«Na dziaržavu pracavać nie budu!». Jak Juryj Čyž, jakoha siońnia zatrymała KDB, staŭ miljanieram
Historyja pośpiechu samaha bahataha biełarusa krainy.
Pavodle mierkavańnia ekśpiertaŭ internet-vydańnia «Ježiednievnik», Juryj Čyž zaniaŭ pieršaje miesca ŭ rejtynhu samych upłyvovych i paśpiachovych biznesmenaŭ Biełarusi.
«Naša Niva» nahadvaje šlach da pośpiechu Juryja Čyža. Hety artykuł byŭ apublikavany ŭ drukavanaj viersii ŭ 2011 hodzie.
* * *
Miljanier u dziaržavie dla naroda
U śpisie biełaruskich miljanieraŭ, jaki źjaviŭsia ŭ krainie ŭ pačatku stahodździa, Juryj Čyž zajmaŭ vośmaje miesca. Jahonuju majomaść aceńvali ŭsiaho ŭ $46 miljonaŭ — ništo ŭ paraŭnańni z rasijskimi aliharchami. Ale siarod biznesoŭcaŭ Čyž byŭ trecim. Vyšej byli tolki «zbrojnik» Uładzimir Piefcijeŭ i davieranaja asoba Ivana Ciciankova Viktar Łahviniec, jaki ŭrešcie źbieh u Maskvu.
Prajšło dziesiać hadoŭ. Impieryja Čyža ŭpeŭniena razrasłasia va ŭsich nakirunkach, a jaho imia ŭ novym biznes-rejtynhu apynułasia na pieršym miescy pad soncam biełaruskaj ekanomiki. Ale vychodzić pad safity telekamier aliharch nie śpiašajecca. Čyž nie lubić lišniaha šumu.
«Biedny» svajak
Usia infarmacyja pra Juryja Čyža ŭ biełaruskaj miedyjaprastory faktyčna zvodzicca da niekalkich hutarak z karespandentami «Presboła», dzie jon pakazvaje siabie boham i haspadarom futbolnaha minskaha «Dynama», a taksama niekalkich nastalhičnych intervju. U adnym ź ich im miljanier raskazvaŭ, jakim talenavitym vučniem byŭ u škole, pryznavaŭsia, što «zdymaje kvateru», bo «jašče nie pabudavaŭ dom», i skardziŭsia na niedachop svabodnych hrošaj. Umieńnie nie pryciahvać da siabie lišniuju ŭvahu — toje, što adroźnivaje biełaruskich aliharchaŭ ad rasijskich i ŭkrainskich kalehaŭ.
Pładavitaja vioska
Budučy miljanier naradziŭsia ŭ maleńkaj vioscy Sabali pad Biarozaj, što na Brestčynie, u 1963 hodzie. Jura byŭ u baćkoŭ małodšym dziciem, pryčym u siamji naradziłasia ažno šeść chłapčukoŭ! Tak šmat dziaciej naradžałasia i ŭ susiednich dvarach.
«U našych Sabalach utvaryłasia vielmi mocnaja baptysckaja supolnaść, — tłumačać adnaviaskoŭcy Čyža. A pakolki ŭ baptystaŭ nie vitajucca aborty, to dzieci i naradžalisia adno za adnym». Cikava, što baćka aliharcha, Alaksandr Čyž, byŭ pravasłaŭnym, a maci stała baptystkaju. A voś samoha Juru ŭ malitoŭnym domie nikoli nie bačyli.
Siamiejny biznes
Baćki Čyža byli prostymi ludźmi, i rod byŭ sialanski ad vieku. Pa słovach susiedziaŭ — siamji Žałudkoŭ, ź ich synam Jura siabruje dahetul, — baćka padčas vajny trapiŭ u pałon da niemcaŭ. Byŭ u kancłahiery, ale vyžyŭ i viarnuŭsia dadomu.
