Psichołah: U čałavieka, jaki dazvalaje sabie sumavać, złavacca, mienš ryzyki zachvareć na depresiju
Adkul biarucca dźvie krajnaści ŭ staŭleńni da depresii: ad «jakaja depresija — heta ŭsio ad lanoty, my pracavali ŭsio žyćcio i depresii nie było» da antydepresantaŭ pry luboj nahodzie? U kaho bolš ryzyki zachvareć na depresiju — taho, chto dazvalaje sabie sumavać i złavacca, ci ŭ taho, chto zaŭsiody «na pazityvie» — uśmichajecca i śmiajecca? Ci bolš ciapier depresij u biełarusaŭ i jak jany prajaŭlajucca? Babrujskaje vydańnie 1387.by parazmaŭlała pra heta z psichołaham Taćcianaj Karasiovaj — babrujčankaj, jakaja ciapier žyvie ŭ Turcyi.
«Pa vybary koleru i mocy nacisku ałoŭka vyznačaju hłybiniu depresii»
— Taćciana, kali da vas prychodzić čałaviek i kaža, što jon u depresii, jak vy razumiejecie, što heta sapraŭdy tak, a nie prosta časovy miełanchaličny nastroj?
— Kab heta vyznačyć, jość admysłovyja testy, kštałtu kłasičnaha apytalnika Aarona Bieka. Ale ja nie vielmi ich lublu. Ja admoviłasia ad testaŭ, bo na praktycy zaŭvažyła, što lepš pracujuć inšyja mietady. Šmat jakija z testaŭ aktualnyja ŭ momant, kali čałaviek ich robić, a zaŭtra štości zdarycca — i vynik budzie zusim inšy.
Ja karystajusia vobrazna-emacyjnaj terapijaj ci art-praktykami. Jany dobra vyznačajuć hłybiniu depresii. Jany nie pakazvajuć dakładnaści pa bałach, ale heta i nie patrebna. Pa tym, jakija farby ci ałoŭki vybiraje čałaviek, ź jakim naciskam maluje, ty dobra bačyš, ci ŭ jaho situatyŭny stres, ci doŭhaterminovy depresiŭny stan.
Taksama ja ŭ svajoj praktycy źviarnuła ŭvahu, što lepš čałavieku skazać, kali bačyš u jaho depresiju, što jon — małajčyna, što pryjšoŭ, što ŭ jaho depresija tolki pačałasia. Ja baču, jak heta viartaje čałavieku vieru ŭ siabie, što jon zdoleŭ svoječasova źviarnucca. U takich vypadkach vychad z depresii chutčejšy i nie taki balučy. U toj ža čas ja bačyła, jak čałavieku robicca horš tolki ad taho, što jamu kažuć, što ŭ jaho hłybokaja depresija.
Ale chaču taksama padkreślić, što ja — psichołah, a nie psichijatr, raspaviadaju ciapier sa svajho dośviedu. Ja nie pracuju z klinična ciažkimi depresijami, ale mahu nakiravać čałavieka da psichijatra ci psichaterapieŭta, kali baču, što jamu heta patrebna.
«Ludzi prychodziać i kažuć — mnie prosta kiepska, biez pryčyny, i najčaściej heta mužčyny»
— Ci zaŭsiody ŭ depresii jość pryčyna? Adkul jana ŭvohule biarecca?
— Da mianie prychodziać ludzi, jakija kažuć: mnie prosta kiepska. Ničoha nie adbyvajecca, ale mnie kiepska, biez pryčyny. Asabliva časta mužčyny ŭ takim stanie byvajuć. Ale pryčyna jość va ŭsiaho. I ŭ takich vypadkach karani ŭ tym, što mužčyny zvyčajna nie ŭmiejuć pražyvać svaje emocyi.
