Літаратура

«Паглядзіце на наша тэлебачанне — як з іх не смяяцца?» Журналіст Аляксандр Чарнуха — пра дэбютны раман «Свінні», рускі свет і «Анлайнер»

«Дажыначны постапакаліпсіс», «Оруэл з-пад Шчучыншчыны» — так акрэсліла дэбютную кнігу Аляксандра Чарнухі «Свінні» пісьменніца Таццяна Заміроўская. Там ёсць месца і разгонам мітынгаў, і «мёртвым» чыноўнікам, і іншым сюжэтам ці то з нашага жыцця, ці то з сатырычнага навінавага пабліка «Советская Белоруссия».

Журналіст, вядомы па музычных аглядах на Ultra-music і рэпартажах з беларускай правінцыі на «Анлайнеры», цяпер прымярае на сябе амплуа пісьменніка. Распыталі яго падрабязней пра першы раман.

Аляксандр Чарнуха. Фота тут і далей: асабісты архіў

«Гэта быў адказ майго арганізма на падзеі, што адбываліся ў Беларусі ў 2020 годзе»

«Наша Ніва»: Існуе вядомы жарт. «А ці праўда, што кожны журналіст марыць напісаць раман?» — «Не», — схлусіў Даўлатаў. Ты марыў?

Аляксандр Чарнуха: Думаю, не, бо што гэта за мара — напісаць раман? У выпадку са стварэннем кнігі «Свінні» — гэта быў адказ майго арганізма на падзеі, што адбываліся ў Беларусі ў 2020 годзе, пачынаючы са жніўня. Проста трэба было знайсці для сябе эмацыйнае выйсце, сістэматызаваць падзеі і стварыць цэльнае выказванне на гэтую тэму.

Хаця прапановы напісаць кніжку паступалі раней. Была смешная гісторыя: я працаваў у «Народнай газеце» і неяк сустрэў экс-галоўнага рэдактара, які пасля свайго звальнення стаў кіраваць дзяржаўным выдавецтвам, а цяпер ён — намеснік міністра інфармацыі, які, акурат, адказвае за выдавецкую дзейнасць (гаворка ідзе пра Уладзіміра Андрыевіча. — «НН»). Ëн вельмі ўзрушана пачаў казаць: «Саня, давай кнігу выдадзім. Кніга — гэта тое, што павінна пасля чалавека застацца, пасля кожнага мужыка». Прычым ён мне прапаноўваў напісаць кнігу пра музычныя інструменты, пра якія я нічога не ведаю. Але аргументы былі: «Саня, якая розніца — менш тэкстаў, больш фотак — кліпавае мышленне, Саня».

«НН»: Многія, перш чым пачаць пісаць, ідуць на спецыялізаваныя курсы. Як ты ляпіў з сябе пісьменніка? Абапіраўся на журналісцкі бэкграўнд?

АЧ: Мне падаецца, у мяне ёсць чытацкі бэкграўнд, дзякуючы якому я разумею не толькі нейкія рэчы ў сваім жыцці: што такое дабро, зло і як з гэтымі вечнымі сюжэтамі працаваць. Але і чыста тэхнічныя: як будуецца сюжэт, структура і гэтак далей.

Зноў жа: у мяне не было мэты напісаць кнігу-кнігу. Гэта было такое падарожжа, і я часам сам не разумеў, куды яно прывядзе. Ты сядзіш і проста будуеш нейкія сюжэтныя нюансы, падзеі канструюеш. І потым ужо ў працэсе, паралельна ў нашай рэальнасці таксама адбываюцца пэўныя падзеі, ты разумееш: ага, вось гэта добра падышло б да маёй кнігі. Усё канчаткова склалася, калі я прыдумаў фінал і разабраўся з усімі персанажамі — зразумеў, куды кожнага прывяду ў выніку. 

У мяне была досыць вялікая фокус-група з людзей, якім я давяраю і якія не сталі б хлусіць у твар. Гэта былі і сябры, і жонка — мой самы строгі крытык. І досыць медыйныя персоны — Таццяна Заміроўская, Арцемій Троіцкі. Вельмі шырокі дыяпазон людзей. І вось калі яны мне сказалі, што атрымалася добра, я зразумеў, што гэта не выключна мае спробы паказытаць эга.