«Vałodzia, Ženia, Vicia, Saša, Tolik… Nu i Jura, kaniečnie!» — viaskoŭcy ź ciažkaściu ŭznaŭlajuć śpis bratoŭ Čyžoŭ pa staršynstvie. Starejšaha ź ich užo niama ŭ žyvych. Raniej Vałodzia pracavaŭ staršynioj miascovaha kałhasa, a paśla los zakinuŭ jaho ŭ prymiežnuju Małarytu, dzie jon pracavaŭ dyrektaram harodninasušylnaj fabryki.
Siamiejnaja sprava na Juravy hrošy — biarozaŭskaje pradpryjemstva «Varyjant», jakoje robić vokny i dźviery. Pieravažna z dreva, ale jość i aluminijevyja vyraby. Saša z Tolikam dahetul kirujuć «Varyjantam». Haradžanie ich pavažajuć, ale nie vielmi lubiać — kažuć, što braty hanarlivyja.
Raniej razam ź imi pracavaŭ jašče brat, Ženik. Paśla vychadu na piensiju i viarnuŭsia ŭ rodnuju viosku, trymać baćkoŭskuju chatu. Niadaŭna pamior i jon.
A žoŭty dom na krai vioski adnoŭleny i dobra hladzicca na fonie susiednich šerych panurych chat. Prastorny dvor ź nie samaj novaj mašynaj, niadaŭna pafarbavanaja altanka i skład šyfieru na dvary — voś niachitraja panarama čyžoŭskaj chaty.
Maci bratoŭ tam bolš nie žyvie. Kali ŭ staroj źjavilisia surjoznyja prablemy sa zdaroŭjem, adzin z bratoŭ zabraŭ jaje da siabie ŭ susiedni Biełaaziorsk. Tam Viera Piatroŭna i pamierła minułym letam.
Šałapaisty chimik
Bližejšaja ad Sabaloŭ škoła znachodziłasia za paru kiłamietraŭ, u susiednich Raviacičach. Tudy chadzili ŭsie braty. «Sabalancaŭ było tak šmat, što ź ich stvarali ceły kłas», — uzhadvaje tahačasny dyrektar škoły Iosif Dubski.
Kali Jura atrymlivaŭ siaredniuju adukacyju, alimpijskaja trasa Maskva—Brest (ciapierašniaja hałoŭnaja daroha krainy) prajšła jakraz pamiž vioskami, pakinuŭšy ich paabapał darohi.
Jak vučyŭsia małodšy Čyž — zahadka dla budučych bijohrafaŭ aliharcha. «Vučyŭsia dobra. Siaredni bał byŭ 4,47. Było b 4,5, zdavaŭ by pry pastupleńni ŭ Politechničny instytut dva ekzamieny, a tak pryjšłosia zdać čatyry. Mnie ŭsio lohka davałasia, ale ja byŭ samym niedyscyplinavanym u kłasie», — tak raskazvaŭ Juryj Čyž u intervju «Presbołu».
Miascovyja žychary raskazvajuć inšaje. «U jaho byli najlepšyja adznaki pa chimii. Nu i pa fizkultury, viadoma ž», — kaža školny nastaŭnik. Uzhadvaje i cikavy epizod. Na adzin i toj ža dzień Juru zaprasili ŭdzielničać u alimpijadzie pa chimii i ŭ niejkaj spartakijadzie ci to pa baraćbie, ci to pa łyžnych honkach. Čyž abraŭ sport, čym vielmi rasčaravaŭ školnuju nastaŭnicu chimii. Ale ŭ tym, što ŭ junactvie Jura byŭ šałapajem, nie sumniavajecca nichto, navat jon sam. «Byŭ łajdakavatym, ale du-uža sprytnym!» — padsumoŭvaje dzied Vałodzia z rodnaj vioski.
Pakazalnaja razrucha…
Sabali zastalisia ŭ ciani bolš paśpiachovych Raviacičaŭ. Vioska vymiraje. Ahułam tut žyvie siemdziesiat čałaviek, ale miascovaść vyhladaje pustynnaj. Łukašenka siudy nikoli nie zajazdžaŭ. «Jaho siudy nie paviazuć. My bies-piers-piek-tyŭ-nyja, — ź ciažkaściu vymaŭlaje adzin ź dziadoŭ. — I fierma ŭ nas zahnivaje — jamu takoje nie pakazvajuć».
