«Aŭtar vybudoŭvaje fantasmaharyčnuju kancepcyju historyi». Navumčyk adkazaŭ Niaklajevu
Paet Uładzimir Niaklajeŭ u vialikim ese dla vydańnia Dekoder nazvaŭ try histaryčnyja pamyłki Biełarusi. «Naša Niva» pieradrukoŭvała hety tekst. Publicyst i deputat Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi 12-ha sklikańnia Siarhiej Navumčyk adkazaŭ na zakidy Niaklajeva. Pryvodzim jaho mierkavańnie.
Nadrukavanyja ŭ «Našaj Nivie» natatki Uładzimira Niaklajeva ŭ častcy pieryjadu pieršych hadoŭ Niezaležnaści možna było b nazvać adnym słovam: achinieja. Ale toj, chto hetak zrobić — pamylicca.
Z tekstu vynikaje (va ŭsiakim razie, składajecca takoje ŭražańnie), što aŭtar — udzielnik tych padziejaŭ. Kaniešnie, kožny čałaviek u toj ci inšaj stupieni stvaraje Historyju. Ale niepasredny ŭdzieł u palityčnym pracesie — heta, usio ž, krychu inšaje.
Što datyčna palityčnaha nacyjanalnaha ruchu, dyk ja nie mahu pryhadać udzieł u im Uładzimira Niaklajeva ŭ pieryjad 1990-1996 hadoŭ. Paŭtaraju: havorka nie pra paetyčnuju tvorčaść (jakaja, kaniešnie, moža ŭpłyvać na hramadstva, i tut ja pryhadaju mahutny vierš Niaklajeva pra Dziady-88 «Usio, što kocicca, dakocicca da nas…»), a mienavita pra palityčnuju dziejnaść.
Jon nie padtrymlivaŭ BNF, jaki ŭ pačatku 90-ch byŭ nie prosta «najbolšaj apazicyjnaj siłaj», da čaho zvodzić jaho Niaklajeŭ, a avanhardam nacyjanalna-demakratyčnaha ruchu (vyznačeńnie Vasila Bykava).
Nie padtrymlivaŭ BNF niejkaj publičnaj zajavaj u presie ci na mitynhu ni ŭ zmahańni za Niezaležnaść u 1991-m, ni ŭ adstojvańni hetaj Niezaležnaści ŭ supraćstajańni z praimpierskimi siłami ŭ asobie Kiebiča i jahonaha atačeńnia dy padkantrolnaj im parłamienckaj bolšaści, jakija faktyčna kiravali krainaj.
Dla peŭnaści (mahčyma, pra niešta nie viedaju) ja zapytaŭsia ŭ Paźniaka. Nie, ja nie pamyliŭsia.
Naturalna, nichto nie abaviazany brać niepasredny ŭdzieł u palityčnaj dziejnaści, padtrymlivać tuju ci inšuju palityčnuju siłu, heta prava asabistaha vybaru. Ale kali ty sprabuješ vychodzić na histaryčnyja acenki, varta ŭsio ž choć minimalna pacikavicca faktami.
Vysnovy Niaklajeva datyčna pačatku 90-ch bazujucca na tezie, jakaja 30 hadoŭ tamu asabista mnie mahła prymroicca chiba što ŭ žudasnym śnie, i jakaja z najbolšaj paŭnatoj była vykazanaja ŭ artykule Mikoły Buhaja ŭ «Našaj Nivie» da 80-hodździa Paźniaka: va ŭsim, što zdaryłasia ź Biełaruśsiu, vinavaty BNF i jaho lidar.
Viadoma, u Niaklajeva heta vyjaŭlena mienš reljefna (tut, dumaju, Mikoła Buhaj jašče doŭha zastaniecca niepieraŭzydzienym), ale tym nie mienš.
Voś, skažam, śćviardžeńnie, što nibyta ŭ pačatku Niezaležnaści BNF i jaho staršynia nie ŭsprymali prapanovy iści ŭ Jeŭraźviaz (pavodle Niaklajeva, «pieršaja palityčnaja pamyłka, jakuju možna nazvać histaryčnaj»).
Ale pierad tym, jak rabić takija vysnovy, varta było b, usio ž, zaviarnucca da prahramnych dakumientaŭ BNF taho času dy zajavaŭ jaho lidara.
U haziecie «Naviny BNF» za 9 studzienia 1992 hodu praktyčna ŭsia pieršaja pałasa — tekst Zianona Paźniaka (pavodle vystupu na śniežańskim Sojmie BNF). Zahałovak — «My pavinny iści ŭ Jeŭropu». Nižej — cytaty.