A hetaje niaŭmieńnie idzie ź dziacinstva — ich prosta nie navučyli. U siamji moh być hipierkantrol ci abyjakavaść. Ci, jak u tym aniekdocie, dzie mama kliča damoŭ syna, a jon pytajecca — ja hałodny? A mama adkazvaje — nie, tabie choładna. Na žal, śmiešnaha tut mała, bo heta jak raz pra nieraźvitaść emacyjnaha intelektu. Baćki ci dušyli, ci nie źviartali ŭvahi na emocyi dziciaci, u vyniku jano samo nie navučyłasia ich čuć. Adsiul i źjaŭlajecca — mnie kiepska, ale ja nie viedaju, čamu. Heta łatentnaja depresija.
Byvaje atypovaja depresija — kali čałaviek nibyta zachoŭvaje ruchavuju aktyŭnaść, viesiałość. Kali takija ludzi kažuć pra traŭmy, jany śmiajucca. U ich vielmi mocnaja abarončaja reakcyja.
Taksama z umieńniem čuć svaje emocyi i patreby źviazanaja paślarodavaja depresija. Zvyčajna maciarynski instynkt nastolki mocny, što mama pačynaje całkam žyć dziciom i pierastaje zaŭvažać ułasnyja emocyi. U vyniku heta ŭsio ciaham troch miesiacaŭ — hoda paśla naradžeńnia dziciaci moža adhuknucca depresijaj. Tam ja nastojvaju, kab maładyja mamy znachodzili čas na siabie. Choć na try hadziny na tydzień, naprykład, niańku zaprasić, ale taki čas prosta nieabchodny.
Taksama časta byvaje, što mama nie dazvalaje sabie złavacca na dzicia, naprykład, bo tady jana ličyć, što jana — kiepskaja maci. Bo ja ž lublu jaho — jak ja mahu złavacca? Treba pamiatać, što adčuvać złość — nie značyć nie lubić. Luboŭ — heta pačućcio, a złość — emocyja, i my možam ich adčuvać adnačasova, jak i roznyja inšyja emocyi, i heta narmalna i nie treba ŭ sabie dušyć.
«Niama knopki, jakaja vyklučaje tolki niehatyŭnyja emocyi»
— Ale časam byvaje vielmi baluča štości adčuvać, i nam lahčej abstrahavacca, pieraklučycca…
— Tak, i tady jakraz i źjaŭlajecca depresiŭny stan, kali čałaviek prymaje rašeńnie nie adčuvać, dušyć emocyi. Pavodle navukoŭcaŭ, kali čałaviek adčuvaje niekalki niehatyŭnych emocyjaŭ — złość tuju ž, kryŭdu, sum, to ryzyka depresii ŭ jaho źmianšajecca. Čałaviek złujecca, baicca, haruje. Jamu ciažka, ale jon pražyvaje hety śpiektr emocyjaŭ i ŭ vyniku ŭ jaho minimalnyja ryzyki trapić u depresiŭny stan. Da depresii pryvodzić znachodžańnie ŭ adnoj emocyi ci kali čałaviek dušyć ich. Zapomnicie — niama knopki, jakaja vyklučaje tolki niehatyŭnyja emocyi. Vyklučajucca ŭsie — tak pracuje naša psichika.
— Raspaŭsiudžana mierkavańnie, što depresii ci ich abvastreńnie časta źjaŭlajucca ŭviesnu ci ŭvosień — tak zvanaja siezonnaja depresija. Ciapier jakraz viasna. Ci značyć heta, što nam treba źviartać bolš uvahi na svoj stan?
— Śpiecyjalisty nazyvajuć taki stan «siezonna-afiektyŭnaje rasstrojstva». Jon źviazany z rehulacyjaj harmonaŭ u arhaniźmie, a mienavita — z vypracoŭkaj miełataninu, jakaja adbyvajecca ŭ ciomny čas sutak.
Jašče peŭnuju rolu hrajuć aŭtamatyčnyja dumki, da jakich my pryzvyčajvajemsia ź dziacinstva — doždž, kiepskaje nadvorje, nikudy nie pojdziem, budziem sumavać. Kab vyrvacca z hetaha stanu, čałaviek pačynaje hladzieć nočču niejkija filmy, niekudy chadzić, i takim čynam jon sam pieraškadžaje vypracavańniu miełataninu i škodzić sabie. Tamu na heta varta źviartać uvahu, kłapacicca pra svoj son.
