Va ŭsich małych dziaciej časam byvaje isteryka: ravuć, bjucca, kačajucca pa ziamli. Dla baćkoŭ heta časam vialiki vyklik. Voś jak navučyć dziaciej złavać kulturna.
«Mnohich z nas vučyli, što hnievacca — kiepska, pakazvać svaju złość i vykazvać svaje pačućci — kiepska», — kaža Džaźmin Makkoj, dziciačy i siamiejny psichołah. Nie, kaža doktar Makkoj, hnievacca — heta narmalna. Navučycca kiravać svajoj złościu — heta navyk na ŭsio žyćcio, jaki dazvalaje dzieciam pravilna pavodzić siabie doma, u škole i ŭ žyćci, nie hublajučy vałodańnia saboju. New York Times u razmovie ź psichołahami raźbirajecca, jak baćki mohuć vychoŭvać hety navyk z rańnich hadoŭ.
Nie bojciesia isteryk
Nakont dziaciej i hnievu treba pamiatać niekalki hałoŭnych momantaŭ.
Pa-pieršaje, hnieŭ — heta bazavaja čałaviečaja emocyja. Pa-druhoje, jak tłumačyć kliničny psichołah Dejv Andersan, emocyi isnujuć, kab raskazvać nam pra nas samich i naša ŭsprymańnie. Emocyi dapamahajuć nam adkazvać na bazavyja pytańni: čaho b my chacieli bolš? Što my chacieli b spynić?
Kali vy budziecie pamiatać, što hnieŭ — nieadjemnaja častka čałaviečaha isnavańnia, vy nie budziecie asudžać dzicia za jaho isteryku. Kryk u adkaz na dzicia, jakoje sprabuje vykryčać svoj hnieŭ na vas i ŭvieś śviet, tolki pahoršyć situacyju.
Emocyi kštałtu strachu abo hnievu sapraŭdy vyklikajuć stres — i baćki pavinny dapamahčy svaim dzieciam pieražyć emocyi biez naniasieńnia škody zdaroŭju. Taksama karysna pamiatać, što kryŭdy abo isteryki mohuć być častkaj raźvićcia, asabliva dla dziaciej va ŭzroście da 3 hadoŭ, jakija ŭsio jašče vučacca samarehulacyi.
U mnohich daškolnikaŭ isteryki ŭźnikajuć niekalki razoŭ na tydzień. Denis Suchadolski, dyrektar Centra vyvučeńnia dziaciej Jelskaj škoły miedycyny, śćviardžaje, što isteryki ŭ małych doŭžacca ŭ siarednim kala troch chvilin, ale časam praciahvajucca da 20 chvilin.
«Isteryki sapraŭdy patrebnyja dla raźvićcia, — kaža doktar Suchadolski. — Dzieci vučacca niezaležnaści, vyvučajuć sacyjalnyja praviły i daviedvajucca, u jakich situacyjach musova sastupić».
Dapamahajcie dzieciam raźvivać emacyjny słoŭnikavy zapas
«Nazavi heta, kab pryručyć» — fraza, jakuju prydumaŭ psichołah Den Sihieł, — časta paŭtarajecca siarod śpiecyjalistaŭ pa raźvićci dziciaci, jakija vierać u važnaść navučańnia dziaciej vyznačeńniu i pravilnaj markiroŭcy svaich pačućciaŭ, kab jany mahli svabodna havaryć pra toje, što pieražyvajuć.
Doktar Makkoj rekamienduje čytać niemaŭlatam prostyja nastolnyja knižki z vyjavami inšych dziaciej, jakija ŭśmichajucca, śmiajucca abo chmuracca. Malečy, jak praviła, vielmi padabajecca bačyć takija vyjavy. Niemaŭlaty pačynajuć adroźnivać emocyi inšych užo ad 6 miesiacaŭ.
Knihi taksama mohuć być efiektyŭnym instrumientam dla dziaciej małodšaha školnaha ŭzrostu. Kali razhladajecie malunki, pytajciesia, što adčuvajuć hieroi, razmaŭlajcie pra emacyjnyja nastupstvy peŭnaj siužetnaj linii, padkazvajučy i tłumačačy toje, pra što vy čytajecie. Toje ž samaje tyčycca sumiesnaha prahladu telepieradač abo filmaŭ z padletkami.
Dzieciam małodšaha ŭzrostu taksama mohuć być karysnyja takija nahladnyja dapamožniki, jak «vymiaralniki nastroju» abo «termomietry pačućciaŭ», jakija prymušajuć dziaciej apisvać svaje pačućci i aceńvać ich intensiŭnaść, niezaležna ad taho, adčuvajuć jany siabie ŭ spakoi i rassłablenaści abo ŭ lutaści.
Jakuju b stratehiju vy ŭ kančatkovym vyniku ni abrali, meta zaklučajecca ŭ tym, kab navučyć dziaciej prahavorvać svaje pačućci słovami, znachodzić słovy dla vykazvańnia svaich pačućciaŭ. Hetaje ŭmieńnie raźvivajecca z časam i z praktykaj.