Uvieś honar za słavutaha ziemlaka dastaŭsia mienavita Raviacičam. Siudy voziać i darahich haściej sa stalicy, i zamiežnyja delehacyi. I škołu, i futbolnaje pole možna zaŭvažyć z trasy.
Čystaje pole — i raptam taki akulturany aazis. Ale choć vioska simvalična staić la samaj trasy, nazvać jaje paciomkinskaj nie pavierniecca jazyk.
… i pakazalnaje šykavańnie
Svaju škołu Čyž padtrymlivaŭ ad samaha pačatku, jak tolki vyjšaŭ zakon ab sponsarskaj dapamozie. Samaja pieršaja dapamoha — nabyŭ kampjutary. A dzieciam na Novy hod zaŭsiody arhanizoŭvaŭ sałodkija padarunki ad Dzieda Maroza.
Siońnia škoła — adna z najlepšych u vobłaści pa techničnym zabieśpiačeńni. Chiba što prajhraje radzimie Piatra Prakapoviča, Tamašoŭcy, ale ŭ Nacbanka hrošaj było nie mienš… U Raviacičach i štučnaje pakryćcio na futbolnym poli, i multymiedyjnyja ŭstanoŭki ŭ kłasach — dzie prajektary, dzie multymiedyjnyja doški.
Ścieny nie prosta farbavali, a zaprašali najlepšych mastakoŭ vobłaści. «Ad staroj škoły ŭ nas zastaŭsia visieć tolki elektronny hadzińnik nad uvachodam!» — pryvodzić pakazalny prykład były dyrektar škoły. Daviałosia navat zrabić pierapłaniroŭku budynka, pakinuŭšy tolki padmurak.
Mała chto sa starych nastaŭnikaŭ paśpiachova ŭpisaŭsia ŭ čas novych technałohij. Zamianili i dyrektara. Novaha kiraŭnika znajšoŭ sam Jura. Heta były haradski fizruk, jaki pierajechaŭ u viosku razam ź siamjoj. Jamu ŭsiaho tryccać hadoŭ, i z technikaj jon na «ty».
Novaje pakaleńnie nie vybrała «Trajpł»
U rekanstrukcyju škoły ŭkłali vielizarnyja hrošy — 400 miljonaŭ rubloŭ biudžetnych hrošaj i jašče 3,5 miljarda rubloŭ ad Čyža. Pa tahačasnym kursie ŭkład miljaniera skłaŭ bolš za $1,5 miljona. Čyž asabista kantralavaŭ praces. «Adnojčy pryjechaŭ, ubačyŭ, što rabočyja pakłali nie zusim roŭnuju ścianu. Dyk zahadaŭ razahnać usiu bryhadu, a novym budaŭnikam daviałosia razabrać ścianu i tolki paśla kłaści novuju», — lehiendy pra strohaść, ale spraviadlivaść Čyža pieradajucca z vusnaŭ u vusny.
Kažuć, što adnojčy na sustrečy vypusknikoŭ niechta z školnych pryjacielaŭ padyšoŭ da aliharcha i paprasiŭ zamović słova ŭ Minsku, navat nie dla siabie, a dla syna ci ŭnuka. Čyž raźjaryŭsia: «Ja navat pa radstvie nikoha nie biaru na pracu!»
Ale nie ŭsie ŭ rajonie biassprečna słuchajucca miljaniera. Čyž padaryŭ škole mini-bar. Chodzić lehienda, što tam mierkavali pradavać (ci navat raźlivać biaspłatna) haziroŭku ad «Trajpła». Ale sanstancyja ŭpiorłasia: nijakaj haziroŭki ŭ škole! «Voś i staić ciapier bar jak pomnik», — žartujuć nastaŭniki.
Bićcio ab ścieny MTZ
Atrymlivać adukacyju Juryj Čyž adpraviŭsia ŭ Minsk. U 1980 hodzie jon pastupiŭ u Politechničny instytut na elektratechničny fakultet.
