Pra viartańnie, vajnu kultur, Paŭła Biełavusa i Aleha ŁSP. Dzie ciapier repier Vinsent?
U 2010-ja hady biełaruskamoŭny repier Vinsent (Dźmitryj Papko) zdymaŭsia ŭ kino, vypuskaŭ albomy i navat ulez u kanflikt z ruskamoŭnym Aleham ŁSP. Ciapier jon pracuje ŭ Varšavie. Voś čym žyvie kolišniaja zorka biełaruskaha chip-chopa.
«Na toje, kab pabudavać narmalnuju krainu, pojdzie ŭsio naša žyćcio»
«Naša Niva»: Čamu pra vas daŭno nie było čuvać?
Vinsent: Napeŭna tamu, što ja daŭno ničoha nie vydavaŭ, nie kancertavaŭ. Choć ja pišu novyja pieśni, prosta pakul što nie vydaju. Usie tyja padziei, što adbyvajucca ŭ śviecie, zajmali šmat uvahi. Byŭ i taki momant, što ničoha nie pisałasia, ale ciapier usio pacichu viartajecca. U hetym hodzie niejkija sinhły ŭ mianie dakładna vyjduć. Darečy, novyja pracy buduć mocna adroźnivacca ad taho, što ja rabiŭ raniej, tamu nie ździŭlajciesia, kali što (śmiajecca).
Pra što ciapier pišu? Pra žyćcio, pra Biełaruś i pačućci. Pieśni lepš słuchać, čym pra ich raskazvać. A tak zajmajusia aŭdyjapradakšnam: pišu bity na Zachad, zajmajusia ahučvańniem kinastužak, pišu džynhły dla tele- i radyjopieradač.
«NN»: Kali vy apošni raz byli ŭ Biełarusi?
V: Apošni raz u 2020 hodzie, z taho času tam nie byŭ. Viedaju pra stvoranuju kamisiju pa viartańni, ale joj nielha vieryć. Takoje my ŭžo prachodzili, kali ŭ 20—30-ch hadach intelihiencyja viarnułasia, režym ich zakatavaŭ. Minuła sto hadoŭ, ale ničoha nie źmianiłasia.
Uvohule ŭsio dakładna i daŭno apisana ŭ ese Ihnata Abdzirałoviča «Adviečnym šlacham», tam usie adkazy na pytańni. Voś i zaraz niekatoryja maje siabry ryzykujuć atrymać ad režymu pa 15 hadoŭ.
«NN»: Chto z vašych blizkich ciapier u takim stanie?
V: Heta Paša Biełavus, jaki byŭ maim mieniedžaram. Čałaviek, jaki zrabiŭ dla biełaruskaj kultury bolš, čym usio Ministerstva kultury, ciapier abvieščany voraham naroda. Niadaŭna zatrymali maju siabroŭku Sašu Zacharyk, śpiavačku, ź jakoj u nas navat jość supolnaja pieśnia. Saša — adna z najlepšych vakalistak Biełarusi, u narmalnych dziaržavach takija dziaŭčaty śpiavajuć u šykoŭnych załach i ŭ pryhožych sukienkach, a ŭ nas znachodziacca na Akreścina, prabačcie, biez prakładak.
«NN»: Što adčuli, kali daviedalisia pra toje, što Paŭłu Biełavusu pahražaje 15-hadovaje źniavoleńnie i jaho abvinavačvajuć u zdradzie dziaržavie?
V: Ničoha nie adčuŭ, nie źviartaju ŭvahi na hetyja artykuły. Viedaju, što jany stolki siadzieć nie buduć. Što da farmuloŭki abvinavačvańnia, to jana dla mianie vidavočnaja: my ciapier znachodzimsia pad niejmaviernym rasijskim pryhniotam, i režym Łukašenki — heta maryjanietkavy režym Rasii. Jak Rasija stahodździami dušyła našych patryjotaŭ, tak heta praciahvajecca i ciapier.
Źviartaje na siabie ŭvahu prysud Paŭłu Biełavusu: «stymulavaŭ varožaść suajčyńnikaŭ u dačynieńni da Radzimy». Uźnikaje pytańnie: a jakaja ŭ vas Radzima, mankurty? Tamu što Pavieł dakładna pracavaŭ dla Biełarusi.
