Kali katastrafičnaje vyviaržeńnie Jełaŭstonskaha supiervułkana nieminučaje, to płan amierykanskich navukoŭcaŭ - mahčyma, adziny sposab vyratavać čałaviectva ad hibieli.
Pad Jełaŭstonskim nacyjanalnym parkam na paŭnočnym zachadzie ZŠA lažyć vułkaničnaja kaldera - vieličeznaja burbałka raspalenaj mahmy.
Mienavita jaje padziemnaja enierhija stvaryła tut mnostva hiejzieraŭ i haračych krynic, jakija tak vabiać turystaŭ. Adnak hetaja kaldera (jana ž - patencyjny supiervułkan) ujaŭlaje saboj najvialikšuju pryrodnuju pahrozu dla isnavańnia ŭsiaho čałaviectva.
I, jak śćviardžajuć niekatoryja navukoŭcy NASA, pahrozu navat strašniejšuju, čym sutyknieńnie z hihanckim asteroidam abo kamietaj.
Hrupa daśledčykaŭ NASA pradastaviła ŭ rasparadžeńnie Bi-bi-si spravazdaču, raniej nie publikavanuju ŭ adkrytych krynicach. Jana - jakraz pra toje, što moža zdarycca z našaj płanietaj u vypadku čarhovaha vyviaržeńnia supiervułkana i jak hetaha paźbiehnuć.
«Ja byŭ členam kansultatyŭnaj rady NASA pa abaronie płaniety ad asteroidaŭ i kamiet, - raspaviadaje Brajan Uiłkaks, jaki pracuje ŭ adnoj z łabaratoryj NASA ŭ Kalifarnijskim technałahičnym instytucie. - I padčas vyvučeńnia mahčymaściaŭ abarony Ziamli ad padzieńnia niabiesnych cieł ja pryjšoŭ da vysnovy, što vyviaržeńnie supiervułkana istotna bolš niebiaśpiečnaje dla čałaviectva».
Na Ziamli prykładna 20 viadomych vučonym supiervułkanaŭ, i pa-sapraŭdnamu katastrafičnyja vyviaržeńnia zdarajucca ŭ siarednim kožnyja 100 tysiač hadoŭ.
Adnym z samych ciažkich nastupstvaŭ takoha vyviaržeńnia možna nazvać masavy hoład, pakolki vułkaničnaja zima (popieł nadoŭha zakryje sonca) nie dazvolić zabiaśpiečyć čałaviectva nieabchodnaj kolkaściu ježy.
(Padčas vyviaržeńnia na terytoryi sučasnaha Vajominhu 600 000 hadoŭ tamu supiervułkana, jaki znachodzicca na miescy ciapierašniaha Jełaŭstonskaha parku, było vykinuta ŭ atmaśfieru bolš za tysiaču kubičnych kiłamietraŭ łavy i popiełu. - Red.)
Pavodle padlikaŭ, zroblenych AAN u 2012 hodzie, zapasaŭ ježy ludziam chopić na 74 dni.
Kali navukoŭcy NASA stali daśledavać prablemu, jany pryjšli da vysnovy, što samym prostym i łahičnym było b niejak astudzić supiervułkan.
Vielizarnaja vułkaničnaja kaldera - u dadzienym vypadku Jełaŭstonskaja - pa sutnaści ŭjaŭlaje saboj hihancki ciepłavy hienieratar, ekvivalent šaści pramysłovych elektrastancyj.
Ciapier kala 60-70% ciapła Jełaŭstona padymajecca na pavierchniu i sychodzić u atmaśfieru z vadoj (jana prasočvajecca da mahmy praz raskoliny).
Astatniaje nazapašvajecca ŭ mahmie, jakaja pastupova raspuskaje navakolnyja skalnyja parody. Kali padziemny žar dasiahnie vyznačanaj miažy, vybuchovaje vyviaržeńnie stanie nieminučym.
Ale kali dazvolić vychodzić na pavierchniu bolšaj, čym ciapier, kolkaści ciepłavoj enierhii, vyviaržeńnie nie zdarycca.
Pavodle padlikaŭ NASA, dosyć pavialičyć hetuju kolkaść na 35%, i Jełaŭston bolš nie budzie ŭjaŭlać ź siabie niebiaśpieku. Voś tolki jak heta zrabić?
Adzin z varyjantaŭ - pavialičyć abjom vady, što traplaje ŭ mahmu. Ale budzie vielmi składana pierakanać ułady krainy dać sankcyju na takoje.
«Pabudavać hihancki akvieduk ŭ harystaj miascovaści budzie adnačasova składana technična i vielmi doraha, i ludziam naŭrad ci spadabajecca, što vada budzie na heta raschodavacca», - adznačaje Uiłkaks.
«Pa ŭsim śviecie adčuvajecca vostry niedachop vady - a tut taki mahutny infrastrukturny prajekt, u jakim jana vykarystoŭvajecca tolki dla taho, kab astudzić niejki supiervułkan… Heta vykliča jak minimum surjoznyja sprečki».
Tamu ŭ NASA raspracavali całkam inšy płan.