Dźvie krajnaści ŭ padychodzie da depresii
— Jakija ŭjaŭleńni pra depresiju ŭ ludziej nie adpaviadajuć rečaisnaści?
— U padychodzie da depresii jość dźvie krajnaści: pieršaja — admaŭleńnie — u siabie ci inšaha. Kštałtu — niama ŭ mianie nijakaj depresii, nie vydumlaj, ci — u ciabie niama nijakaj depresii, heta ŭsio ad lanoty. Časta tak starejšaje pakaleńnie kaža — my pracavali ŭsio žyćcio, i depresii nie było, a ŭ vas usio jość, prosta nie viedajecie, čym zaniacca.
Druhaja krajnaść — jak tolki ja adčuju siabie krychu niekamfortna, pju antydepresanty.
Pieršaja krajnaść — heta abarončy miechanizm psichiki, kali jana nie choča pryznavać štości vielmi ciažkaje, niepryjemnaje dla mianie, što stavić mianie ŭ stan uraźlivaści. Da mianie niejak pryjšoŭ mužčyna, jakoha ŭ dziacinstvie biŭ baćka. Hety čałaviek byŭ u depresii. I jon pryznavaŭ, što dziaciej nielha bić, ale adnačasova ŭ jaho była mocnaja ŭstanoŭka — tata rabiŭ pravilna, ja ž dobrym čałaviekam vyras.
Prykładna hety ž miechanizm pracuje, kali my kažam čałavieku, što jon u depresii. Čałaviek pačynaje raskručvać kłubok miechaničnych dumak, jaki, chutčej za ŭsio, pryviadzie jaho ŭ dziacinstva, a pryznavać i šukać pryčyny tam baluča.
— Što skazać ludziam, jakija admaŭlajuć depresiju ŭ inšych i kažuć — voś u našy časy nie było nijakaj depresii i d.t.p.?
— Pierakonvać takich ludziej nie maje sensu — prajhrajecie. U ich vielmi mocnyja psichałahičnyja abarony. Tut možna tolki vystaŭlać svaje ŭłasnyja miežy. Bo čałaviek, kali tak kaža, parušaje vašy miežy i ździajśniaje emacyjny hvałt — abiasceńvaje vašy emocyi. Na žal, ludzi ŭ nas nastolki da hetaha pryzvyčajvajucca, što nie zaŭvažajuć. Tamu treba kazać — mnie niepryjemna, što ty abiasceńvaješ maje emocyi, mnie ciapier kiepska, i ja chacieŭ/chacieła padtrymki, i kali ty nie možaš dać mnie jaje, to nie treba abiasceńvać. Ad hetaha važna ŭmieć adździalacca, bo abiasceńvańnie emocyjaŭ — pieršy krok da depresii. Tym bolš kiepska, kali vašy emocyi abiasceńvaje značny dla vas čałaviek.
Kali pić antydepresanty, a kali možna bieź ich?
— A što z druhoj krajnaściu — adrazu pić antydepresanty? Uvohule, jak zrazumieć, što ty možaš bieź ich abyścisia, a jak — što jany tabie nieabchodnyja?
— Treba być uvažlivymi da svajho stanu, pačućciaŭ, cieła, razumieć, kali treba źviarnucca da śpiecyjalista. Časta čałaviek choča skaracić hety šlach i adrazu pić antydepresanty. Bo prymać tabletki našmat lahčej, čym pracavać z saboj. Ale kali hadami prymać leki i ničoha bolš nie rabić, nie pracavać nad saboj, to ničoha i nie źmienicca. Tamu ja nie rekamienduju, kali stan nie krytyčny, adrazu pić tabletki. Tym bolš što jany prytuplajuć emocyi, a ich adčuvańnie — hałoŭnaje ŭ pracy ź psichołaham.
