Jak unuk represavanaha biełarusa viarnuŭsia na radzimu prodkaŭ
Babrujčanin Michaił Samborski ŭ 2016 hodzie pryjechaŭ ź siamjoj u Biełaruś z Rasiei. Jon raskazaŭ Svabodzie, čamu viarnuŭsia na radzimu prodkaŭ, jak jaho siamja apynułasia ŭ Rasiei, a taksama pra čakańni i realii biełaruskaha žyćcia.
Ścisła pra Michaiła Samborskaha
- 38 hadoŭ. Maje troje dziaciej.
- Naradziŭsia ŭ Nižnim Tahile, dzie jahony dzied atajbavaŭsia paśla vysyłki.
- Patomny lekar. Bolš za 15 hadoŭ u medycynie.
- Skončyŭ u Ciumieni medyčnuju akademiju.
- Ułasnym koštam prajšoŭ trochmiesiačny cykl internatury va ŭniversytecie imia karala Chuana Karłasa I (Hišpanija).
- U Babrujsku robić lekaram-pedyjatram.
- Jahonaja mara — kab Biełaruś stała eŭrapiejskaj krainaju z daminavańniem biełaruskaj kultury, z rynkavaj ekanomikaj i demakratyčnym ładam.
U Rasieju sasłali jahonaha dzieda — «voraha narodu»
«Ja nia musiŭ naradzicca ŭ Rasiei, — razvažaje Michaił. — Tak skłaŭsia trahičny los majho dzieda, jaki nie z svajoj voli apynuŭsia na rasiejskaj poŭnačy».
Pra los dzieda, Ihara Samborskaha, Michaił viedaje ad jaho samoha i ad baćki. Apaviadać čužym dziedavu historyju rodnyja jamu zabaraniali da raspadu Savieckaha Sajuzu. Michałaŭ baćka niekalki hadoŭ damahaŭsia reabilitacyi svajho baćki, ale marna.
Ihar Samborski naradziŭsia na Lidčynie ŭ 1917 hodzie. Chadziŭ u polskamoŭnuju škołu. Vyvučyŭsia ŭ Varšavie na inžynera-chimika. Viarnuŭsia ŭ Zachodniuju Biełaruś, jakaja tady była pad Polščaj. U vieraśni 1939 hodu, kali pryjšli Saviety, jaho zabrali ŭ vojska. U pieršyja dni Druhoj usiaśvietnaj vajny trapiŭ u pałon da nacystaŭ, jakija adpravili jaho ŭ lahier dla vajennapałonych u Paŭnočnuju Italiju. Bolšaja častka niavolnikaŭ byli francuzy.
Michaił kaža, što pavodle dziedavaha apoviedu paśla 1942 hodu nacysty stali zapisvać etničnych biełarusaŭ u Biełaruskuju krajovuju abaronu (vajskovaje farmavańnie, stvoranaje pad niamieckaj akupacyjaj dla baraćby z partyzanami. — RS). Admovicca ad ichnaj «prapanovy» značyła padpisać sabie śmiarotny prysud, zhadvaje dziedavy słovy surazmoŭca.
Jak čałavieka z vyšejšaj adukacyjaj Ihara Samborskaha nakiravali ŭ aficerskuju škołu ŭ Niamieččynie. Tam rychtavali prapahandystaŭ-pierakładnikaŭ. Potym zahadali pracavać z savieckimi vajennapałonnymi, kab tyja zapisvalisia ŭ BKA. Tam ža jon vydavaŭ i biełaruskuju hazetku. Bližej da kanca vajny Samborskaha adpravili ŭ Biełaruś, dzie vajskoŭcy BKA achoŭvali stratehičnyja abjekty, pieravažna čyhunku. U karnych aperacyjach nia ŭdzielničali, raskazvaŭ dzied unuku.
«Dzied zhadvaŭ, što ŭ bataljonie z 400 žaŭnieraŭ było nia bolej za 20-30 tych, jakija spadziavalisia, što z dapamohaju nacystaŭ adrodzicca niezaležnaja Biełaruś. Bolšaść, adnak, pajšła ŭ BKA, kab vyžyć», — raskazvaje Michaił.
Pavodle surazmoŭcy, dzied apynuŭsia ŭ savieckim pałonie, bo jaho vydali amerykancy. Da ich prabivalisia žaŭniery BKA, kali savieckija vojski pačali nastup na Biełaruś.