«Skončyŭ instytut — uźnikła prablema pracaŭładkavańnia. Ź Minska źjazdžać, viadoma ž, nie chaciełasia, — raskazvaŭ sam Juryj Čyž. — A ŭ nas najbližejšaje raźmierkavańnie — Smalenskaja AES. Dobra, što dekanam byŭ moj ziamlak. Zvyčajny mužyk, my ź im vyrašyli pytańnie, i adpraviŭsia ja vykarystoŭvać atrymanyja viedy na MTZ».
Karjerny rost davioŭ Čyža za siem hadoŭ da ŭzroŭniu kiraŭnika enierhasłužby korpusa. Ale pradprymalnickaja žyłka chacieła bolšaha. Budučy miljanier prapanavaŭ tahačasnamu kiraŭniku zavoda Ivanu Kulašovu stvaryć na pradpryjemstvie kaapieratyŭ. Adnak načalnik savieckaj zakałki šarachaŭsia ad takich entuzijastaŭ. Niekalki hadoŭ sprobaŭ prajavić inicyjatyvu, i ŭ 1992 hodzie Juryj Čyž zvalniajecca z MTZ. U Sabalach usie ŭ adzin hołas paŭtarali nam frazu, jakaja nibyta naležyć Čyžu i jakaja prahučała mienavita tady: «Bolš ja na dziaržavu pracavać nie budu!»
U tym ža hodzie Juryj Čyž zasnavaŭ svaju pieršuju kampaniju — «Trajpł»…
Pieršy prybytak z mašyny harełki
Heta ciapier «Trajpł» — viadomy brend, jaki prynosić svajmu ŭładalniku dobryja hrošy. Ale pačynałasia ŭsio z maleńkaha. «Arandavaŭ pakojčyk u rajonie kinateatra «Mir», — uzhadvaŭ Juryj Čyž. — Pryznačyŭ siabie dyrektaram, buchhałtara ŭziaŭ. Pieršy dośvied byŭ paśpiachovym — zarabiŭ paŭtary tysiačy dalaraŭ na pieraprodažy mašyny harełki. Startavy kapitał paźbivaŭ, paśla pačali bresckija dyvany pradavać u Rasiju. I tak pajšło-pajechała…»
Paśla taho, jak udałosia skałacić startavy kapitał pasrednickaj dziejnaściu, Čyž adkryŭ dźvie vytvorčaści — biezałkaholnych napojaŭ i płastyku.
Kapitał na radzimie
U samoj Biarozie Čyž vykupiŭ miascovy silikatny kambinat. Vykupiŭ biez tendara. Pradpryjemstva abyšłosia jamu ŭsiaho ŭ $148 tysiač. Miljanier pravioŭ rekanstrukcyju i zakupiŭ jakasnaje niamieckaje abstalavańnie. Ciapier AAT «Biarozaŭski kambinat silikatnych vyrabaŭ» — adno z samych prybytkovych miescaŭ pracy ŭ horadzie. «U nas siaredni zarobak bolšy za $700» — chvalacca supracoŭniki hrašyma daloka nie rajonnaha maštabu.
Jašče adnym biarozaŭskim pradpryjemstvam, «Varyjantam», kirujuć braty Čyža — Saša i Tolik. Tut zajmajucca vyrabami z dreva. «Hetaje pradpryjemstva stvarałasia dla bratoŭ», - pryznajecca Čyž. Cikavaść vyklikaje śpis klijentaŭ kampanii — dobraha, ale daloka nie adzinkavaha ihraka na rynku. A klijenty jak na padbor — Ministerstva zamiežnych spraŭ Rasii,Biełaruskaja pravasłaŭnaja carkva, čyhunka (u pryvatnaści, vakzał u Minsku).
U Biarozie Čyž vykupiŭ i kazarmy XIX st. U ich budynku ciapier mieścicca aptovaja baza.