«NN»: Vy sami płanujecie viarnucca ŭ Biełaruś?
V: Kaniešnie. Jość nieafity, jakija tolki ŭ 2020 hodzie zrazumieli, što da čaho, ale ja ŭsio zrazumieŭ, jašče kali chadziŭ u škołu, kali ŭ mianie źjaviŭsia pieršy kampjutar i dostup u internet. Tyja 2—3 hady, što prajšli z apošnich vybaraŭ, dla mianie ništo, ja razhladaju zmahańnie za Biełaruś u doŭhaterminovaj pierśpiektyvie. Dumaju, na toje, kab pabudavać narmalnuju krainu, pojdzie ŭsio naša žyćcio.
Sens nie ŭ tym, kab skinuć Łukašenku, heta zadača, jakaja na pavierchni. Kab pabudavać narmalnuju dziaržavu, treba pamianiać ludziej, pamianiać ich myśleńnie, kab jany pačali šanavać sami siabie, svaje karani, kab ažyła biełaruskaja mova, kab ludzi viedali, što takoje historyja i adkul jany biarucca. Hetaje zmahańnie za myśleńnie ludziej — sprava nie 2—3 hadoŭ, a dziesiacihodździaŭ.
Dzie b my ni byli, na hety momant nam treba kancentravacca na tym, kab zachavać svaju kulturu, i tyja, chto znachodzicca ŭ emihracyi, majuć dla hetaha bolš mahčymaściaŭ, čym tyja, chto znachodzicca ŭ Biełarusi. A ŭ Biełarusi ludzi ciapier vymušanyja chavać svaju biełaruskaść. Tym nie mienš usio bolš maładych ludziej prychodzić da biełaruščyny. Hetaha nie źniščyć, tamu što heta ŭ sercach i našych karaniach.
«Padaryŭ svajmu dermatołahu fłešku ź pieśniami «Staroha Olsy»
«NN»: Vy niekali kazali, što danacicie abaroncam Ukrainy.
V: Pieramoha Ukrainy — heta zaraz stratehičnaja zadača. Jak by my ni stavilisia da taho, što niekatoryja ŭkraincy ihnarujuć biełarusaŭ i naš udzieł, naprykład, u paŭstańni Kalinoŭskaha, treba razumieć, što Ukraina pavinna pieramahčy. Nieviadoma, jakoj budzie hetaja pieramoha i nakolki jana mahčymaja ŭ karotkaterminovaj pierśpiektyvie, ale ja dumaju, što Ukraina ŭ cełym zdolnaja pieramahčy. My pavinny jaje padtrymlivać usimi šlachami, bo na siońnia Ukraina — naš situacyjny sajuźnik. I ŭvohule, prosta na čałaviečym uzroŭni, u mianie šmat siabroŭ-ukraincaŭ, ja ź imi padtrymlivaju adnosiny, mnie ich škada. Škada, što źniščajecca takaja pryhožaja kraina, hinuć ludzi.
Kali ž ukrainskaja ŭłada dazvalaje sabie sumnieŭnyja vykazvańni nakont roli biełarusaŭ u paŭstańni Kalinoŭskaha, to treba vykazvać rašučy pratest, ale pry hetym hladzieć u hłybiniu. Pakul my sami siabie nie pačniom šanavać, nie pačniom razmaŭlać na biełaruskaj movie i viedać našu historyju, ničoha nie budzie.
Vy razumiejecie, čamu inšyja narody na nas plujuć? Prezident i čynoŭniki — heta tolki viaršynia ajśbierha, usio pačynajecca z kamunikacyi pamiž ludźmi. Kali tyja ž ukraincy sustrakajuć biełarusaŭ za miažoj i hetyja biełarusy nie razmaŭlajuć na rodnaj movie, nie viedajuć, chto jany takija, kali jany sami sabie nie šanujuć, chto ich budzie šanavać?
Kali kožny z nas pačnie pavažać siabie, nas buduć pavažać i na ŭzroŭni naroda, i na ŭzroŭni prezidenta.
«NN»: Vajna va Ukrainie maje kulturnicki kampanient?