Jak kaža Michaił Samborski, dziedu «za zdradu radzimie» dali 25 hadoŭ i sasłali ŭ Varkutałah kłaści čyhunku Varkuta — Łabytnanhi. Jon apaviadaŭ unuku, što śmiarotnaść u lahiery była niejmaviernaj. Na kapańni mahiłaŭ pracavała cełaja bryhada, i «taja nie zaŭždy spraŭlałasia, kab zakapać pamierłych».
Paśla śmierci Stalina ŭ 1954 hodzie Ihara Samborskaha vyzvalili i ŭziali ŭ adnu z «šarašak» (ustanova, u jakoj pracavali źniavolenyja specyjalisty. — RS) u Nižnim Tahile. Paźniej jana stała Instytutam plastmasaŭ.
U Nižnim Tahile Samborski pražyŭ da svajoj śmierci ŭ žniŭni 1991 hodu. Tam naradzilisia jahony syn i ŭnuk. Baćkaŭščynu represavanamu biełarusu dazvolili naviedvać tolki ŭ 1970-ch hadach.
«Dzied kazaŭ, što jon cudam vyžyŭ ŭ savieckim lahiery, i nia moh patłumačyć čamu, — zhadvaje Michaił. — Z taŭrom «voraha narodu» jon pražyŭ da skonu. Baćku nie ŭdałosia viarnuć dobraje imia dzieda».
Čamu unuk represavanaha viarnuŭsia na jaho radzimu
Da dumki, što viartańnie na histaryčnuju radzimu stanie «hałoŭnaj spravaj žyćcia», Michaił Samborski prychodziŭ pavoli.
U 2004 hodzie, pa skančeńni Ciumienskaj medyčnaj akademii, jon trapiŭ u 40-tysiačny Jałútaraŭsk — rajonny centar Ciumienskaj vobłaści. Na tahačasnaje žyćcio nie narakaje. Karjera medyka składavałasia dobra. Praz 6 hadoŭ pracy ŭ miascovym špitali staŭ zahadčykam pedyjatryčnaha adździaleńnia. Kaža, što tady šmat pracavaŭ, kab vypłacić ipateku na kvateru, bo žytła jamu nie dali, choć i abiacali.
Da 2014 hodu zarobak u jaho byŭ značna bolšy, čym u biełaruskich kalehaŭ — za miesiac vychodziła 80 tysiač rasiejskich rubloŭ (bolš za 2200 dalaraŭ).
Žadańnie pierabracca ŭ Biełaruś abvastryłasia paśla rasiejskaj akupacyi Krymu i vajny na Danbasie. Žyć na čužynie stała maralna nievynosna, kaža jon. Pačalisia idealahičny presinh i finansavyja pabory. Ad medykaŭ patrabavali «dobraachvotna» pieraličvać zarobak za pracoŭny dzień (blizu 50 dalaraŭ) na «dapamohu Danbasu». Niezadavolenamu Samborskamu adkazvali, što hrošy jon moža nie zdavać, ale potym buduć prablemy.
«Viadoma ž, možna było pačać vajnu za svaje pravy, ale jana b skončyłasia kiepska dla mianie, — apaviadaje jon. — Paśla 2014 hodu zarobki značna źmienšylisia, finansavańnie medycyny taksama, umovy pracy pahoršylisia. Ale samaje žudasnaje — heta štodnia iści na ŭhodu sa svaim sumleńniem».
Michaił kaža: namier pierajechać u Biełaruś uchvaliła i žonka, bo bačyła, što jon prychodzić z pracy znervavany i «daviedzieny amal što da stanu psychapata».
Zastacca biełarusam u Rasiei
Što na toj momant źviazvała 32-hadovaha hramadzianina Rasiei Michaiła Samborskaha ź Biełaruśsiu?
Jon ćvierdzić: dzied paśla pieražytaha zastaŭsia śviadomym biełarusam. Kazaŭ jamu, što nie chacieŭ słužyć u savieckim vojsku i što jaho tudy zabrali hvałtam. Unuku davodziŭ, što ŭ Savieckim Sajuzie niama ničoha dobraha i što toj sam u hetym pierakanajecca, kali vyraście.
Michaił kaža, što ŭ dziedavaj chacie było bahata biełaruskich knih, jakija jon čytaŭ dzieciam i ŭnukam. Ale jahonaja biełaruskaść skančałasia, kali jon vychodziŭ z chaty, pryznajecca surazmoŭca. Nia vyraksia stary i svajoj viery. Chadziŭ u kaścioł, jaki ŭ Nižnim Tahile pabudavali jašče naščadki sasłanych udzielnikaŭ paŭstańnia 1830—31 hadoŭ.
Michaił kaža, što paźniej, kali pačaŭ vučyć biełaruskuju movu, to dziedava navuka jamu prydałasia, ale pahavaryć pa-biełarusku na čužynie jamu nie było z kim.
