«Treba kančatkova raźmiežavać dla siabie dziaržavu i radzimu». Nasta Kudasava pra strašnyja dni ŭ Rahačovie i žyćcio ŭ niepradkazalnaści
«U Rahačovie apošnija miesiacy mnie praktyčna nie było z kim parazmaŭlać», — pryznajecca paetka Nasta Kudasava. «My pierastali adno adnamu zvanić, bo pa telefonie nichto nie moža ciapier havaryć adkryta. Sustreŭšysia na vulicy, bajalisia razmaŭlać ščyra. Dajšło da taho, što my prosta pierastali bačycca». U ščyrym intervju adna z najlepšych biełaruskich paetak raskazvaje pra pieražytaje, pavarotny impuls i žaleznyja pryncypy, jakich nie treba bajacca.
«Pobač — heta nie tolki toj, chto zboku, ale i toj, chto zdolny bačyć»
Nieŭzabavie Nasta Kudasava pradstavić novuju knihu «Pobač». Pracavać nad zbornikam vieršaŭ jana stała jašče da padziej 2020 hoda, a potym pačałasia vajna va Ukrainie i ŭ jaje źjaviłasia zaniepakojenaść, što kniha moža stracić aktualnaść.
«Ale, prajšoŭšy ŭsie hetyja strašnyja etapy, razumieju, čym bolš žorstki śviet, tym bolš chočacca danieści prostyja rečy da ludziej. Što treba zachoŭvać čałaviečnaść, zvažać na tych, chto pobač, i pamiatać, što ty nie adzin», — davodzić paetka.
U zborniku pradstaŭlenaja pieravažna fiłasofskaja, intymnaja liryka. Pačynaje jaho vierš «Pobač budź, i pabačyš». Aŭtarka kaža, što joj spadabałasia hulnia słovaŭ z koraniem «bač».
«Pobač — heta nie tolki toj, chto zboku, ale i toj, chto jašče zdolny bačyć, — tłumačyć jana. — Hetamu vučyć chryścijanstva. Lubić bližniaha svajho — heta, vierahodna, umieć bačyć jaho, razhledzieć, adkryć dla siabie. Adčuvać jaho, daravać jamu. Pryniać takim, jaki jon jość. Mnie chočacca danieści prosty mesedž: jak važna zachoŭvać pačućcie čałaviečnaści, lubovi, razumieńnia, być blizkimi adno da adnaho, kab nie zvaŭčeć kančatkova».
U knizie ź vieršami pradstaŭlenyja malunki biełaruskaj mastački Śviatłany Safii Dziemidovič. Jany stvoranyja admysłova dla zbornika.
«Heta kniha dvuch paŭnapraŭnych aŭtaraŭ, na jaje staronkach my pobač. Nam chaciełasia skazać hetym, jak važna abjadnoŭvacca ciapier biełarusam, padtrymlivać adno adnaho, razumieć, što my ŭsie pracujem u adnym napramku», — dadaje Nasta.
«U Rahačovie apošnija miesiacy mnie praktyčna nie było z kim parazmaŭlać»
Nasta Kudasava ličyć siabie čałaviekam mocna ŭkaranionym u ziamlu, za jakuju, zdavałasia, budzie trymacca da apošniaha. Ale paśla padziej 2020 hoda joj stała adzinoka. Mnohija siabry apynulisia ŭ turmie abo ŭ emihracyi, i jana žyła ŭ infarmacyjnym i emacyjnym vakuumie.
«Takaja atmaśfiera ciapier u krainie, što ludzi paźbiahajuć spatkańniaŭ, razmovaŭ, — apaviadaje jana. — U Rahačovie apošnija miesiacy mnie praktyčna nie było z kim parazmaŭlać. Ludzi stali vielmi zapałochanyja. My pierastali adno adnamu zvanić, bo pa telefonie nichto nie moža ciapier havaryć adkryta. Sustreŭšysia na vulicy, bajalisia razmaŭlać ščyra. Dajšło da taho, što my prosta pierastali bačycca. Kali ŭ mianie i było tam paru siabroŭ, to pastupova ŭsie niejak zamknulisia, kožny ŭ sabie».
Kali pryjšła vajna, Nasta zrazumieła, što heta toj momant, kali treba kančatkova raźmiežavać dla siabie dziaržavu i radzimu.
Joj nie chaciełasia bolš «mieć ničoha supolnaha ź dziaržavaj, jakaja ŭdzielničaje ŭ vajnie na niepryjemnym baku».
«Nie chacieła, kab maje dzieci praciahvali atajasamlivać siabie z hetaj dziaržavaj. Tamu vyrašyła dziela ichniaj budučyni najpierš źvieźci ich u bolš zdarovaje hramadstva», — davodzić paetka.