V: U Rasii ž zaŭsiody była takaja ideałohija: što nie zrobić rasijski štyk, zrobić rasijskaja škoła i rasijski pop. Vyražajecca heta ŭ tym, kab naviazać svaju muzyku i kulturu, filmy, sieryjały i hetak dalej. Praz hetyja pradukty jany prasoŭvajuć svaju šavinistyčnuju prapahandu. Kaniešnie, heta elemient baraćby, i Ukraina ciapier vielmi hodna baronicca.
Niekatoryja ŭkraincy nakštałt Maksa Barskich, Patapa i Nasty ciapier pieraabulisia, pačali śpiavać i hutaryć pa-ŭkrainsku. Ale čamu jany raniej leźli pracavać u Maskvu, na rasijski rynak? Moža, i nie było b hetaj vajny, kali b jany hetaha nie rabili? Moža, i biełarusy nie ciarpieli b tak, jak cierpiać, kali b kałabaranty nakštałt [Aleha] ŁSP viali siabie inakš? Jon ža pajechaŭ śpiavać u Rasiju!
Šmat ukrainskich artystaŭ taksama jeździła ŭ Maskvu na pakłon, a ciapier śpiavaje pa-ŭkrainsku. Ale chacia b tak, da niekatorych ža nie dajšło navat paśla pačatku vajny. Usie hetyja artysty, jakija jeździli ŭ Maskvu, sami i stvarali hety «ruski śviet» i ŭ vyniku dali adnu z padstaŭ, kab Rasija da ich pryjšła z vajnoj.
Važna taksama adznačyć, što ja nie rusafob, mianie rasijskaja kultura ŭvohule asabliva nie cikavić, heta ich sprava. Ale ja nie žadaju, kab biełaruskaja kultura ŭ Biełarusi była pad pryhniotam rasijskaj.
Sens u tym, kab našy ludzi zrazumieli, chto jany. Tady ŭ mižludskaj kamunikacyi ź inšaziemcami inšyja narody buduć pra heta daviedvacca i pierastanuć nas prypisvać da «ruskaha» ci niejkaha jašče «śvietu». Kali narod mocny i ŭ jaho mocny padmurak, to nichto jamu ničoha nie prypisvaje, i imaviernaść taho, što chtości budzie zamachvacca na ich ziemli, budzie mienšaja.
«NN»: Biełaruskaja muzyka pavinna być biełaruskamoŭnaj?
V: Dla mianie biełaruskaja muzyka — heta tolki biełaruskamoŭnaja muzyka, kali my kažam pra piesienny žanr. A kali biełarusy pišuć pieśni pa-rusku, heta nie biełaruskaja muzyka.
Nam ciapier moža zdavacca, maŭlaŭ, heta ž śpiavak z Salihorska, nu i što, što jon śpiavaje pa-rusku. Ale praz 50 hadoŭ nichto nie budzie dumać, z Salihorska jon ci nie, zroblena pa-rusku — značyć, rasijskaje.
«NN»: Kali biełarusy śpiavajuć pa-rusku, jany naležać da «ruskaha śvietu»?
V: Kaniešnie. Heta padkreślivaje ŭsie ich naratyvy: maŭlaŭ, jany ž śpiavajuć pa-rusku, a čym jany adroźnivajucca ad nas? Ničym.
«NN»: Jość biełaruskija vykanaŭcy, jakich vy ciapier hatovyja słuchać?
V: U nas šmat vielmi dobrych muzykaŭ, i ciažka niekaha vyłučyć. Navat mnohija zamiežniki słuchajuć biełaruskuju tradycyjnuju muzyku typu «Staroha Olsy» i «Trojcy». Ja padaryŭ svajmu dermatołahu fłešku ź pieśniami «Staroha Olsy», jon byŭ nievierahodna ščaślivy.
Mnie duža padabajecca, jak Shuma robić staryja pieśni ŭ novym hučańni, heta vielmi jakasny pradukt. Chočacca, kab jany jašče vypuścili novyja albomy. Vielmi ciešać pośpiechi Lavona Volskaha, jon aktyŭna kancertuje, heta fajna.
«NN»: U jakim stanie ciapier vaš žanr, biełaruski rep?