Ja za antydepresanty, kali čałavieku kiepska na fizičnym uzroŭni, kali mocnyja cialesnyja reakcyi, čałaviek nie moža jeści, spać, parušanaja sistema zakryćcia bazavych patrebaŭ. Heta moža być pryhniečany stan, strata apietytu, kali nie chočacca vychodzić na vulicu, hladzieć za saboj, spynieńnie sacyjalnych kantaktaŭ, mocnaja ahresija.
Tady ja parekamienduju antydepresanty. Jany dapamohuć supakoicca, i potym možna budzie źmianšać dozu, kab pačynać prapracoŭku pryčyn i pražyvańnie emocyj.
— Mahčyma, kali nie pačynać adrazu pić antydepresanty, dapamohuć takija biezrecepturnyja srodki kštałtu afabazoła, fienibuta?
— U Jeŭropie navat valarjanka zabaronienaja. Ja biez pryznačeńnia lekara ŭvohule ničoha nie rekamienduju pić, bo heta ŭsio moža parušyć miechanizm adčuvańnia svaich emocyjaŭ. Naš mozh vielmi lanivy, i kali jość taki šlach — tabletki, jakija možna pryniać i nie treba ŭ sabie kapacca, mozhu heta padabajecca, bo jon nie choča kapacca ŭ ciažkich emocyjach, jon chavaje ich. Biez tabletak ciažej, bo heta ž treba vybrać čas, zapłacić psichołahu.
«U nas u ministerstvach dumajuć, što ŭ Biełarusi zakony psichałohii nie pracujuć»
— Taćciana, jak vy bačycie, ci bolš siarod biełarusaŭ ciapier depresij?
— Ahułam, ciažka acanić, ale ŭ mianie asabista apošnim časam šmat zvarotaŭ z depresijaj. Taksama šmat paničnych atak. I, darečy, nie zaŭsiody ludzi prychodziać adrazu z takimi zapytami. Časta byvaje, što, naprykład, žančyna prychodzić z prablemami ŭ adnosinach z partnioram, a potym padčas razmovy stanovicca zrazumieła, što prablemy pačalisia, bo jana ŭžo daŭno ŭ depresii i nie čuje svaje emocyi.
Heta taksama tyčycca situacyj, kali čałaviek šmat płača, niervujecca, skandalić ź niekim. Pryčyna moža być u depresii, jakuju čałaviek usimi sposabami chavaje.
Kaniešnie, na toje, što klijentaŭ z depresijaj stała bolš, upłyvajuć i vonkavyja čyńniki. My apošnija try hady žyviom u vielmi niestabilnym śviecie — spačatku pandemija, potym usie hetyja padziei, vajna, kataklizmy, tyja ž ziemlatrusy i hetak dalej.
— Taćciana, vy ciapier žyviacie ŭ Turcyi. Nakolki časta turki, u paraŭnańni ź biełarusami, chvarejuć na depresiju?
— Nie mahu acanić, ci radziej, ci čaściej, ale što adnaznačna mahu skazać — turki, jak i inšyja paŭdniovyja narody, lepš kirujuć svaimi emocyjami, u bolš ščylnym kantakcie ź imi.
U Turcyi emacyjny intelekt pačynajuć raźvivać sa škoły. Pražyvańnie emocyj tut u nacyjanalnym charaktary. U biełaruskich škołach, naprykład, niavažna, što ty adčuvaješ, važna, kab ty zrabiŭ zadańnie. U mianie ŭ Turcyi syn zasnuŭ u škole, i jaho nichto nie budziŭ. Bo jany razumiejuć, što kali čałaviek budzie ŭ dobrym emacyjnym stanie, jon zapomnić i vyvučyć što zaŭhodna. U Biełarusi, na žal, nie tak. Napeŭna, čynoŭniki ŭ našych ministerstvach dumajuć, što ŭ Respublicy Biełaruś zakony psichałohii nie pracujuć. U vyniku — ni dziaržava, ni baćki nie raźvivajuć emacyjny intelekt, a naadvarot. A potym ludzi ŭ hłybokaj depresii.
Kamientary