«Ciabie nibyta kamieniem prypluščyła»
U emihracyi adzinota nabyła inšyja formy, pryznajecca Nasta. Tut adzinota z-za adarvanaści ad rodnaha.
«Ciabie nibyta kamieniem prypluščyła, raścisnuła. Heta kamień na sercy. Ale ŭ toj ža čas, tut šmat takich, jak ja, kamu balić, chto pieražyŭ toje ž, što ja. Trymajemsia adno adnaho pakul što, — kaža jana. — Tut nie strašna sabracca razam, papłakać, padzialicca svaim horam. Možna narešcie być ščyrym. Tut atrymałasia zadychać, choć i praz bol».
Nasta dadaje, što ŭ emihracyi nie treba chavać, jak u Biełarusi, proźviščy za inicyjałami, kali pryśviačaješ vieršy ludziam, jakich nielha nazyvać.
«Tut jość svaboda, ale mnie chočacca hetuju svabodu pryvieźci dla tych, chto tam, bo tam moj narod.
Ja pracuju z movaju i dziela movy najpierš. Usio, što ja rablu, robicca vyklučna dla biełaruskaj aŭdytoryi. Heta ŭsio zaviazana na hłybinna nacyjanalnym. Mnie chaciełasia b heta rabić dla majoj krainy, dla maich ludziej. Naŭrad ci ja mahu być mocna cikavaja kamuści jašče. Tut, u Polščy, ciapier šmat našych ludziej, biełarusaŭ, tamu ja adčuvaju tut zapatrabavanaść. Ale ŭ pryncypie heta situacyja nie zdarovaja i nie narmalnaja. Pravilna mnie b było žyć u svajoj krainie i rabić dla tych, chto tam. Pravilna, kab my ŭsie viarnulisia».
«Biełarusy žyvuć u pradčuvańni, što mur chutka ruchnie»
Nasta kaža, što zamiežnyja imprezy, u jakich jana ŭdzielničała, źbirali našmat bolš ludziej, čym mahło być u ciapierašniaj Biełarusi. Pa jaje słovach, navat u Minsku ŭ apošnija hady na litaraturnyja viečaryny mahło pryjści 10—15 čałaviek. Nie tamu, što ludziam nie cikava, prosta jany ŭ pryhniečanym stanie.
«Ludzi vyjechali nie tamu, što im tak zachaciełasia, a tamu što hora prymusiła. Jany sprabujuć intehravacca, ale mocna adčuvajecca, što jany tut z namieram viarnucca. Žyvuć u pradčuvańni, što mur chutka ruchnie. Tamu ciahnucca da biełaruščyny. I biełaruskuju movu starajucca vučyć. I trymacca svajho. U ich ahoń niejki zapaliŭsia, jany vierać, ci prynamsi spadziajucca zachavać tut Biełaruś, a potym viarnucca ŭ peŭny momant ź joju. Mianie heta abnadziejvaje», — kaža jana.
Pra adnu ź viečaryn paetka napisała:
«Ja vystupała i bačyła (adčuvała), jak płačuć ludzi ŭ zale. Adčuvała, jakija my ŭsie pałamanyja, pakamiečanyja, rastruščanyja, jak baluča ŭsim.
Ja atrymała vielmi mnoha nadzvyčaj ciopłych vodhukaŭ paśla — takich ščyrych, praniźlivych, ščodrych. I ŭ čarhovy raz padumała, jakoje ž heta ščaście mieć takich čytačoŭ, adnadumcaŭ, adnadušcaŭ…»
«Ja viedała, ź jakim złom majem spravu»
Nasta ličyć, što biełarusy nie byli hatovyja da taho, z čym sutyknulisia ŭ 2020 hodzie, a pahatoŭ da takoj achviary, jak vymušanaja emihracyja.
«U 2020 hodzie było šmat maładych ludziej, jakija pryjšli ŭpieršyniu ŭ pratesnuju płyń. Mnohija naohuł nie ŭjaŭlali, kudy trapili i jak usio pavierniecca. Ja dyk u hetym usio žyćcio, kolki siabie pamiataju. Tamu strymana ŭdzielničała ŭva ŭsim i chutčej nazirała. Bo viedała, z čym my majem spravu, ź jakim złom. Ale i dla mianie byŭ šokam taki mocny hvałt dy katavańni, ja nie čakała takoj žorstkaści z boku hetaj sistemy. Ciapier u ludziej pałamanyja losy i psichika. Mnohija ŭ mocnym stresie dahetul», — adznačaje surazmoŭnica.
Pieražytaje — dobry pavarotny impuls, kab asensavać siabie, svaju nacyjanalnuju prynaležnaść, kab niešta mahło naradzicca z takoha pamiežnaha stanu, z mocnaha ŭzrušeńnia, kaža paetka.
