«Łukašenka zabraŭ u mianie dom i radzimu». Tryccacihadovyja — pra žyćcio pry adnym prezidencie

Narodžanyja ŭ 1994-m

• Marta, ajcišnica. Žyvie ŭ Bracisłavie. Naradziłasia ŭ lipieni 1994-ha.
• Jana, žurnalistka. Žyvie ŭ Vilni. Naradziłasia ŭ vieraśni 1994-ha.
• Kacia, zajmajecca tvorčaściu. Žyvie ŭ Kijevie. Naradziłasia ŭ žniŭni 1994-ha.
• Ahata, ajcišnica. Žyvie ŭ Varšavie. Naradziłasia ŭ žniŭni 1994-ha.

U jakim uzroście ŭśviadomili, što ŭ vašaj krainie nie mianiajecca kiraŭnik, i jak da hetaha pastavilisia?

Marta: U 2010 hodzie, kali adbyvalisia dastatkova maštabnyja pratesty. Ja nie sačyła za tym, katory raz užo Łukašenka abviaściŭ svaju pieramohu i kolki razoŭ zapar pa zakonie ŭvohule možna zajmać prezydenckuju pasadu. Ja bačyła reakcyju hramadztva, i da mianie dajšło, što heta ŭžo sapraŭdy niezdarovaja va ŭsich sensach sytuacyja: być va ŭładzie stolki hadoŭ zapar.

Jana: Viedać, zdajecca, viedała, ale sapraŭdnaje asensavańnie taho, što ŭ krainie nia prosta «štości nia tak», a što heta režym čałavieka, jaki zatrymaŭsia na pasadzie, adbyłosia naprykancy 2005 hodu. Znajomyja zaviali mianie ŭ siadzibu BNF na (tady) Varvašeni: šmat biełaruskaj movy, kružełki, nalepki, nu i hałoŭnaje — symbolika, jakoj, zdajecca, raniej nia bačyła. Ja spytała ŭ siabroŭki, što heta za miesca, i jana niejak koratka skazała, što naša kraina nia volnaja, a heta miesca apazycyi, tut možna znajści toje, što ŭłady zabaranili… Paśla pačałasia vybarčaja kampanija 2006 hodu. Ja nazirała za joju ź vialikim zachapleńniem i nadziejaj, ale tady ž uśviadomiła, što ŭ našaj krainie vybary ź inšym «vynikam» nie prachodziać. Paśla tych padziej cikavaść nia źnikła.

Kacia: Prykładna da 20 hadoŭ ja nikoli nie cikaviłasia palitykaj svajoj krainy. Paśla vybaraŭ 2020 hodu ja tolki pačała zahłyblacca va ŭsio, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, i razumieć, jak usie hetyja hady nas prosta truciła hetaja ŭłada i na heta nichto nia moža paŭpłyvać.

Ahata: Ja ŭśviadomiła, što kiraŭnik krainy nie mianiajecca i chiba nie pamianiajecca dobraachvotna, kali adbylisia vybary prezydenta ŭ 2006 hodzie. Mnie było tady amal 12 hod. Chutčej heta było razumieńnie, bo ja rasła ŭ baćkoŭ, jakija byli zaŭsiody suprać Łukašenki i časta tłumačyli mnie, što adbyvajecca ŭ krainie.

Jak mahło b skłaścisia vaša žyćcio, kali b nie Łukašenka?

Marta: Mnie składana mierkavać pra toje, što było b, kali b jaho nikoli nie vybirali — zanadta šmat pieramiennych, i retraspektyva abmiežavanaja. Kali b nie Łukašenka, dumaju, u mianie nie było b traŭmy śviedki, prablem z hnievam i nastupnaj terapii. Ja b nia płakała pa načach, hledziačy na fatahrafii majho rodnaha horadu, jaki staŭ miortvym. Ja b nie chvalavałasia za svaich blizkich, jakija žyvuć u krainie. Šancy na biaskoncyja karjernyja i adukacyjnyja mahčymaści EZ razam z adsutnaściu biurakratyi i inšym staŭleńniem da majoj nacyjanalnaści mocna b ŭzraśli. I ŭ mianie ŭsio jašče było b miesca, kudy ja mahła b viarnucca. Alternatyŭnych realnaściaŭ biaskoncaja kolkaść, uklučna z horšymi. Ale ja vieru, što było b prosta lahčej, valniej i bahaciej žyć.

Jana: Moža, biez Łukašenki majo žyćcio nie było b takim palityzavanym. Ź inšaha boku — usia papiaredniaja historyja vielmi dobra nakładałasia na majo staleńnie i tak zvany padletkavy bunt. Tamu, mahčyma, kali b nie było Łukašenki, hety bunt byŭ by skiravany suprać kahości ci čahości inšaha.

Kacia: Ja vielmi lublu svaju krainu, ja tam vyrasła, tam zastalisia ŭsie, kaho ja vielmi lublu i pa kim sumuju. Na žal, praz Łukašenku zaraz ja bajusia jechać dadomu. Strach, što mianie pasadziać z pryčyny maich pohladaŭ na ŭładu, vielmi vialiki.