Jon čuŭ, što ŭ Ciumieni jość supołka biełarusaŭ, ale ź joju kantaktaŭ naviazvać nia staŭ, bo nie ličyŭ jaje dziejnaść surjoznaj.
«Jany tam tolki śpiavajuć i tancujuć, — kaža Michaił. — U Rasiei čym dalej, tym bolš prajaŭlajecca imperstva. Biełarusy bajacca pakazvać, što nia zhodnyja z usim, što adbyvajecca, ale moŭčki vymušanyja padparadkoŭvacca novym paradkam».
Kali Michaił pryjaždžaŭ da svajakoŭ u Biełaruś, to ciešyŭsia biełaruskim šyldam, abviestkam pa-biełarusku ŭ transparcie. Ličyŭ, što biełaruskaj movie na Baćkaŭščynie žyviecca valniej.
Sustreča na histaryčnaj radzimie: «U nas pa-biełarusku nie pryniata»
Pieršy hod žyćcia ŭ Biełarusi Michaił nazyvaje załatym, bo «adkryvaŭ dla siabie Baćkaŭščynu». Šmat vandravaŭ na rovary. Paznajomiŭsia ŭ Babrujsku ź miascovymi rupliŭcami biełaruščyny i rehularna naviedvaŭ imprezy.
Nehatyŭ, ź jakim sutykaŭsia, źviazvaje z rasiejskim upłyvam. Na jahony pohlad, ciapier na Radzimie adbyvajecca niaprostaje viartańnie biełarusaŭ da samich siabie, bo ŭ ichnaj pamiaci zachavałasia, što «najlepšych ź ich zabivali i kidali ŭ turmy».
U pieršyja dva tydni pracy ŭ babrujskaj paliklinicy Samborski zapaŭniaŭ medyčnyja dakumenty na biełaruskaj movie. Adnak jaho zaprasiła kiraŭnictva i patłumačyła, što ŭ ich «tak nie pryniata». Na dovady, što ŭ Biełarusi dźvie dziaržaŭnyja movy, jamu adkazvali: «Bolšaść biełarusaŭ biełaruskuju movu nie razumieje, tamu treba pisać pa-rasiejsku».
«Tady ja tolki pryjechaŭ z-za miažy i musiŭ być specyjalistam dyscyplinavanym, vykonvać miascovyja praviły. Supakojvaŭ siabie tym, što Biełaruś usio roŭna lepšaja za Rasieju», — zhadvaje jon.
Nie ŭdałosia Michaiłu Samborskamu ŭ hod pryjezdu na Baćkaŭščynu znajści ŭ Babrujsku i biełaruskuju klasu dla dački-pieršaklaśnicy.
«U Biełarusi ŭ nas naradziłasia treciaje dzicia, dyk jano dakładna pojdzie ŭ biełaruskuju klasu», — Michaił pryznajecca, što raniej nia viedaŭ, jak damahčysia biełaruskaha navučańnia dla svaich dziaciej.
«Ty małojca, ale my i bieź biełaruskaj movy pražyviom»
Michaił Samborski kaža, što da jahonaj biełaruskaści na Radzimie staŭleńnie pryjaznaje, ale pierajmać biełaruskuju havorku ziemlaki saromiejucca.
«Viadoma ž, ty małojca», — chvalać mianie ludzi i dadajuć: «Ale my niejak i tak pražyviom», — aśpisvaje Michaił pazycyju biełarusaŭ u Biełarusi.
Na sioletni Dzień rodnaj movy jon nakuplaŭ šakaladak i častavaŭ imi tych, chto sprabavaŭ na pryjomie ŭ paliklinicy havaryć ź im pa-biełarusku. Kaža, što «kurs» biełaruskaj movy prajšoŭ bieskanfliktna i z dobrymi vynikami.
Michaił ličyć: kab biełarusizacyja była šparčejšaj, nieabchodnaja padtrymka dziaržavy. Ciapier ža jana trymajecca na hramadzkim entuzijaźmie.
«Pakul mnie chapaje i taho, što ja tut znajšoŭ, — adznačaje jon. — Pa-pieršaje, tut nie Rasieja. Pa-druhoje, Biełaruś usio ž pakrysie viartajecca ŭ Eŭropu. Tam jaje paratunak».
Michaił śćviardžaje: bolšaść biełarusaŭ pačynaje razumieć, što ciapierašnija stasunki z Rasiejaj dabrom nia skončacca. «Čym dalej biełarusy buduć ad Rasiei, tym bližej da Biełarusi», — kaža jon.
Kamientary