Daroha pakut u łahiery Biaroza-Kartuzskaja

Zrabiŭ pierakład uspaminaŭ viaźnia Biarozaŭskaj turmy Leona Łyščynskaha-Trajekurava pad nazvaj «Leidensweg in der Bereza-Kartuska», «Daroha pakut u Biarozie-Kartuskaj».

Paśla pračytańnia «Archipelaha HUŁAH», apaviadańniaŭ Varłama Šałamava ci inšaj litaratury pra savieckuju systemu kanclahieroŭ apisanyja Łyščynskim-Trajekuravym źvierstvy ŭžo navat i nie zdajucca takimi žorstkimi

Budynki turmy ŭ Biarozie (jakija paśla hetaha słužyli kazarmaj dla savieckaj vajskovaj častki) zachavalisia dahetul, daviałosia pabyvać tam krychu bolš za miesiac tamu.

Adzin z budynkaŭ ceły, u im raźmiaščajucca niejkija kulturnickija ŭstanovy. U inšym budynku, zdajecca, pačalisia restaŭracyjnyja pracy, jaho miarkujecca pierarabić u hatel.

Łyščynski-Trajekuraŭ piša:

«Hetaja znakamitaja turma, dzie nam było nakanavana apynucca, była pabudavanaja pa instrukcyjach i płanach paleskaha vajavody Kostka-Biernackaha (Kostek-Biernacki). Jon ža vyznačyŭ dakładnyja praviły pavodzinaŭ achoŭnikaŭ u dačynieńni da viaźniaŭ. Jahonym davieranym i hałoŭnym pamočnikam pry ŭviadzieńni hetaha režymu byŭ kiraŭnik adździeła biaśpieki Paleskaha vajvodstva Ralevič (Rolewicz). Samoj turmoj kiravaŭ kapitan, jakomu padparadkavałasia niekalki aficeraŭ. Djabalskuju sistemu abychodžańnia ź viaźniami niepasiarednie ažyćciaŭlali niekalki vartaŭnikoŭ, unteraficeraŭ i niekalki abranych złačyncaŭ, jakija byli asudžanyja na mnohija hady turemnaha źniavoleńnia. Samym žorstkim ź ich byŭ tak zvany instruktar, jaki nasiŭ numar 3030.

Sam kancentracyjny łahier składaŭsia z dvuch kazarmapadobnych budynkaŭ, pierad jakimi lažali čatyry abharodžanych kalučym drotam placoŭki. Za kalučym drotam znachodzilisia ŭzvyšeńni, na jakich dziažuryli vartaŭniki z kulamiotami. Hetyja miery zahadzia advablivali ad luboj sproby pabiehu.

Paśla našaha prybyćcia nas pašychtavali ŭ dva šerahi. Pierad nami vystupiŭ palicyjant, jaki rastłumačyŭ, što my pavinny nieadkładna i biez malejšaha piarečańnia vykonvać usio, što ad nas patrabujuć. Lubaja marudnaść budzie žorstka karacca, a niepadparadkavańnie mahło kaštavać žyćcia. Potym jon zahadaŭ nam apustašyć i vyviarnuć kišeni, zatym my pavinny byli źniać kamizelki. U nastupny momant pačaŭsia asabisty dahlad, kožnaha, chto nie stajaŭ śmirna, bili pa tvary. Toje ž samaje rabiłasia z tymi, chto nie da kanca vyviarnuŭ kišeni ci chto nia moh dastatkova chutka adkazać na zadavanyja pytańni.

Nas bili dałońniu tak mocna, što pačynała iści kroŭ. Padčas pary bili pa hałavie. Kali niaščasny padaŭ, jaho «apracoŭvali» nahami. Viaźni stajali zapałochanyja i padaŭlenyja, asabliva kali raspraŭlalisia z pažyłymi asobami.

Paśla vobšuku my pavinny byli całkam raspranucca i pastryhčy adno adnamu vałosy na hałavie i ŭ inšych miescach. Paśla hetaj stryžki na placoŭcy pastavili stoł, za jaki sieli try palicyjanta, jakija adbirali ŭ viaźniaŭ hrošy i zapisvali sumy ŭ rehistr. Z našaj hrupy tolki Bodner mieŭ bolš za 3.000 złotych, u silezskaj hrupie niekatoryja viaźni padčas zdavali značna bolšyja sumy, samaja vialikaja była 500.000 złotych. Ich uładalnik niepasiaredna pierad aryštam pradaŭ usiu svaju majomaść.»

Aŭtar, darečy, piša, što biełarusaŭ u 1939 hodzie ŭ turmie było paraŭnalna mała — tolki 300 čałaviek z 8.000. Niemcaŭ było prykładna 5.000, ukraincaŭ — 2.500.

Viaźniami turmy byli niekatoryja znakavyja fihury ŭkrainskaha nacyjanalnaha supracivu: adzin z budučych kiraŭnikoŭ Ukrainskaj Paŭstanckaj Armii i kankurent Bandery Taras Bulba-Baraveć, budučy kamandzir banderaŭskaj UPA i ukrainskaha batalona Nachtigall ŭ składzie niamieckaha Vermachta, nieadnaznačnaja fihura Raman Šuchevyč; dziejač časoŭ Ukrainskaj narodnaj respubliki Jaŭhien Kanavałeć.

Čytajcie całkam

Uvohule, raju cikavy błoh pra historyju miastečka Biaroza-Kartuskaja/Kartuzskaja.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0