«НН»: Як ты сумяшчаў пісьменніцтва з тады яшчэ працай на «Анлайнеры», быў нейкі графік?

АЧ: У той момант, з кастрычніка 2020-га, яно само з мяне лілося. І вось калі я адчуваў — трэба запісаць, каб не забыцца, то пісаў. Пад прымусам кнігу не напішаш.

Амаль палову рамана я напісаў у адпачынку, падчас якога мы з жонкай паехалі ў наша любімае месца на Лепельшчыне. Там ні душы.

Мы жылі ўдвух, на беразе возера. Жонка назірала за слядамі звяроў у лесе, а я ў гэты час пісаў. Гэта быў такі інтымны момант і вельмі карысны ў плане адсутнасці фактараў, якія маглі б адцягнуць увагу. Калі мне хацелася зрабіць перапынак, я таксама гуляў па лесе, дыхаў свежым паветрам, хадзіў у лазню, глядзеў на возера. Гэта вельмі дапамагала ў тэрапеўтычным сэнсе і ў плане натхнення, таму што я, нарэшце, змог сістэматызаваць свае думкі і вывесці гэты расповед у патрэбны кірунак.

«У вёсцы Качанава, дзе ўсё пачалося, адбываюцца брутальныя разгоны мітынгаў»

«НН»: Пра што твая кніга?

АЧ: Гэта такая камедыя, якая не столькі ідзе ад сюжэта, колькі ад абставінаў, у якіх усё адбываецца. У гэтую атмасферу трэба занырнуць як след, і тады ўжо адчуеш сам раман.

Дзея адбываецца ў Груздзеўскім раёне, невялічкім райцэнтры, дзе пачалі паміраць свінні. У мясцовых жыхароў з гэтай нагоды адбываецца паніка: усе прызвычаіліся да кабанчыкаў свойскіх, што цяпер рабіць? І кіраўніцтва гэтага раёна вырашае неяк супакоіць жыхароў, але робіць гэта вельмі спецыфічна (як кіраўніцтва адной вельмі вядомай нам дзяржавы): калі хочаш супакоіць, а атрымліваецца наадварот.

У вёсцы Качанава, дзе ўсё пачалося, адбываюцца брутальныя разгоны мітынгаў і ледзь не містычныя рэчы. Рэдактар мясцовай раёнкі піша пасквілі пра людзей, якія хочуць свініны: што, насамрэч, свініна ніякага дачынення да стабільнасці краіны не мае — гэта ўсё прыдумкі Захаду і гэтак далей. То-бок, цалкам выдуманая гісторыя, але, магчыма, нехта нешта ўсё ж пазнае ў гэтым расповедзе і зробіць высновы.

«НН»: Чаму назва «Свінні» і гісторыя менавіта пра іх? Бо калі натхняцца беларускай рэчаіснасцю, хапае і іншых сюжэтаў. 

АЧ: У беларускай традыцыі свіння — вельмі сакральная жывёла. Кабанчык — сімвал заможнасці (карову тую ж на Каляды не заб’еш).

Але чытачу трэба будзе адказаць на важнае пытанне: хто ў рамане на самой справе свінні — людзі ці жывёлы? Для мяне гэта таксама вельмі важнае пытанне: у пэўны момант чалавек можа перастаць быць чалавекам, згубіць чалавечае аблічча і назад яго вярнуць ужо немагчыма.

Вокладку для кнігі намалявала жонка Аляксандра Таісія

«Беларушчына жыве і будзе жыць, пакуль мы ўсведамляем, што мы — беларусы, што ў нас ёсць свая мова, культура»

«НН»: У кнізе ёсць галоўны герой, пратаганіст?