Ułasny ladovy pałac
U Biarozie Čyža ličać paralelnym kiraŭnikom horada. Vysoki status niasie razam z saboj jašče i dadatkovuju «sacyjalnuju nahruzku». Dla miljaniera jana vyraziłasia ŭ budaŭnictvie ladovaha pałaca ŭ Biarozie. U adroźnieńnie ad susiednich Pružanaŭ, dzie spartyŭny kompleks budavaŭsia za biudžetnyja hrošy, a tamu naležyć rajvykankamu, biarozaŭskaja arena znachodzicca va ŭładańni «Trajpła». Pra heta śviedčać i fłahštoki kala ŭvachodu ŭ pałac. Pobač ź dziaržaŭnym i rajonnym ściahami łunaje firmovaja emblema.
Pakłapaciŭsia Čyž i pra svajo junackaje spartyŭnaje zachapleńnie — baraćbu. Aproč katka, u ladovym pałacy jość sučasnaja barcoŭskaja zała płoščaj 390 m2.
Adnabakovy bartar
U Čyža chapaje intaresaŭ i ŭ Minsku. Miljanier daŭno na karotkaj nazie sa staličnymi ŭładami.
Samaja viadomaja i adnačasova samaja skandalnaja historyja źviazanaja z budaŭnictvam ahromnistaha žyłoha kompleksu kala Trajeckaha pradmieścia. Prajekt čyžoŭskaha doma «La Trajeckaha» nie abplavaŭ tolki lanivy. Nie budziem u čarhovy raz vinavacić stvaralnikaŭ prajekta ŭ biezhustoŭnaści, a ŭzhadajem, jakim čynam Juryj Čyž atrymaŭ prybytkovuju placoŭku.
U vieraśni 2009 hoda Alaksandr Łukašenka padpisaŭ ukaz №460, u jakim abaviazaŭ kampaniju «Trajpł» u 2009—2011 ažyćciavić prajektavańnie, budaŭnictva i ŭvod u ekspłuatacyju krytaha katka pa praśpiekcie Dziaržynskaha ŭ Minsku.
Abjekt musiŭ składacca ź dźviuch ladovych placovak i šmat čaho inšaha… Pryčym kampanija Čyža była abaviazanaja vydatkavać ułasnyja srodki, a paśla biaspłatna pieradać kryty katok u kamunalnuju ŭłasnaść Minska. Na papiery stvaraŭsia dvuchbakovy bartar — u abmien «Trajpłu» addavaŭsia plac kala Trajeckaha pradmieścia. Pryčym dziaržava navat brała na siabie vydatki pa adsialeńni ŭłaśnikaŭ źniesienych damoŭ na miescy elitnaj budoŭli. Košt niekatorych elitnych kvater u «domie Čyža» pieravyšaŭ miljon dalaraŭ!
Što ž z katkom? Jon zapracavaŭ zusim niadaŭna. Nie dva, a adzin, dy jašče i «ŭsoch» na dva pavierchi.
«Tata chodzić u chakiej hulać ci jak na pracu?»
Piersanalnyja prezidenckija ŭkazy — nie navinka dla Juryja Čyža. Naprykład, u 2010 hodzie jon atrymaŭ zahad pabudavać kompleks budynkaŭ pa absłuhoŭvańni delehacyj na terytoryi Nacyjanalnaha parku «Biełaviežskaja pušča». Mierkavałasia, što heta budzie vyjaznaja rezidencyja Alaksandra Łukašenki.
Mienavita vykanańniem takich śpiecdaručeńniaŭ kiraŭnika dziaržavy Čyž i zarablaŭ svoj status. Naprykład, budaŭnictva harnałyžnaha centra ŭ Łahojsku. Voś jak apisvaŭ historyju stvareńnia kompleksu sam Čyž: «Łukašenka kataŭsia na łyžach u rasijskaj Krasnaj palanie i litaralna zachvareŭ idejaj stvareńnia takoha centra ŭ nas. Skazaŭ mnie: «Jura, tam mnie aŭstryjcy ŭvieś čas mazhi durać nakont budaŭnictva ŭ Łahojsku hary, źjeździŭ by ty, pahladzieŭ na tyja miescy i prykinuŭ, što tam možna zrabić». Ja prykinuŭ ich mocnyja i słabyja baki, kab čužych pamyłak nie paŭtarać, a kali saśpieŭ kančatkova, skazaŭ prezidentu, što «Trajpł» za heta voźmiecca. Prezidentu maje dovady zdalisia pierakanaŭčymi, i jon daŭ dabro».