«Palityka Rasiei abjektyŭna vyražaje impierskija intaresy. Dziaržaŭnaja pazicyja Rasiei akreślivajecca zacikaŭleńniem u zachavańni na peŭnym etapie sajuznych strukturaŭ, kab potym, šlacham adpaviednych jurydyčnych i palityčnych zachadaŭ, stać faktyčnym pierajemnikam Savieckaha Sajuzu, ale ŭžo ŭ formie kłasičnaj impieryi».
«U dačynieńni da Rasiei my pavinny pravodzić uzajemaŭzhodnienuju palityku, pa-dobrasusiedsku žyć ź joju, handlavać, naładžvać inšyja suviazi, ale nikoli, ni pry jakich abstavinach my nie pavinny ŭstupać z Rasiejaj ni ŭ jakija palityčnyja pahadnieńni, ni ŭ jakija palityčnyja sajuzy. Takoje «abjadnieńnie» ŭžo było ŭ kancy 18 stahodździa j u 1922 hodzie».
«Abjektyŭna, u intaresach našaha narodu, u intaresach našaje dziaržavy my pavinny iści tolki ŭ Jeŭropu, my pavinny pravodzić tolki niezaležnuju dziaržaŭnuju palityku. Ale na praciahu hetaha hodu (1991 — S.N.) naša kiraŭnictva nie zrabiła ničoha, kab umacavać svoj suvierenitet, asłabić zaležnaść ad rasiejskaj syraviny».
«Što tyčycca Biełarusi, jana maje lepšyja (u paraŭnańni z susiedziami — S.N.) umovy dla intehracyi ŭ jeŭrapiejskuju sistemu. Našaja dziaržava aryjentavanaja na vytvorčaść i vyvaz tavaraŭ i praduktaŭ, a nie syraviny. My całkam zabiaśpiečvajem svaje ŭnutranyja patreby j šmat što možam ekspartavać (respublika — donar). U nas dastatkova zbałansavanaja ekanomika, funkcyjanuje paŭnavartasny narodnahaspadarčy kompleks na dastatkova vysokim arhanizacyjnym i techničnym uzroŭni, isnuje vysoki ŭzrovień kvalifikacyi rabočaj kłasu, vialikaja kancentracyja intelektu fundamientalnaj i prykładnoj navuki — asnoŭnaj vytvorčaj siły na sučasnym etapie».
Ja tamu pryvodžu takija vialikija frahmienty, što jany śviedčać: jeŭrapiejski vybar lidaram BNF byŭ nie prosta prapanavany. Jon byŭ hieapalityčna dy ekanamična abhruntavany.
Źbiraŭsia pierajści da analizu inšych dvuch «histaryčnych pamyłak» pavodle Niaklajeva, kali ŭ pieršym vypadku (Biełaviežskija pahadnieńni) aŭtar prademanstravaŭ fienamienalnaje niaviedańnie pracesu raspadu impieryi, a ŭ druhim (vyłučeńnie Karpienki ŭ prezidenty) śviadoma ci nieśviadoma spraščaje (kab nie skazać — skažaje) tahačasnuju situacyju.
Ale zrazumieŭ, što heta nie maje sensu. Dy i analizavać interpretacyju Niaklajevym nibyta adsutnaści «jeŭrapiejskaha vybaru» z boku BNF sensu nie mieła (ale pakinu, dla infarmacyi).
Uładzimir Niaklajeŭ — litaratar, paet. Mahčyma, najbujniejšy biełaruski paet ź ciapier žyvučych.
I analizavać jahony tekst na pradmiet adpaviednaści histaryčnym faktam — usio roŭna, jak kamientavać jahony raman «Hej Ben Hinom» z pazicyi realnaj bijahrafii Janki Kupały.
Niaklajeŭ pryvodzić frahmient ramanu — dyjałoh Stalina z Kupałam, jakoha, jak my viedajem, u rečaisnaści nie było. Chacia — moh by być; Stalin sustrakaŭsia z najbolš vybitnymi pradstaŭnikami «nacyjanalnych litaratur», hutaryŭ ź imi na ŭradavych pryjomach, tamu chutčej davodzicca ździŭlacca, što asabistaj hutarki z Kupałam nie zdaryłasia. Ale ŭ ramanie jość i siužety, skažam hetak, ź infiernalnaj śfiery — jakija pracujuć na mastackuju zadumu aŭtara, ale ŭžo dakładna nie mohuć być pradmietam kolki-niebudź surjoznaha navukovaha analizu historykaŭ dy bijohrafaŭ. Pradmietam litaraturnaj krytyki — kolki zaŭhodna.
Nie viedaju, jakaja zaduma była ŭ Niaklajeva, kali jon pisaŭ pra pačatak 90-ch. Ale jak absurdna šukać supadzieńni ci niesupadzieńni epizodaŭ «Hej Ben Hinom» z rečaisnaściu, hetak ža, pa vialikim rachunku, i refleksii Niaklajeva pra Biełaruś pieršych hadoŭ Niezaležnaści biessensoŭna supastaŭlać z realnymi padziejami ŭ tahačasnaj Biełarusi.