АЧ: Адзін з галоўных персанажаў — гэта, непасрэдна, груздзевец. Такая супольнасць людзей, аб’яднаных на адной тэрыторыі. А ўжо калі паасобку, то там ёсць і намеснік старшыні райвыканкама па прозвішчы Лыка, і кіраўніца аддзела ідэалагічнай працы і па справах моладзі Наталля Пчолкіна. Ëсць галоўны рэдактар раёнкі «Голас Груздзеўшчыны» Андрэй Кіпелаў, які піша свае з’едлівыя пасквілі пра мясаедаў і свінапрыхільнікаў.

Агулам свет, у якім жывуць гэтыя персанажы, вельмі няўтульны, непрыемны. І станоўчага героя знайсці ў ім цяжка.

Варта адзначыць, што, хоць я і натхняўся Беларуссю, сама Беларусь у кнізе не згадваецца, бо ў гэтай сістэме каардынат не існуе ніякай Беларусі і беларускай культуры, беларушчыны.

«НН»: Ты тлумачыў, што гэта была адна з прычын, чаму ты пісаў кнігу на рускай мове. Цытата: «Беларускую культуру там праглынуў «русский мир», абсмактаў косткі, званітаваў вантробамі і крывавым драпежнікам паскакаў далей у пошуках новай ахвяры». Наколькі гэта актуальна, на твой погляд, для сапраўднай Беларусі і яе будучыні?

АЧ: Мне падаецца, што мы зараз у вельмі памежным становішчы. Таму што ёсць рэчы, якія адбываюцца дэ-факта, а ёсць тое, што ўнутры нас. І гэта нашмат больш складаныя працэсы. Так, важна якія рашэнні прымаюць чыноўнікі, але куды больш важна, якія рашэнні для сябе прымае штодзень кожны з нас. І ў гэтым плане, акурат, у нас не ўсё страчана. Беларусь і беларушчына жыве і будзе жыць, пакуль мы ўсведамляем, што мы — беларусы, што ў нас ёсць свая мова, культура, што мы можам (і хочам) падтрымліваць адно аднаго, цікавіцца сваім і рухацца далей у адным кірунку. 

У беларусаў вельмі шмат такіх срачаў паміж сабой, калі мы раз’яднаныя, нават калі робім адну і тую ж карысную справу. Сварымся, таму што нехта яе робіць не так сумленна, як бы нам хацелася, а нехта — не на той мове. Гэтыя срачы ў дробязях, калі мы не можам проста аб’яднацца, засмучаюць. Але гэта таксама вельмі натуральны працэс, ён мусіць адбывацца, каб у будучыні гістарычныя падзеі праходзілі прасцей, не так балюча. 

«НН»: У белліце не так проста знайсці вясёлую кнігу. Як у цябе атрымалася камедыя?

АЧ: Я проста лічу, што на жыццё трэба глядзець з усмешкай: калі ўсё надта сур’ёзна ўспрымаць, можна зарабіць сабе захворванняў, якія будзеш потым лячыць усё жыццё. Па-другое, мне падаецца, калі надта сур’ёзна ўспрымаць персанажаў кнігі, яны сапраўды пачнуць існаваць. Яны не існуюць, пакуль мы з іх смяемся ці ўвогуле не звяртаем на іх увагі.

Паглядзіце на наша тэлебачанне, на ўсіх гэтых людзей, якія прамовы робяць, як з іх не смяяцца? Гэта карыкатура і пародыя. І гэта такі момант дэсакралізацыі гэтых персанажаў: калі ты проста адчуваеш — вось яно, мне ўжо нястрашна, мне смешна. 

«НН»: Першая прэзентацыя кнігі прайшла ў Варшаве 6 траўня, які яе далейшы лёс? Дзе можна купіць раман і якім будзе тыраж?

АЧ: У траўні, магчыма, будзе прэзентацыя ў Кракаве, дзе я цяпер жыву. Пра астатнія гарады пакуль сказаць складана: я ўсё раблю сам, у мяне няма выдавецтва, якое забяспечвала б мне камфортныя ўмовы, усе працэсы адбываюцца ў фармаце «DIY».

Разам з маім сябрам-літаратарам Алесем Плоткам мы працуем над беларускай версіяй рамана. Працэс з ёй замарудзіўся, калі пачалася вайна. Калі будзе гатовая беларуская версія, буду думаць пра афлайн-прэзентацыі ў іншых гарадах, бо лічу, што беларусы павінны мець опцыю прачытаць кніжку і па-расійску, і па-беларуску.