Ahata: Kab nie Łukašenka i jaho bieśpierapynnaja ŭłada, ja b praciahvała žyć u svajoj krainie na svajoj ziamli, nie bajučysia bolš nikoli nia ŭbačyć svaich rodnych i niekatorych siabroŭ. Dumaju, u mianie b było bolš ludziej u asiarodździ, dla jakich adzinaja mova — biełaruskaja, i napeŭna ŭ svoj čas ja b mienš čuła ad adnaklaśnikaŭ, što biełaruskaja mova — kałhasnaja. Jašče, napeŭna, ja b usio ž atrymała adukacyju ŭ rodnaj demakratyčnaj krainie, zajmałasia b movaznaŭstvam, i heta było b nia mienš prestyžna, čym praca ŭ ajci. U Biełarusi ja navučałasia pa specyjalnaści «biełaruskaja filalohija», ale syšła adtul u 2016 hodzie, bo maich baćkoŭ pačali vyklikać u dekanat praz moj udzieł u šeści na Dzień Voli. Universytet u Biełarusi tak i nia skončyła, bo tady vyrašyła, što ja zaviazała ź biełaruskaj adukacyjaj, prynamsi pakul nia źmienicca systema adukacyi i ŭvohule nie adbudziecca źmienaŭ u bok demakratyi.

Što 30-hadovaje prezydenctva Łukašenki zabrała ŭ vas? A što dało?

Marta: Prezydenctva Łukašenki zabrała ŭ mianie dom i radzimu, dało razumieńnie taho, što niekatorych ludziej niemahčyma nazvać ludźmi. Ni lubovi, ni žalu — jak u ich da mianie, tak i ŭ mianie da ich.

Jana: Na dadzieny momant, napeŭna, zabrała mahčymaść naviedać rodny horad Miensk i svajakoŭ tam. A ź inšaha boku, dało toje, što dało. Bolšaść siabroŭ i znajomych u maim kole — heta ludzi, ź jakimi ja paznajomiłasia dziakujučy pahłybleńniu ŭ biełaruskuju kulturu, palityčnuju sytuacyju.

Kacia: Mnie ŭłada ničoha nie dała za hetyja 30 hadoŭ majho žyćcia, tolki adabrała dom i blizkich.

Ahata: Jaho 30-hadovaje prezydenctva zabrała ŭ mianie, pa-pieršaje, rodny dom. Paśla pierajezdu da mianie ŭ kvateru prychodzili supracoŭniki KDB ź pieratrusam, i ciapier ja nie mahu viarnucca ŭ Biełaruś. Taksama zabrała pačućcio bazavaj biaśpieki, bo prychodziłasia žyć va ŭmovach, kali ty nia možaš nazyvać rečy svaimi imionami, kali kožny baicca śmieła vykazacca, bo heta ž pačałosia zadoŭha da 2020 hodu. A z taho, što dało — dyk heta ŭśviedamleńnie, što nia treba čakać niejkaha vyratavańnia, a kožnamu varta brać adkaznaść za svaju budučyniu ŭ svaje ruki. Tolki tak razam možna pieramahčy zło.

Ci žyli b vy za miažoj, kali b u Biełarusi mianialisia prezydenty?

Marta: Tak, ale tut treba razumieć asablivaści majho charaktaru: mnie padabajecca vychodzić z zony kamfortu i spaznavać novaje. Kali b ja naradziłasia dzie-niebudź u Francyi, ja b nie zmahła b pražyć tam usio svajo žyćcio taksama. Sytuacyja z Łukašenkam prosta paskoryła moj pierajezd.

Ale važna zrazumieć adno: kali ty žyvieš adzin za miažoj, tabie hreje dušu dumka pra toje, što kali niešta pojdzie nia tak, ty možaš viarnucca dadomu. Ja nie mahu. Hetaja krytyčnaja roźnica ciśnie i adnačasova daje stymuł zabycca pra «minułaje žyćcio» i budavać novaje ŭžo ŭ EZ biez ahladki na štości.

Jana: Dumaju, što nie žyła b za miažoj. Prynamsi, asnoŭnym punktam viartańnia zastavaŭsia b Miensk.

Kacia: Pakul nie pierajechała va Ŭkrainu, mianie nie turbavała palityka. Tolki va Ŭkrainie ja zrazumieła, što ŭsie hetyja hady žyła jak u turmie. Mnohija pytajucca ŭ mianie da hetaha času, u čym roźnica pamiž Ukrainaj i Biełaruśsiu, ja im raskazvaju anekdot pra dźviuch aŭčarak.

Na miažy žyli dźvie aŭčarki i adna ź ich vyrašyła pahladzieć, jak u Biełarusi žyviecca. Prajšło paru tydniaŭ, i jana viarnułasia nazad, a ŭ jaje i pytajucca:

— Čaho nazad pryjšła?

— Tut chacia b haŭkać možna.

Ci jość u vašym atačeńni (siamja, siabry, blizkija) prychilniki Łukašenki?

