У ЗША Нацыянальную кніжную прэмію атрымаў пісьменнік, які перапісаў «Прыгоды Гекльберы Фіна»

Перамогу «Джэймса» можна назваць чаканай. Раман атрымаў некалькі літаратурных узнагарод, трапіў у шорт-ліст Букера і сабраў захопленыя рэцэнзіі. Некаторыя крытыкі нават прагназуюць, што кніга зможа заняць месца ў амерыканскім літаратурным каноне нароўні з класікай Марка Твена.

«Джэймс» — гэта ўцёклы раб Джым, які атрымлівае ўласны голас і падарожнічае разам з Гекльберы Фінам на плоце па рацэ Місісіпі.

Вобраз марктвенаўскага Джыма — добрага, пакорлівага, але больш падобнага да дзіцяці раба — у рамане Эверэта аказваецца толькі маскай, якую герой носіць у прысутнасці «белых гаспадароў».

Да вымушаных уцёкаў Джым вучыць сваіх дзяцей не толькі чытаць (забароненая для рабоў справа), але і прапускае сваю мову праз «рабскі фільтр», наўмысна скажаючы словы і робячы памылкі ў граматыцы, а таксама вучыць правільна камунікаваць з гаспадарамі, каб тыя не страцілі свайго кволага пачуцця перавагі.

Сюжэт кнігі ў цэлым паўтарае раман Твена, аднак галоўнай мэтай новых «прыгод» становіцца ўзаемадзеянне Джыма з яго сям’ёй, і — як адназначна даюць зразумець чытачу — у выпадку няўдачы яму пагражаюць значна больш страшныя рэчы, чым меркаваў Гекльберы Фін у арыгінальнай кнізе («Усе будуць зневажаць такога няўдзячнага негра»).

Новая версія «Прыгодаў», тым не менш, здолела застацца смешнай (гэта асаблівае ўменне Эверэта, які некалькі гадоў таму атрымаў прэмію Вудхауса ў галіне гумарыстычнай літаратуры за раман пра лінчаванні). У адным з эпізодаў рамана Джым выступае з музыкантамі, якія загрыміраваныя пад чорных рабоў. Для гэтага яго трэба загрыміраваць пад белага мужчыну, загрыміраванага пад раба. Калі б гледачы даведаліся, што перад імі сапраўдны чорны, смерць пагражала б усім удзельнікам гэтага дзіўнага ансамбля, але гэта не перашкаджае Джэймсу іранічна каментаваць абсурднасць таго, што адбываецца.

Раман Эверэта — не проста яшчэ адзін пераказ класічнага твора ад імя другараднага персанажа. Гэта спроба пераасэнсаваць адну з найважнейшых кніг амерыканскага літаратурнага канону, з якой, як сказаў Эрнэст Хэмінгуэй, выйшла ўся амерыканская літаратура, — кнігу настолькі ж паважаную, колькі і праблемную.

І справа тут не толькі ў высмеяным страху перад «словам на літару N», якое, дарэчы, выкарыстоўваецца ў рамане 219 разоў.

З аднаго боку вядома, што Марк Твен адмоўна ставіўся да рабства і расавых перадузятасцяў. Джым у кнізе відавочна павінен выклікаць спачуванне, сяброўства з ім дапамагае Геку пераадолець уласныя расавыя прымхі.

З другога боку, роля Джыма ў Марка Твена больш служыць сцэнічным рэквізітам, з дапамогай якога Гекльберы Фін трэніруе свае маральныя якасці. Сам Джым на працягу ўсяго рамана застаецца аднамерным, ніяк не зменлівым персанажам, пазбаўленым не толькі суб’ектнасці, але і, па сутнасці, мовы.

Чытачам, якія чыталі кнігу ў перакладзе, магло падацца, што Гек Фін і Джым гавораць прыкладна аднолькава. У арыгінале Джым гаворыць на старанна адноўленым Твенам дыялекце (Missouri negro dialect), які для сучаснага чытача выглядае хутчэй як насмешлівая карціна.

Менавіта гэты дыялект становіцца ключавым інструментам для пераасэнсавання рамана. Эверэт ператварае яго ў своеасаблівую маску, неабходную прыгнечаным для выжывання.

Рабы пераходзяць на прымітыўную мову ў прысутнасці гаспадара, каб іх успрымалі як бязмоўнае быдла, і вяртаюцца да звычайнай мовы, калі застаюцца сам-насам. Гаворачы на правільнай англійскай, Джым у адным з эпізодаў палохае суддзю Тэтчэра больш, чым зброя ў яго руках.

У інтэрв’ю Бі-бі-сі Эверэт растлумачыў, што «любыя зняволеныя або прыгнечаныя людзі знаходзяць спосаб размаўляць адзін з адным у прысутнасці сваіх прыгнятальнікаў».

«Рабы павінны былі размаўляць адзін з адным так, каб іх не разумелі рабаўладальнікі. Так атрымалася, што ў маім рамане гэта адбываецца праз тое, што мы б назвалі стандартнай англійскай», — сказаў аўтар.

На месца дрэнна гаворачага, які тлумачыць свет праз прыметы, выклікаючы ў асноўным шкадаванне раба, Эверэт ставіць Джэймса. Не проста пісьменнага але і начытанага (дзякуючы кнігам у бібліятэцы суддзі Тэтчэра), які вядзе філасофскія спрэчкі з Джонам Локам і Вальтэрам.

Ключавым месцам у рамане становіцца момант, калі Джэймс атрымлівае ў сваё распараджэнне аловак. Гэты аловак дае яму магчымасць, нарэшце, расказаць сваю гісторыю, а не быць замкнутым у чужой. Але заплаціць за гэта права трэба будзе вельмі дорага.

Дадаючы голас Джыма ў гісторыю ўцёкаў двух сяброў, Эверэт немінуча ўзбагачае гумарыстычны раман Твена трагізмам і немалым адчуваннем адчаю. Павешаныя, забітыя да смерці, пакалечаныя рабы сустракаюцца героям на працягу ўсяго падарожжа.

Пасля ўбачанага і перажытага, ратаванне Джэймса — не ва ўцёках у свабодныя штаты і нават не ў магчымасці выкупіць сваіх родных, а ў поўным знішчэнні рабства.

І Эверэт чытачу гэтую надзею дае — пераносячы дзеянне рамана на некалькі дзесяткаў гадоў наперад — да пачатку Грамадзянскай вайны. Магчыма, менавіта дзякуючы гэтаму «Джэймсу» ён не ператварыўся ў гнеўны адказ Марку Твену і пранізаныя духам свабоды «Прыгоды Гекльберы Фіна».

«Яго гумар і чалавечнасць паўплывалі на мяне задоўга да таго, як я стаў пісьменнікам», — піша Эверэт аб Твене ў падзяках у канцы кнігі.

«У раі найлепшы клімат, але ў пекле можна паабедаць з Маркам Твенам», — дадае ён, перафразуючы вядомы жарт, які прыпісваюць амерыканскаму класічнаму пісьменніку.

• 1
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0