Navukoŭcy ličać, što najbolš zručnaje rašeńnie - zrabić śvidraviny hłybinioj da 10 km i zapampoŭvać u mahmu vadu pad vysokim ciskam.
Viartajučysia na pavierchniu, vada budzie mieć tempieraturu kala 350 hradusaŭ pa Celsii, pastupova studziačy vułkan, jaki chavajecca pad pavierchniaj ziamli.
I choć ažyćciaŭleńnie hetaha prajekta abydziecca prykładna ŭ 3,46 młrd dalaraŭ, u im jość adna pryvabnaja asablivaść, jakaja dapamoža pierakanać palitykaŭ, što inviestycyi vartyja taho.
Uiłkaks tłumačyć, što Jełaŭstan možna vykarystoŭvać u jakaści hieatermalnaj elektrastancyi, elektraenierhija jakoj budzie nievierahodna tannaj - prykładna 0,10 dalara za kVt/hadzinu.
Tak, bureńnie zapatrabuje surjoznych układańniaŭ, ale chutka akupicca. Rehijon atrymaje krynicu tannaj elektraenierhii na doŭhija hady napierad - na dziasiatki tysiač hadoŭ!
«Nu i, viadoma, vy tym samym pazbavicie čałaviectva ad navisłaj pahrozy katastrafičnaha vyviaržeńnia supiervułkana», - padkreślivaje Uiłkaks.
Zrešty, bureńnie ŭ rajonie supiervułkana maje svaje ryzyki. A mienavita - jano moža spravakavać toje samaje vyviaržeńnie, jakoje navukoŭcy imknucca pieraduchilić.
«Samaje hałoŭnaje - nie zrabić horš, - kaža Uiłkaks. - Kali vy ažyćciaŭlajecie bureńnie na pavierchni zalahańnia mahmy, ryzyka vysokaja. Bureńnie moža zrabić vierchni płast, «nakryŭku» katła z mahmaj, tonkim, i hetuju nakryŭku sarvie».
«Vy taksama možacie spravakavać vyzvaleńnie vybuchovaniebiaśpiečnych hazaŭ u vierchniaj častki padziemnaha reziervuara z mahmaj».
Tamu navukoŭcy prapanujuć pačać bureńnie za miežami Jełaŭstonskaha nacyjanalnaha parka i padabracca da reziervuara z mahmaj źnizu.
«Takim čynam vy praduchilajecie pavyšeńnie tempieratury ŭ vierchniaj častcy katła z mahmaj, jakoje jakraz i stvaraje hałoŭnuju niebiaśpieku», - tłumačyć Uiłkaks.
Ale navat kali prajekt navukoŭcaŭ NASA prymuć da ažyćciaŭleńnia, jaho aŭtary nie ŭbačać jaho zaviaršeńnia i navat pry žyćci naŭrad ci daviedajucca, paśpiachovy jon ci nie.
Astudžeńnie Jełaŭstona pa adnym mietry za hod - heta sprava na dziasiatki tysiač hadoŭ, paśla čaho na jaho miescy zastaniecca tolki chałodnaja skalnaja paroda.
I navat kali ŭličyć, što mahmu Jełaŭstona nie abaviazkova astudžać da ćviordaha stanu, kab źniać pahrozu čałaviectvu, usio adno - raniej čym praź niekalki sotniaŭ, a to i tysiač hadoŭ my nie zrazumiejem, nakolki ŭdały prajekt amierykanskich navukoŭcaŭ.
Niahledziačy na heta, padobnaje doŭhaterminovaje płanavańnie - mahčyma, adziny šlach pieraduchilić katastrofu.
«Kali taki prajekt pačnie ažyćciaŭlacca, usio, što my atrymajem ad jaho na pieršym časie, - heta tannaja elektryčnaść», - adznačaje Uiłkaks.
Taki płan u pryncypie možna ŭžyć da luboha aktyŭnaha supiervułkana na našaj płaniecie, i navukoŭcy NASA spadziajucca, što ich idei piarojduć u płoskaść praktyčnych navukovych dyskusij pra toje, jak advieści pahrozu katastrafičnaha vyviaržeńnia.
«Kali ludzi ŭpieršyniu paznajomilisia ź idejaj abarony płaniety ad udaru asteroida, reakcyja była prykładna takaja ž, jak i ciapier na pahrozu z boku supiervułkana, - padkreślivaje Uiłkaks. - My takija maleniečkija, kazali ludzi. Jak my možam advieści pahrozu sutyknieńnia Ziamli z asteroidam?»
«Adnak vyśvietliłasia, što kali vynajści niešta, što tolki źlohku padšturchoŭvaje asteroid, to heta prymušaje jaho ŭ vyniku pralacieć mima Ziamli. I rašeńnie prablemy akazvajecca praściejšym, čym my dumali».
«U lubym vypadku patrabujecca abjadnańnie intelektualnych sił navukoŭcaŭ usiaho śvietu, i pačynać treba jak maha chutčej. Jełaŭston vyviarhajecca prykładna raz u 600 tysiač hadoŭ, i jakraz mienavita stolki prajšło z času apošniaha katastrafičnaha vyviaržeńnia. Tak što nam treba mieć heta na ŭvazie».
Kamientary