Marta: Padazraju, što maja babula ŭsio hladzić na jaho praz ružovyja akulary, ale my nie abmiarkoŭvajem hetuju temu ź joju. Joj užo daŭno za 80, i nam praściej abyści hety vostry vuhał. Z astatnimi, chto byŭ u maim atačeńni i padtrymlivaŭ Łukašenku, ja daŭno pierastała mieć znosiny.

Jana: Nie. Pamiataju tolki vypadak padčas referendumu 2004 hodu. Da baćkoŭ u hości pryjšli siabry, i adzin skazaŭ, što prahałasavaŭ «tak», to bok za toje, kab Łukašenka moh pieraabiracca nieabmiežavanuju kolkaść razoŭ. Maje baćki tady vielmi na jaho aburylisia. Ale byli i jość šmat znajomych, jakija prosta namahajucca žyć tak, kab nijak ź biełaruskaj palitykaj nie sutykacca i nie razmaŭlać pra jaje.

Kacia: Maja maci pracuje na dziaržsłužbie bolš za 30 hadoŭ, i hetaja tema nikoli nie ŭźnimałasia ŭ našaj siamji. Na dadzieny momant usia maja siamja pražyvaje ŭ Biełarusi i nie padtrymlivaje režym, prosta dažyvajuć da pensii.

Ahata: Siarod blizkaha atačeńnia ŭ mianie niama prychilnikaŭ Łukašenki. Ale niekatoryja dalokija rodzičy i znajomyja (adnaklaśniki i adnahrupniki, naprykład) dahetul padtrymlivajuć Łukašenku.

Ci ŭsprymali vy Łukašenku jak nadvorje, jak toje, na što niemahčyma ŭpłyvać?

Marta: Kali ščyra, ja dahetul jaho tak usprymaju. Na jaho moža paŭpłyvać abo kula, abo infarkt, abo śmierć rasiejskaha patrona (va ŭsiakim razie, u ciapierašnich realijach). I ŭsie hetyja faktary, vidavočna, nie asabliva znachodziacca pad upłyvam narodu ci ŭradu ŭ vyhnańni.

Jana: Ništo nia viečna, u tym liku Łukašenka. Rana ci pozna sytuacyja źmienicca. Viadoma, mahu pryhadać niekalki peryjadaŭ, kali chaciełasia machnuć rukoj. 2015 hod ci 2022, kali pačałasia vajna va Ŭkrainie i stała jasna, što pakul vajna nia skončycca jaje pieramohaj, to i źmienaŭ unutry Biełarusi čakać marna. To bok hetyja momanty chutčej byli pakazčykam peŭnaha zastoju, ale zdaryŭsia 2020-y, ad jakoha ja taksama nie čakała taho, što adbyłosia. Pierad kovidam ja była ŭpeŭnienaja, što projduć takija ž vybary, jak u 2015-m. A paśla daždžu vychodzić sonca, tak što kali skončycca Łukašenka, hałoŭnaje — nie zhubić hety momant, uratavać, što jašče zastaniecca ad Biełarusi, i prapracavać/refarmavać jahonuju spadčynu.

Ahata: Nie było ŭsprymańnia hetaha čałavieka jak nadvorja, bo ja ŭpeŭnienaja, što i na jaho mahčyma paŭpłyvać, prosta treba viedać jak. Ale nikoli i nie było viery, što jon prosta voźmie i sydzie sa svajoj pasady.

Jakoj vy bačycie Biełaruś biez Łukašenki?

Marta: Toj, pra jakuju sapraŭdy biez sarkazmu možna budzie skazać «Biełaruś dla žyćcia». Pakul jana tolki dla niesvabodnaha markotnaha isnavańnia pa ŭkazach samaabvieščanych niebažycharoŭ.

Jana: U Biełarusi biez Łukašenki budzie vielmi šmat pracy, kab vypravić usio, što stałasia padčas Łukašenki. Chočacca, kab była aktyŭnaja palityčnaja kankurencyja, sapraŭdnaja sacyjalnaja palityka, adkrytyja miežy, adsutnaść cenzury, dobryja ŭmovy dla viadzieńnia biznesu ci raźvićcia kulturnych prajektaŭ.

Kacia: Ja vielmi spadziajusia, što Łukašenka chutka pamre i ŭsie jahonyja paplečniki syduć! Chaj da ŭłady pryjdzie čałaviek, jaki zmoža padniać našu krainu, jana ž takaja cudoŭnaja! Ja vielmi chaču svabodna jeździć da mamy ŭ hości i pakazać svaim dzieciam, dzie rasła ich maci.

Ahata: Ja baču volnuju Biełaruś biez Łukašenki tolki va ŭmovach adsutnaści ŭpłyvu Rasiei. Z adradžeńniem biełaruskaj movy i kultury, z dobrymi ŭmovami dla biznesoŭcaŭ i raźvićcia ekanomiki. Ja ŭpeŭnienaja, što ŭ Biełarusi jość vializny patencyjał, kab stać hodnaj raźvitaj eŭrapiejskaj krainaj.

• 0
• 11
• 0
• 3
• 1
• 5
• 3