V: Jak i zvyčajna, u im dziejecca niašmat, ale niejkija relizy źjaŭlajucca. Ciapier, kali ŭ Biełarusi ŭsia kultura začyščanaja i zastajecca pracavać tolki ŭ emihracyi, heta taksama nie spryjaje raźvićciu žanru.
Ale jość vykanaŭcy, jakich možna pasłuchać. Nie budu pieraličvać usich, ale mnie, naprykład, vielmi padabajecca repier Gleboki Smak, jon robić vielmi stylnyja rečy. Z novaha modnaha saŭnda možna adznačyć repiera Bayski. A kali chočacie bolš ołdskulnaha hučańnia, raju Belaroots.
«Treba vykarystoŭvać emihracyju jak šaniec»
«NN»: Naša kultura vycieśnienaja za miažu. Heta biezumoŭnaja biada ci z hetaha moža vyraści niešta fajnaje?
V: Heta prosta novy histaryčny etap. A kali my ŭ Biełarusi adčuvali siabie svabodna? Kožny moj biełaruski kancert byŭ pad pahrozaj zryvu, viečna kadebešniki presavali kłuby, pad kaniec uvohule kancerty stali zabaraniać.
Mianie ž stali zabaraniać raniej za 2020 hod, jašče ŭ 2012-m, kali vyjšaŭ film «Žyvie Biełaruś» (Vinsent syhraŭ u im hałoŭnuju rolu. — NN). Kraina začyščanaja paśla Płoščy-2010, usie maŭčać, i tut vychodzić film z takoj nazvaj — heta prosta ŭdar u mordu hetamu režymu. Tak jak ja byŭ tvaram filma, na mianie i nakinulisia hetyja sabaki. Inšyja akciory taksama paciarpieli.
Takim čynam, toje, što ciapier ludzi pieražyvajuć tysiačami emihracyju i raźvitańnie z Radzimaj, ja pieražyŭ daŭno. Usio heta — i vyprabavańnie, i šaniec, dumaju, u pierśpiektyvie heta daść nam plon.
Biełarusy — vielmi raźvity narod, maju na ŭvazie patryjotaŭ, niezaležnuju častku hramadstva. Tyja muzyki, jakija vyjechali, hrajuć kancerty, znachodziać svaju publiku, arhanizujucca za miažoj, a heta ž nie tak prosta. Taksama i našy niezaležnyja žurnalisty: nivodnaja redakcyja, jakaja trapiła pad represii, nie źnikła, usie niejak pracujuć. Heta śviedčyć pra toje, što ŭ nas mocny intelektualny patencyjał i my možam samaarhanizoŭvacca. A betešnikam pakul nie skažuć, što rabić, jany buduć stajać, jak tyja barany pad bramaj.
Našym muzykam treba vykarystać hety šans, supracoŭničać pamiž saboj i z zamiežnikami. Pakul u nas takaja histaryčnaja situacyja, my pavinny naroščvać kantakty, kab potym ich zachavać. U irłandcaŭ taksama była vielmi surjoznaja dyjaspara, i ciapier u kožnym horadzie śvietu viedajuć, što takoje irłandski pab i Dzień śviatoha Patryka, heta razyšłosia pa śviecie dziakujučy irłandskaj emihracyi. Tamu treba rabić svajo i vykarystoŭvać emihracyju jak šaniec.
Ja ŭvohule maju pazityŭny padychod da žyćcia, nie baču sensu ŭ tym, kab siadzieć i płakać, maŭlaŭ, Boža, jakija my biednyja. Pačućci prychodziać, i nie treba ich tarmazić, ale niehatyŭ nie stvaraje ničoha novaha. Dumaju, što ŭsio budzie dobra, i baču, što tyja, chto aktyŭna hraŭ u Biełarusi, hrajuć i tut.
«NN»: Padziei apošnich hadoŭ u śviecie nie prymusili pachisnucca vaš pazityŭny pohlad na žyćcio?
V: Kaniešnie, u mianie byvaje vielmi rozny nastroj, časam vielmi sumny, ale ja starajusia kancentravacca na pazityŭnych rečach. Kožny dzień dumaju pra Biełaruś i pra viartańnie. Kali my vierniemsia, heta ž nie značyć, što my budziem siadzieć u Biełarusi 20 hadoŭ zapar i nikudy nie vyjazdžać.