Jak i ŭ ramanie, aŭtar vybudoŭvaje niejkuju fantasmaharyčnuju kancepcyju historyi, napaŭniaje jaje prydumanymi padziejami ŭ vykanańni realnych asobaŭ.
U hetaj viersii, kali krychu hipierbalizavać (ale tolki krychu), usia ŭłada ŭ rukach BNF, i mienavita Narodny Front vyznačaje stratehičny kirunak raźvićcia Biełarusi. A ŭznačalvajuć demakratyčny ruch Šuškievič z Paźniakam.
I fraza «Rasieja nikoli nie napadzie na Ukrainu», upisanaja Jelcynym u Viskuloŭskaje pahadnieńnie, aznačaje 100% harantyju, što i pry Pucinie nie napadzie.
A impičmient u 1996 pravalvajecca tolki z-za taho, što niekalki deputataŭ adklikajuć svaje podpisy (usio ž, nie ŭtrymajusia, kab nie nahadać sapraŭdnuju pryčynu: u realnaści heta adbyłosia tamu, što staršynia VS Šarecki i staršynia Kanstytucyjnaha Sudu Cichinia paddalisia na pahrozy Łukašenki i ŭhavory Kramla).
Ale, paŭtaraju, my majem miesca nie z histaryjahrafijaj, a ź litaraturaj — i pretenzija ŭ mianie nie da aŭtara, a da redakcyi NN, jakaja hety tekst musiła b raźmiaścić pad adpaviednaj rubrykaj — «Litaratura». Jak hazietčyk u svaim minułym, razumieju, što ŭ žurnalisckaj zaparcy zdarajecca i nie takoje, ale aŭtar, usio ž, nie chłopčyk z vulicy, varta było b pastavicca bolš uvažliva.
Ciaham troch dziesiacihodździaŭ sapraŭdnaja historyja zdabyćcia Niezaležnaści nie vykładałasia ni ŭ škołach, ni va ŭniviersitetach, u aficyjnych vydańniach jana ŭ lepšym vypadku zamoŭčvałasia, a zvyčajna — falsifikavałasia.
U žyćcio ŭstupiła druhoje pakaleńnie, jakoje maje skažonaje ŭjaŭleńnie pra najnoŭšuju historyju. Jakoje ličyć, što Šuškievič zmahaŭsia za Niezaležnaść (nasamreč, jašče ŭ pieršy dzień siesii 24 žniŭnia 1991 jon aktyŭna vystupaŭ suprać hetaha patrabavańnia BNF), što pravodziłasia «hvałtoŭnaja biełarusizacyja» (tady jak Zakon ab movach, pryniaty Viarchoŭnym Savietam, dzie jašče nie było apazicyi BNF, praduhledžvaŭ paetapny pierachod ciaham 10 (dziesiaci!) hadoŭ), što Paźniak kłapaciŭsia vyklučna pra biełaruskuju movu (ja znajšoŭ tolki dva takich jahonych vystupu na siesijach VS za šeść hadoŭ), što Narodny Front nie mieŭ ekanamičnaj prahramy (za 1990-95 hh. ich było čatyry plus niekalki dziasiatkaŭ ekanamičnych zakonaprajektaŭ). I heta dalej.
U apošnija miesiacy ja admoviŭsia ad niekalkich prapanoŭ jutub-kanałaŭ ab intervju pra padziei pieršych hadoŭ Niezaležnaści — pierakanaŭsia, što jany nie majuć sensu. Absalutna.
Bo što b ty ni skazaŭ, potym źjaviacca fantasmaharyčnyja natatki litaratara ci razvahi jakoha analityka z dypłomam zachodniaha ŭniviersitetu, dzie levaja prafiesura ŭbiła jamu ŭ hałavu, što «nacyjanalizm = fašyzm». Hetak možna biaskonca biehčy pa kole, jak taja vaviorka.
Pisać dakumientalnyja knihi pra tyja padziei jašče jość sens, bo jany majuć šaniec być pračytanymi praz kolki hadoŭ choć tryma-čatyrma cikaŭnymi. I, kaniešnie, zachoŭvać dakumienty, dy zapisvać uspaminy ŭdzielnikaŭ padziejaŭ.
A ŭśviedamleńnia hramadstvam realnaj najnoŭšaj historyi na maim viaku, bajusia, užo nie dačakacca.
Jak skłałasia žyćcio vunderkinda z Žodzina, jaki ŭ 12 hadoŭ pastupiŭ u miedycynski ŭniviersitet?5
Kamientary