Kali vy złyja, kažycie im, što vy złyja
Časam baćki adčuvajuć, što im treba abierahać dziaciej ad ułasnych emocyj, ale adkrytaść u momanty hnievu abo rasčaravańnia moža mieć i vychavaŭčaje značeńnie. Apišycie svajmu dziciaci, što vy adčuvajecie fizična. U vas dumki ŭ hałavie šalejuć? Vaša serca chutka bjecca? Pasprabujcie apisać słovami toje, što adbyvajecca ŭ vašym ciele, — hetaje prahavorvańnie karysnaje nie tolki dla vašaha dziciaci, ale i dla vas.
I abaviazkova pakažycie dziciaci, jak vy avałodvajecie saboju. «Ja zrablu niekalki hłybokich udychaŭ». Abo: «Ja prysiadu i pasiadžu». Abo: «Ja pajdu vypju vady». Prahavorvajcie heta ŭ prysutnaści małoha.
Vyznačcie efiektyŭnyja sposaby baraćby
Dzieci taksama pavinny prydumlać ułasnyja sposaby samarehulacyi, i jany mohuć adroźnivacca ad vašych. Kab dapamahčy dziciaci znajści vychad (abo vychady) dla svajho hnievu, moža spatrebicca ekśpierymient. Niekatoryja dzieci buduć reahavać na prostyja praktykavańni z hłybokim dychańniem, a inšym moža spatrebicca bolš intensiŭnaje fizičnaje vyzvaleńnie ad emocyj. Na svaim veb-sajcie doktar Makkoj prapanuje siarod inšaha rvać papieru abo budavać viežu z błokaŭ i razburać jaje. Moža być karysna kryčać u padušku, bić jaje kułakom abo biehać na vulicy. Niekatoryja viešajuć dla dziaciej baksiorskuju hrušu mienavita dla vyzvaleńnia ad niehatyŭnych emocyj.
U ideale vy navučyciesia vyznačać prykmiety taho, što vaša dzicia złuje, i nakiroŭvać jaho da hetych vychadaŭ da taho, jak jano dasiahnie punkta kipieńnia. Doktar nie raić čakać, pakul situacyja vybuchnie, kab padšturchnuć dzicia vykarystoŭvać navyk pieraadoleńnia, bo karekcyja pavodzin praktyčna niemahčymaja ŭ stanie zryvu. Prapanujcie dziciaci pasprabavać stratehii pieraadoleńnia, kab jano patreniravałasia kiravać mocnymi emocyjami, pierš čym jany stanuć zanadta intensiŭnymi.
Vyznačcie vyraznyja miežy niebiaśpiečnych pavodzin
Doktar Makkoj kaža, što dzieci pavinny navučycca razumieć, što choć usie emocyi — u tym liku hnieŭ — heta OK, ale ž nie ŭsie pavodziny byvajuć OK. Tamu važna ŭstalavać dakładnyja i paśladoŭnyja miežy ahresiŭnych abo niebiaśpiečnych pavodzin.
Kali zdajecca, što vaša dzicia zanadta časta złuje abo jamu ciažka rehulavać svaje reakcyi, źviarniciesia da piedyjatra abo psichijatra. Baćki małych i daškolnikaŭ pavinny sačyć za praciahłaściu i častatoj isteryk u svaich dziaciej, a taksama za tym, ci adbyvajucca jany ŭ roznych kantekstach: nie tolki doma, ale, naprykład, i ŭ škole ci na dziciačaj placoŭcy.
Baćki padletkaŭ pavinny być uvažlivymi da taho, ci nie zdajecca dziciačy hnieŭ pastajannym abo nadta mocnym. Pierapady nastroju typovyja dla padletkaŭ, ale kali stan hnievu ci razdražnionaści doŭžacca bolš za niekalki tydniaŭ, heta nienarmalna. Razłady ŭ pavodzinach (katehoryja, jakaja ŭklučaje ŭ siabie sindrom deficytu ŭvahi i hipieraktyŭnaści), a taksama razłady nastroju, takija, jak depresija, časta mohuć prajaŭlacca razdražnialnaściu. Kali vaša dzicia nie źjaŭlajecca niejratypovym (hety nieaficyjny termin vykarystoŭvajecca dla apisańnia ludziej z typovym nieŭrałahičnym raźvićciom abo funkcyjanavańniem), parajciesia ź piedyjatram ab alternatyŭnych sposabach abychodžańnia z emocyjami.
Słuchajcie dziaciej i starajciesia razumieć ich pačućci
Važna, kab vaša dzicia mieła mahčymaść abmiarkoŭvać svaje pačućci ź siabrami, blizkimi abo doktaram. Razmovy, kamunikacyja nieabchodnyja dla raźniavoleńnia emocyj.
«Najlepšaja forma kiravańnia hnievam — heta pačućcio razumieńnia, — kaža doktar Makkoj. — Časta, kali my złujom, u hłybini dušy my adčuvajem siabie napałochanymi, niezrazumietymi i samotnymi».
Stała viadoma pra zatrymańnie 77-hadovaha Vasila Hustyra, adnaho z najlepšych ahraryjaŭ Biełarusi6
Kamientary