamanijaj» prymknuli mastak Michaił Savicki, teatraznaviec Uładzimir Niafiod, a taksama ŭžo zhadany partyjny historyk Alaksiej Małaška. Stvareńnie muzieja Šahała stała mahčymym tolki ŭ 1991 hodzie, paśla źniščeńnia partyjnaj sistemy.
Aleś Adamovič tady nazvaŭ Biehuna ŭ pieraliku ludziej, jakija ŭzvodzili «barjer suprać pierabudovy». Pad kaniec savieckaha režymu dziejnaść «antysijanistaŭ» stała mahčymym adkryta vykryvać i krytykavać.
Tak, u 1987 hodzie va ŭsiesajuznaj haziecie «Savieckaja kultura» źjaviŭsia artykuł «Pra sapraŭdnyja kaštoŭnaści i ŭjaŭnych vorahaŭ» žurnalista Andreja Čarkizava (sapraŭdnaje proźvišča Siamionaŭ), u jakim byli nazvany stvaralniki viersii ab isnavańni «sijaniscka-masonskaj zmovy ŭ krainie». Siarod ich byŭ i Uładzimir Biahun.
Artykuły i knihi hetych aŭtaraŭ Čarkizaŭ acharaktaryzavaŭ jak «antynavukovyja i jakija pa sutnaści dezaryjentujuć čytača». Taksama žurnalist pakazaŭ na suviaź hetych aŭtaraŭ z antysiemickim tavarystvam «Pamiać», čyimi hałoŭnymi lektarami jany byli.
U adkaz Biahun i jaho abražanyja satavaryšy padali ŭ sud na hazietu i Čarkizava. 5 kastryčnika 1987 h. na sudovym słuchańni spravy było začytanaje ekśpiertnaje zaklučeńnie Instytuta ZŠA i Kanady AN SSSR.
U zaklučeńni akramia inšych dovadaŭ adznačałasia, što ŭ siami vypadkach Biahun zapazyčyŭ tekst z «Mein Kampf» Adolfa Hitlera, zamianiŭšy słova «jaŭrejski» na słova «sijaniscki». Čarkizaŭ vyjšaŭ z suda pieramožcam.
Vidać, hetyja padziei «pierabudovy» kančatkova pachisnuli zdaroŭje zmahara ź sijanizmam. Uładzimir Biahun pamior 19 červienia 1989 hoda ad infarktu mijakarda na 61-m hodzie žyćcia. Niešmatlikija prychilniki aŭtara ličać hetuju śmierć «raptoŭnaj i tajamničaj».
Jahony paplečnik Alaksandr Ramanienka ŭvohule zajaviŭ, što Biahun «byŭ zabity niebiaśpiečnaj sijanisckaj zbrojaj … zbrojaj palityčnaha teroru, raźličanaha mienavita na zabojstva infarktam mijakarda. Heta — asablivaja zbroja zabojstva. Zabojcy farmalna — biurakratyčna — jurydyčna sprytna ŭchilajucca ad adkaznaści za zabojstva i mienavita ŭ hetym — asablivaja niebiaśpieka žachlivaha złačynstva».
Jak kažuć złyja jazyki, pierad śmierciu Biahun trapiŭ u lakarniu, dzie daviedaŭsia, što pa subotach pracedur nie robiać: «Ničoha sabie, i tut šabat!»
U novaj Biełarusi pisanina Biehuna zastałasia zapatrabavanaj tolki ŭ vuzkich marhinalnych kołach. Jaho imia pieratvaryłasia ŭ piersanaža aniekdotaŭ, a sam jon zabyty. Možna mierkavać, što toj ža los čakaje i Bondaravu, jakaja adnojčy paharyć na ŭłasnym zmahańni z usim biełaruskim, a paśle źniknie sa staronak druku, choć siońnia jaje asoba vyhladaje niepachisnaj i niedatykalnaj.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Ciabie b baćka praklaŭ»: maci fihuranta «małočnaj spravy» prabiłasia na spatkańnie ź im, kab ślozna paprasić nie supracoŭničać sa śledstvam3
Kamientary
Horda reje zmahar parchaty...
- Armianie - umnyje ludi. Vied́ tam niet ni odnoho jevrieja.