Mienš pafasu
Ci hatovaja litaratura reahavać na padziei 2020 hoda abo jana znachodzicca ŭ takim ža kryzisie i rospačy jak i tyja, na kaho jana aryjentavanaja?
«Chtości znajšoŭ patrebnyja słovy i patrebnuju movu, ale nie ŭsie.
Niekatoryja maje kalehi, litaratary, časam kažuć, što nie mohuć sabie dazvolić vykazacca na hetuju temu, nie adčuvajuć siabie kampietentnymi. Ličać patrebnym, kab u takoj situacyi muza zmoŭkła, i jany taksama majuć racyju pa-svojmu», — davodzić Kudasava.
«A chtości praciahvaje pisać i davoli praduktyŭna, — kaža dalej Nasta. — Toj ža Dźmitryj Strocaŭ napisaŭ niejmavierna šmat mocnych dakładnych rečaŭ pra naš čas».
Pišacca i samoj Naście. Jana kaža, što choča zanatavać toje, što z nami adbyłosia.
«Litaratura moža z hetym spravicca i pavinna. Kultura pavinna pieršaju reahavać na takija padziei».
Intanacyja ŭ tvorach paetki źmianiłasia: stała bolš žorstkaj. Z 2020 hoda ŭ jaje stali vychodzić vieršy-chroniki, bo siońnia zapatrabavanyja žanry imhniennaha reahavańnia.
«Tvory stanoviacca bolš łakaničnymi i trahičnymi. Mienš dekaratyŭna-esteckaha pafasu, a bolš hramadskaha, hramadzianskaha akcentu, — tłumačyć surazmoŭnica. — Tvorcy adychodziać ad fiłasafičnych, asabistych razvah i prychodziać da fiksacyi budzionnych rečaŭ, jakija, na žal, ciapier vyznačajuć naša žyćcio, — vajna, turma, represii, emihracyja».
Pavodle jaje, novyja temy vymahajuć i novych mastackich srodkaŭ, kab adlustravać pieražytyja padziei, litaratary musiać być i chranikiorami, a chronika maje svaje asablivaści, svaje intanacyi i rytmy.
«Ja pišu chutčej dziela terapii. Dla mnohich heta psichaterapija, kab pieražyć toje, što ź imi adbyłosia, spravicca z bolem. Moža, nieŭzabavaje stanuć zapatrabavanymi i inšyja žanry. Ale patrebny čas, adlehłaść, kab asensavać usio, što z nami adbyłosia», — razvažaje paetka.
Pa jaje słovach, na sustrečach niekatoryja pryznajucca, što, naadvarot, im chočacca, kab znoŭ hučali vieršy pra kachańnie, pra pryrodu, bo stamilisia ad pieražyvańniaŭ.
«Heta naturalna, bo žyćcieśćviardžalny pafas pieramahaje žachi, — miarkuje Nasta. — Žyćcio zaŭsiody imkniecca pieramahčy».
«Ja sama tak žyła: ucisnuŭšy hałavu ŭ plečy»
Na pohlad paetki, biełarusy chutka viernucca da zdarovaha stanu, kali vakoł budzie narmalnaje zdarovaje hramadstva.
«Vieru ŭ našych ludziej, — kaža jana. — Razumieju, što ich takimi prymusili być: ucisnuć hałavu ŭ plečy i prystasoŭvacca. Ja sama žyła tak, bajučysia skazać lišniaje słova i chavajučy svaje pačućci, kab nie naškodzić rodnym, bo čas taki. Davodziłasia iści naŭskos praŭdy žyćcia, naŭskos siabie samoj».
Svajo pierakanańnie surazmoŭnica ilustruje tym, jak biełarusy, pryjazdžajučy ŭ Polšču, u svabodnaje asiarodździe, dzie nie strašna być saboju, litaralna praź niekalki miesiacaŭ mianiajucca, adkryvajucca.
Adnak, pryznajecca Kudasava, časam joj zdajecca, što viartańnie na radzimu raściahniecca na dziesiacihodździ.
«Ja starajusia pra heta nie dumać, bo mnie vielmi strašna. Historyja pakazvaje, što jość roznyja scenary dla situacyi, u jakoj my akazalisia. Jak budzie ŭ nas, pradkazać ciažka. Varta vieryć, spadziavacca, a pakul — uładkoŭvać žyćcio, jak jość, praciahvać rabić svaju spravu».
Čytajcie taksama:
Na histaryčnym knižnym kirmašy ŭ Varšavie budzie biełaruski stend
Nasta Kudasava. Moj dom zhareŭ. Vierš
U turemnaj vydavieckaj sieryi vyjšaŭ «Zekamieron» Maksima Znaka
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆBajpoł nazvaŭ imiony mahčymych zabojcaŭ Andreja Zielcera. I zajaviŭ, što siłavika «Nirvanu» zastreliŭ svoj ža5
Kamientary