Наклад рускай версіі плануецца прыкладна 700 асобнікаў. Што будзе далей, паглядзім. Замовіць і папяровую, і электронную кнігу ў любы край свету можна праз сайт.

«Я не магу нічога дрэннага сказаць пра «Анлайнер»»

«НН»: Ты расказваў, што пасля выбараў-2020, працы нон-стоп, звальнення з «Анлайнера» ў цябе быў перыяд антыдэпрэсантаў, потым пераезд у Кракаў, уладкаванне ў IT. Ты ўжо сумуеш па журналістыцы ці не?

АЧ: У красавіку я на два дні трапіў у Беларусь: мне трэба было атрымаць правы кіроўцы, і я разумеў, што гэта самы прыдатны перыяд, каб гэта зрабіць. І гэта падарожжа прымусіла адчуць сябе жывым, таму што я вельмі цаніў у журналісцкай працы менавіта магчымасці паехаць некуды і паглядзець, як жыве краіна не ў Мінску, недзе ў глыбінцы, паразмаўляць з людзьмі. Такой жа была для мяне гэтая вандроўка ў Беларусь. Цалкам змяніць дэкарацыі і пабачыць, што там адбываецца, на ўласныя вочы.

Для мяне было б цікава вярнуцца ў журналістыку, не ведаю, якія ўмовы для гэтага патрэбныя, але ўсё цалкам верагодна. Гэта пытанне нейкіх акалічнасцяў. Я заўсёды за цікавыя праекты, гатовы супрацоўнічаць і нешта прыдумляць — гэта мая стыхія. 

«НН»: У цябе ёсць нейкае меркаванне наконт сённяшняга «Анлайнера»? А ўвогуле наконт беларускай журналістыкі сёння — як думаеш, якая будучыня яе чакае?

АЧ: Я не магу нічога дрэннага сказаць пра «Анлайнер»: я вельмі ўдзячны і кампаніі, і людзям, якія былі побач са мной там амаль 6,5 года. Проста яны цяпер у цяжкім становішчы знаходзяцца, таму што гэта цалкам беларускі бізнэс. І кожны з нас мусіць разумець гэта самастойна.

Што тычыцца беларускай журналістыкі, яна яшчэ ў больш цяжкім становішчы.

Паўнавартасную журналістыку пра Беларусь рабіць не з краіны амаль немагчыма. У медыя, якія працуюць па-за межамі, чалавек, на жаль, баіцца пайсці і нешта расказаць пад сваім прозвішчам. Ëсць таксама шмат нюансаў, якія тычацца верыфікацыі інфармацыі. У тых, хто працуе з Беларусі, ёсць магчымасць размаўляць з простымі людзьмі, сустракацца, але хапае акалічнасцяў іншага кшталту: шмат пра якія рэчы з Беларусі немагчыма пісаць сёння, і ўсе гэта цудоўна разумеюць. Усё гэта такі разабраны пазл. Калі мы яго зноў зможам скласці, ніхто не ведае.

«Дырэктар мясакамбіната крычаў у слухаўку, што будзе падаваць на мяне ў суд «на мільён даляраў»

«НН»: У тваіх допісах на фэйсбуку амаль усе нататкі карэспандэнта «Голоса Груздевщины» сканчваюцца словамі «спасибо отделу идеологии Груздевского райисполкома за оперативное согласование текста интервью». Ты ў сваёй журналісцкай кар'еры часта сутыкаўся з цэнзурай?

АЧ: У дзяржвыданні гэтага, вядома, было нашмат больш. Напрыклад, я зрабіў некалі інтэрв’ю з Іванам Кірчуком. Яно было вельмі аб’ёмнае, скажам так: на дзве паласы. І яго парэзалі, пакінулі толькі палову паласы, таму што там было шмат пра ДДТ, напрыклад, а яны тады былі ў чорных спісах у Беларусі, іх нельга было згадваць.