Juryj Čyž — pastajanny ŭdzielnik «prezidenckaha» chakieja. Nakont svajho entuzijazmu ŭ ladovych batalijach miljanier dazvoliŭ sabie šmatznačny ŭspamin: «U žonki dačka niejak spytała: «Mama, a tata chodzić u chakiej hulać ci jak na pracu?» Nie pamiataju, što žonka adkazała, ale ja b na jaje miescy zadumaŭsia…»
Prablema ŭ trenieru ci prezidentu?
Jak spartyŭny aniekdot usprymajecca bolšaściu futbolnych zaŭziataraŭ Biełarusi situacyja ź minskim futbolnym «Dynama», lubimym «dziciem» Juryja Čyža.
Aŭtarytarny styl kiravańnia zaŭsiody pryvodzić da kanfliktaŭ. Sa śniežnia 1999 hoda, kali miljanier uznačaliŭ futbolny kłub, u im źmianiłasia bolš za 25 hałoŭnych trenieraŭ! Usie jany nie zadavalniali prezidenta-Čyža, i toj vyhaniaŭ ich z kamandy. Pry hetym na śpiecyjalistaŭ vylivaŭsia tradycyjny nabor abrazaŭ. Dastatkova skazać, što asnoŭnaha supiernika minčan, barysaŭski BATE, za hety čas treniravali ŭsiaho try čałavieki, a pośpiechaŭ kłub dasiahnuŭ našmat bolšych.
Prajaviŭ siabie Juryj Čyž i ŭ inšym spartyŭnym intaresie — baraćbie. Jon źjaŭlajecca kiraŭnikom respublikanskaj fiederacyi mienavita ŭ hetym vidzie sportu. Zaadno jašče ŭvachodzić u centralnuju radu «Prezidenckaha spartyŭnaha kłuba» Dźmitryja Łukašenki i źjaŭlajecca členam Nacyjanalnaha Alimpijskaha kamiteta.
Časovyja ciažkaści
Ale bieskłapotnaje žyćcio ŭ apošnija dziesiacihodździ i prychilnaść uładavych struktur byli ŭ Čyža nie zaŭsiody. Čornaj dataj dla miljaniera mahło stać 29 maja 2007 hoda. Litaralna praź niekalki hadzinaŭ paśla aryštu tahačasnaha kiraŭnika «Biełnaftachima» Alaksandra Baroŭskaha ŭ vyniku apieracyi śpiecsłužbaŭ byŭ zatrymany i Juryj Čyž. Praŭda, nieŭzabavie jon byŭ vypuščany pad padpisku ab niavyjeździe.
Niebiaśpieka navisła nad miljanieram i ŭ 2011 hodzie. «Trajpł» trapiŭ u «čorny śpis» kampanij, suprać jakich Jeŭrasajuz uvioŭ ekanamičnyja sankcyi.
Dachodnaja tabletka
Šmatviektarnaść ekanamičnaj ekspansii Juryja Čyža ździŭlaje. Niadaŭna dadaŭsia jašče adzin profil — farmakałahičny.
Na zavodzie ŭ Łahojsku pracuje kampanija «Trajpłfarm». Pradpryjemstva śpiecyjalizujecca na vytvorčaści antybijotykaŭ treciaha i čaćviortaha pakaleńniaŭ.
Ciesnyja adnosiny z Alaksandram Łukašenkam dazvalajuć Juryju Čyžu atrymlivać dazvoł na pierśpiektyŭnych i prybytkovych nakirunkach. Da honaru miljaniera, jon nie zajmajecca biznesam, źviazanym z handlem zbrojaj, ałkaholem ci tytuniovaj pradukcyjaj. Viadoma ž, kali nie brać pad uvahu vytvorčaść žyvoha piva ŭ «Rakaŭskim brovary» i tuju samuju pierapradadzienuju ŭ Rasiju mašynu harełki, ź jakoj pačałosia niaŭmolnaje ŭzychodžańnie Juryja Čyža na viaršyniu biełaruskaha biznesu.
Kamientary