U kožnaha čałavieka pavinna być Radzima, svaja ziamla i svoj dom, u jaki jon moža zaŭsiody pryjechać. Kali my vierniemsia ŭ Biełaruś, chtości potym znoŭ źjedzie. Palaki, litoŭcy, łatvijcy šmat pracujuć u inšych krainach, ale jany zaŭsiody mohuć pryjechać u svoj dom, i razmova mienavita pra takuju mahčymaść dla nas. Kali čałaviek viedaje, što jon moža viarnucca ŭ svoj dom, to jon stanovicca mocnym.
Nielha spynić zmahańnie, pakul my nie budziem mieć mahčymaści viartacca ŭ svoj dom i nie bajacca, što nas schopiać na miažy. Ja hetuju situacyju daŭno viedaju: tak jak ja daŭno suprać režymu, kali ja pierachodziŭ biełaruskuju miažu, to nikoli nie viedaŭ, ci mianie na joj nie schopiać. Atrymlivajecca, dla mianie ničoha nie źmianiłasia.
Na hetuju situacyju treba hladzieć inakš, jak na histaryčny šaniec, jaki ciapier jość u biełarusaŭ. Nam zaraz treba źbirać siły, zachavać svajo ŭ emihracyi i pa mahčymaści ŭ Biełarusi. Ciapier my nie možam viarnucca, ale, kali my budziem macniejšyja i kali budzie spryjalnaja histaryčnaja situacyja, tady my vierniemsia. Inakš być nie moža, hetaja ciemra nie budzie viečnaj.
«Nie hladžu na novuju Biełaruś u ružovych akularach»
«NN»: Vy vučylisia na žurfaku z palitźniavolenym hałoŭredam «Našaj Nivy» Jahoram Marcinovičam.
V: Tak, i navat hulaŭ u adnoj ź im futbolnaj kamandzie žurfaka, my ź Jahoram byli ŭ atacy, u abaronie byŭ Mikita Miełkazioraŭ, jon byŭ najlepšym futbalistam u kamandzie. Hulaŭ taksama i [prapahandyst] Ihar Tur. Ale kamanda ŭ nas była słabaja, bo na žurfaku było mała chłopcaŭ, i my zabivali vielmi mała hałoŭ. Kali my hulali ź jakim-niebudź fizfakam, dzie było vielmi šmat chłopcaŭ, my prajhravali 1:6, 1:5. Ale kali my hulali z fakultetami, dzie było mała chłopcaŭ, jak na bijafaku, my ź imi mahli zmahacca.
Zapomniŭ momant, kali my hulali ź bijafakam i byŭ lik 0:0. Miełkazioraŭ z abarony mnie zakidvaje miač na samy pierad, i ja ŭ ryŭku zabivaju hoł. My pieramahli bijafak ź likam 1:0, heta było na stadyjonie BDU na Kastryčnickaj. Mnie heta zapomniłasia, bo my zabivali hały vielmi redka (śmiajecca).
«NN»: Na jakoj pazicyi tady hulaŭ Ihar Tur?
V: Niedzie ŭ paŭabaronie i ŭ atacy. Ale, nakolki ja pamiataju, jon zbolšaha byŭ na zamienie, nie ŭ asnoŭnym składzie.
«NN»: Mahli tady pradbačyć, što potym žyćcio vas usich tak raskidaje?
V: Jość šmat prystasavancaŭ, jakija zastalisia pracavać na ANT, BT. Niejak bačyŭ fota, jak paśla 2020 hoda maja znajomaja z žurfaka siadzić pobač z Łukašenkam u Kupałaŭskim teatry, a jaje najlepšaja siabroŭka časoŭ studenctva ciapier znachodzicca ŭ emihracyi, jana syšła z ANT u 2020 hodzie i była vymušanaja pakinuć krainu. Z adnaho boku, ad usiaho hetaha vielmi prykra. Ź inšaha boku, takoje zdarałasia i budzie zdaracca ŭ historyi čałaviectva, heta typovy siužet.