Я ніколі не браўся за ідэалагічныя матэрыялы. Казаў, калі што: у мяне няма часу, еду на рэпартаж. Усімі шляхамі, якімі мог, пазбягаў такіх тэм.

Аднойчы мы напісалі пра тое, што на Аршанскім мясакамбінаце выдалі частку заробкаў тушонкай. І пасля дырэктар гэтага мясакамбіната тэлефанаваў і крычаў у слухаўку, што будзе падаваць на мяне ў суд «на мільён даляраў».

Калі я працаваў у «Анлайнеры», такіх рэчаў амаль не было, мы маглі патэлефанаваць любому чыноўніку і задаць яму пытанні. Але яны звычайна рабілі выгляд, што ці мёртвыя, ці не існуюць увогуле. Былі такія смешныя выпадкі, калі ты тэлефануеш і пытаешся: «Добры дзень, (умоўная) Алла Віктараўна на месцы?» «Не, яна зараз на селектарнай». «Добра, а калі вызваліцца?» — «А потым у яе абед». То-бок, яе для цябе не існуе. І потым ты заходзіш з козыраў ужо: «Слухайце, ну вось тут Уладзімір Іванавіч, непасрэдны кіраўнік яе, парэкамендаваў да яе звярнуцца». І тады табе адразу: «Пераключаю». Некім дзіўным чынам яна з’яўляецца на месцы і ты з ёй размаўляеш. Гэта смешна, але вось так яны і жывуць — людзі з Груздзеўшчыны.

«НН»: Дэбютная кніга, я так разумею, не канец твайго шляха пісьменніка? 

АЧ: Я ўжо тры разы садзіўся нешта новае пісаць, але на фоне ўсяго, што адбываецца вакол, тое, што я пішу, падаецца вельмі неістотным. Гэта такі вельмі складаны час для кожнага чалавека, звязанага з творчасцю: любое выказванне, якое ты планаваў, пад цяжарам абставінаў падаецца дробным.

Я думаю, што іронія, сатыра — гэта мая зброя, і гэта тое, з чым я мушу працаваць далей. Стылістычна я нейкія межы акрэсліў. Як гэта будзе, пакуль не ведаю. Мы жывем у такі час, калі нешта планаваць амаль немагчыма. Я прызвычаіўся не будаваць планаў. Калі-нікалі карысна пабыць фаталістам, мне падаецца, каб пазбегнуць расчараванняў.

«Нашу Ніву» фінансуюць яе чытачы — падтрымаць проста

Чытайце таксама:

«Аўтар у турме, а героі ягоныя прабраліся на волю». Штотыдзень выходзяць мульцікі з вершамі Андрэя Скурко

Беларускі ютуб-блогер Пашкоўскі выдаў рэпартаж пра Украіну

Каментары

Колькі насамрэч цягнуцца працоўныя паездкі Лукашэнкі? Цікавыя лічбы17

Колькі насамрэч цягнуцца працоўныя паездкі Лукашэнкі? Цікавыя лічбы

Усе навіны →
Усе навіны

Выбралі самага прыгожага ката ў свеце6

Беларусы збіраюцца на матч «Легіі» з мінскім «Дынама» ў Варшаве21

Каралеўскую сядзібу Панятоўскага ў Гродне прадаюць танней за старую аднапакаёўку2

Так выглядаюць пікеты па зборы подпісаў за Лукашэнку ФОТАФАКТ20

ГУБАЗіК перастаў выкладаць відэа з затрыманымі. З дня, калі да гэтага заклікаў канал, блізкі да Маркава7

У Кангрэс ЗША ўпершыню абралі трансгендара9

Лукашэнка: Трамп — гэта сіла17

Зяленскі расказаў пра «цудоўную» тэлефонную размову з Трампам9

Гэта што за цуды інжынерыі? Жыхары сталічнага пяціпавярховіка падзяліліся вынікамі капітальнага рамонту1

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Колькі насамрэч цягнуцца працоўныя паездкі Лукашэнкі? Цікавыя лічбы17

Колькі насамрэч цягнуцца працоўныя паездкі Лукашэнкі? Цікавыя лічбы

Галоўнае
Усе навіны →