Nie vieru ŭ lustracyju, u toje, što atrymajecca vyčyścić usich złačyncaŭ siarod čynoŭnikaŭ. Mnie zdajecca, dziaržaŭny aparat u vialikaj stupieni zachavajecca, i ŭsie słužki režymu, jakija mocna nie zaplamilisia, prosta piarojduć na naš bok. Jany buduć kryčać «Dyk ja ž zaŭsiody byŭ za vas!» i potym heta ŭsio niejak zamniecca, bo tak raniej zdarałasia ŭ historyi.
U 1989 hodzie ŭ Polščy daščentu razhramili kamunistaŭ i apazicyja pryjšła da ŭłady, a potym hetyja ž kamunisty ŭ niejki čas viarnulisia da ŭłady pad novymi šyldami. Zvyčajna tak i adbyvajecca: źmianiajecca vierchavina, ale zastajecca astatniaja častka sistemy. Maju na ŭvazie dziaržaŭnych słužboŭcaŭ, miantoŭ — ich tak prosta nie zamieniš.
Tym nie mienš, maja pazicyja takaja: usie pavinny adkazać za svaje złačynstvy. Ale, jak pakazała situacyja, zvyčajna tak nie adbyvajecca, jany prosta pieraabuvajucca, i hramadstva ich niejak prymaje.
«NN»: Vychodzić, hramadstva idzie na kampramis dziela budučyni?
V: U pieršuju čarhu pamiž saboj damaŭlajucca palityki i elity, vielmi redka niechta niasie adkaznaść za toje, što jon narabiŭ pry ŭładzie.
Znoŭ ža taki, padkreślu, kancentravacca treba na kulturnickim kodzie, bo heta asnova. A ŭ nas situacyja na hety momant takaja, što Hazmanaŭ vosieńniu vystupaŭ na stadyjonie ŭ Homieli i tam było šmat ludziej. Nie dumaju, što ŭsich prosta zahnali, bolšaść sama pryjšła. Heta śviedčyć pra toje, što ŭ vialikaj častki hramadstva jość mientalnyja i intelektualnyja prablemy, narmalny čałaviek usio ž analizuje fakty i nie pojdzie padčas vajny na prapahandysta Hazmanava. Tamu ja nie hladžu na novuju Biełaruś u ružovych akularach. Hetyja ludzi zastanucca, i ź imi treba budzie suisnavać.
Viartajučysia da Jahora Marcinoviča, kožnaja narmalnaja dziaržava budujecca na takich ludziach, jak jon. Heta intelektuał, vielmi razumny čałaviek i vialiki patryjot Biełarusi, čałaviek, jaki viedaje Biełaruś i abjeździŭ u joj kožny rajon, i jaho intelekt i patencyjał ciapier nijak nie vykarystoŭvajucca. Heta ž nie narmalna, kali najlepšyja ludzi siadziać za kratami.
Tak užo było ŭ našaj historyi, tak jość i tak budzie, pakul my nie pamianiajem svaju mientalnaść i nie zrazumiejem, chto my, chto našy siabry i vorahi.
Historyja pra brackija narody ŭ palitycy — heta łuchta, u palitycy jość intaresy, i treba dbać pra intaresy svajho naroda. Ukraincy ciapier dziejničajuć u svaich dziaržaŭnych intaresach: maŭlaŭ, my budziem biełarusaŭ ščamić, a z Łukašenkam budziem supracoŭničać. Nam heta niepryjemna, ale jany mohuć sabie heta dazvolić, bo ŭ ich ciapier jość siła.
Nam nie treba kancentravacca na Ukrainie, chaj sabie havorać, što chočuć. My pavinny być mocnyja i zajmacca svaimi intaresami, a taksama pakinuć hetyja maskalskija bajki pra bratoŭ. Takija ludzi, jak Jahor Marcinovič, Pavieł Biełavus i inšyja palitviaźni, umiejuć tłumačyć hramadstvu, na čym treba kancentravacca, bo jany heta viedajuć. Režym, kaniešnie ž, choča schavać takich ludziej dalej ad naroda, kab jany nie mahli raskazać praŭdu. Pazityŭny ž momant u tym, što hetyja ludzi, hetyja hłyby, adnojčy vyjduć jašče macniejšymi i zrobiać dla Biełarusi jašče bolš.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary