«Navat u Hitlera byli sajuźniki, u Pucina ich niama». Biełarus-fatohraf zastaŭsia ŭ Adesie, kab dakumientavać žyćcio padčas vajny, i hetyja zdymki natchniajuć
Alaksandr Ziankovič — mastak kampjutarnaj hrafiki, jaki piać hod tamu zachapiŭsia fatahrafijaj i, jak jon sam pryznajecca, ciapier paŭsiul chodzić z fotaaparatam. Chłopcu asabliva dajucca stryt-zdymki. Alaksandr zdymaŭ biełaruskija pratesty, a ciapier dakumientuje žyćcio Adesy padčas vajny, dzie znajšoŭ svoj druhi dom za tydzień da padziej 24 lutaha. Paprasili jaho padzialicca nazirańniami i zdymkami z horada, jaki try miesiacy jak staŭ pryfrantavym.
«Na druhi dzień u Adesie zrazumieŭ, što voś jano — majo»
«Naša Niva»: Raskažycie, kali vy źjechali ź Biełarusi i što pasłužyła spuskavym miechanizmam?
Alaksandr Ziankovič: U mianie ahułam praciahły bekhraŭnd stasunkaŭ z našymi pravaachoŭnymi orhanami: upieršyniu ja pabyvaŭ na Akreścina jašče ŭ 2011 hodzie. U 2020-m ja znoŭ dosyć aktyŭna braŭ udzieł u mitynhach i fatahrafavaŭ, što na ich adbyvałasia. Pa prafiesii ja IT-śpiecyjalist, ale pa śvietaadčuvańni — fatohraf. Ja zaŭsiody z fotaaparatam, tolki ŭ prybiralniu bieź jaho chadžu (paśmichajecca).
Zdymaŭ ja biez akredytacyi, i ŭ vieraśni 2020-ha mianie zatrymali i asudzili na vosiem sutak pa artykule 23.34 KaAP (siońnia heta 24.23. — «NN»). Paśla toj adsidki ja ŭžo vyrašyŭ zrabić sabie akredytacyju ŚMI i aficyjna zdymaŭ dla haziety «Novy čas», ale na toj momant dakumienty pierastali davać choć jakuju abaronu, jany pracavali naadvarot: na žurnalistaŭ pačałosia palavańnie. Mianie schapili na maršy na Kurapaty, dali 13 sutak. Pašancavała, što nie kryminalnuju spravu — jaje tady razdavali amal usim zatrymanym.
Paśla adsiedki ja ŭbačyŭ, što amal da ŭsich maich eks-sukamiernikaŭ pačali prychodzić paŭtorna. U tym liku, naprykład, da majho kalehi z «Novaha času» Dźmitryja Dźmitryjeva.
Ja zrazumieŭ, što mnie niekamfortny stan čakańnia taho momantu, kali i da mianie mohuć zavitać a šostaj ranicy.
Plus na fonie ŭsiaho hetaha mianie pačali prasić źjazdžać na pracy. Maja firma stvaraje kampjutarnuju hrafiku, i ja ŭnikalny śpiecyjalist u tym płanie, što, kali mianie zatrymlivajuć, praca kaleh taksama stopicca. Z usimi hetymi arhumientami ja pryniaŭ rašeńnie ab rełakacyi, zrabiŭ vizu pa polskaj prahramie Business Harbour.
«Naša Niva»: Ale potym vy niejak apynulisia ŭ Adesie.
AZ: U Polščy ja ŭžo pačaŭ zajmacca lehalizacyjaj, hladzieŭ kvatery, ale ŭ mianie było niejkaje ŭnutranaje adčuvańnie, što heta nie majo, tamu ja rabiŭ usio vielmi pavolna. I voś ja kuplaju kvitki ŭ Kijeŭ pa zaprašeńni siabra, tam ja adrazu ŭdychaju poŭnaj hrudździu, bo nibyta traplaju ŭ svajo asiarodździe. Ja, vidać, jak račnaja ryba, jakaja nie moža ŭ mory: blizkaje kulturnaje asiarodździe mnie važniejšaje za pobytavy jeŭrapiejski kamfort.
Ale Kijeŭ jak dla žyćcia mnie taksama nie vielmi spadabaŭsia, bo ja nie lublu pierahružanyja harady, dzie vialiki trafik, šmat mašyn, usie niekudy biahuć. Ja pabyŭ tam dva tydni i vyrašyŭ pajechać dalej — pahladzieć Ukrainu. Tym bolš, va Ukrainu na toj momant pierastali puskać zamiežnikaŭ. Ja padumaŭ, što, kali źjezdu, to dakładna nie pavandruju pa krainie, bo nieviadoma, kali viarnusia.
Była ideja pajechać na samy poŭdzień — pačać z Adesy i ruchacca dalej pa cikavych haradach. Ale na nastupny ž dzień u Adesie ja admianiŭ usie svaje płany, bo zrazumieŭ, što voś jano — majo miesca. Ja trapiŭ tudy, dzie mnie maksimalna kamfortna, i tut ja chaču žyć.
Ja chutka ŭlubiŭsia ŭ adesitaŭ: jany adkrytyja i cikavyja, impazantnyja i žyvyja. U Jeŭropie ŭ dvarach užo nie sustrenieš susiedziaŭ, jakija razam hulajuć u damino, šašłyk smažać, a tut heta jość.
Davajennaja Adesa ŭ instahramie Alaksandra
Ja pačaŭ šukać kvateru, raspytvać, jak rabić VNŽ, źbirać dakumienty. Ale praz tydzień pačałasia vajna.
«Ja zastaŭsia, kab dakumientavać realnaść»
«NN»: Jakim było vaša 24 lutaha?
AZ: Na ŭskrainach bambili ładna, a ja žyvu ŭ centry, i kvatera ŭ mianie z dobraj hukaizalacyjaj, tak što ja nie čuŭ zusim ničoha. Navat kali ŭklučalisia sireny.
Pračnuŭsia ja ad taho, što mnie napisaŭ baćka ŭ vajbiery. Ën pytaŭ: «Sańka, što tam u vas adbyvajecca? Pišuć, što vajna». A ja jamu: «Dy brachnia, usio cicha, u nas ničoha nie adbyvajecca, supakojsia». I dalej loh spać. Ale niedzie praz hadzinu tata napisaŭ znoŭ: «Nie, Saša, usio ž vajna». Ja zalez u internet i pračytaŭ, što Kijeŭ bambiać, ale ŭsio jašče nie moh u heta pavieryć.
Sa mnoj chutka źviazalisia biełarusy, ź jakimi ja paśpieŭ paznajomicca ŭ Adesie: jany evakujavalisia ź dziećmi i ŭ ich było adno miesca ŭ mašynie, klikali z saboj. Ale ja skazaŭ, kab jany jechali bieź mianie. Mnie treba było dla pačatku pryvieści dumki ŭ paradak.
Schadziŭ u duš i pajšoŭ pahladzieć, što adbyvajecca ŭ horadzie. Vychodžu, a tam vakoł aŭtobusy, hruziacca ludzi, chaos, mituśnia, usie biehajuć z baułami, vyklikajuć taksi. Ja błukaŭ u prastracyi, nie asensoŭvajučy, što rabić.
Što b ty nie płanavaŭ na vypadak vajny, ty nikoli nie viedaješ, jak nasamreč budzieš siabie pavodzić, kali nad hałavoj pačnuć lotać rakiety. Heta niemahčyma ŭjavić. Ja raźličvaŭ, što mnie chopić mužnaści zastacca i rabić toje, što ja ŭmieju: dakumientavać realnaść. Tak i atrymałasia.
«NN»: Vaš pracadaŭca dazvoliŭ vam zastacca?
AZ: Mnie zadavali pytańni: što tam robiš, davaj viartajsia ŭ Polšču. Ale ja supakoiŭ kaleh: u mianie ŭsio pad kantrolem, u Adesie biaśpiečna. Kali budzie navisać realnaja niebiaśpieka, ja źjedu. Ja nie «sarvihałava», jak, naprykład, vajennyja žurnalisty, jakija jeduć u hušču padziej i pad kulami zdymajuć. Ja navat adkłaŭ sabie najaŭnyja hrošy roŭna na kvitok na taki vypadak, bo ź imi adrazu pačałasia prablema.
«Rakieta pralacieła prosta nad hałavoj»
«NN»: Ale niebiaśpiečnyja momanty paśla nastupali. Uvieś śviet uraziła trahičnaja historyja na Vialikdzień: kali na śviata ŭ šmatpaviarchovik prylacieła rakieta i zabiła adrazu try pakaleńni adnoj siamji. Rakiety ŭ horad prylatali na 9 Maja i paśla. U jaki momant vam było strašna i chaciełasia, mabyć, źjechać?
AZ: Kab pram źjechać, takoha nie było.
Pieršy raz ja adčuŭ realny strach amal u samym pačatku vajny, niedzie na treci dzień. Pakul u mianie nie było akredytacyi, usio adno chaciełasia niejak dapamahać miascovym. U Adesie było ŭžo ciopła ŭ kancy lutaha, a ja pryjechaŭ tudy ŭ zimovych rečach. I voś vałanciory paŭsiul pisali, što nie chapaje ciopłaha adzieńnia. Ja vyrašyŭ sabrać usio svajo, što było: abutak, termabializnu. Spačatku nie viedaŭ, kudy nieści, i, prosta špacyrujučy pa horadzie, natrapiŭ na punkt z adzieńniem, jakoje źbirali dla teraabarony.
I roŭna ŭ toj momant, kali ja pieradavaŭ rečy, razdaŭsia vielmi hučny vybuch. Tak babachnuła — usie papadali na padłohu, kinulisia raźbiahacca. U vyniku akazałasia, što heta spracavała SPA, ale mnie na toj momant zdavałasia, što ŭsio, kaniec — bambiać centr. I voś kali ty ŭ pieršy raz adčuvaješ nastolki blizkaść hetaj vajny, serca kałocicca, kaniečnie.
Paśla da nas nieadnarazova prylatali nizkalotnyja rakiety. Niejak ja hulaŭ u horadzie, prachodziŭ pa parku i rakieta pralacieła ŭ mianie naŭprost nad hałavoj. I heta, kaniečnie, taki žudasny huk, nie apisać. Jany tady bambili naftavuju bazu ŭ horadzie.
Ja supakojvaŭ siabie tym, što ŭsio heta lacić kudyści, heta adzinkavyja vypadki. Tym bolš, kali ty hladziš naviny i bačyš, jak tam «prasujuć» Maryupal ci Charkaŭ, i tam ludzi zastajucca pry hetym, maja situacyja ŭ paraŭnańni — zusim ništo.
I ŭ vyniku adbyvajecca niejkaje pryvykańnie. Na sireny ŭvohule pierastaješ źviartać uvahu, jany robiacca fonam, pad jaki ty navat nie pračynaješsia. Vajna robicca novaj relnaściu, štodzionnaściu. Ja sam uražvajusia hetamu, ale psichika pracuje tak, što navat takija rečy chutka robiacca normaj.
Ja sam, darečy, navat ni razu nie spuskaŭsia ŭ bambaschovišča — pakul nie adčuvaŭ patreby, bo navat pa teoryi vierahodnaści naŭrad ci pieršaja ž rakieta prylacić u moj dom u centry. I mnie važniej vyspacca dobra i być pracazdolnym, čym siadzieć u padvale. Ja zaležny ad snu.
U lubym vypadku my tut razumiejem, što, pakul rasijanie nie ŭziali Mikałajeŭ, nam chvalavacca ŭ Adesie niama pra što. Mikałajeŭ tak staična trymaŭsia, što my siabie absalutna biaśpiečna adčuvali. I tym bolš, kali apieracyju ź pieryfieryi źviarnuli i pajšli na Danbas.
Tak, ruskija lubili pulnuć biessensoŭnymi rakietami na śviaty — jak było na Vialikdzień ci 9 Maja. Ale takija epizody bolš złujuć, čym pužajuć: «Žyvioliny, ja nikudy nie pajedu, ja budu tut da apošniaha, budu razam z adesitami siadzieć i kaktejli rabić».
«Adesa ŭ pieršyja dni vajny nahadvała Minsk u 2020-m»
«NN»: Jak mianiaŭsia horad i atmaśfiera ŭ im z pačatkam vajny i da siońnia?
AZ: U pieršyja ž dni horad apuścieŭ — heta pieršaje, što kinułasia ŭ vočy. Było navat žudasna: ty pryzvyčaiŭsia, što vulicy zapoŭnienyja mašynami i ludźmi, a tut na Derybasaŭskaj ni dušy. Začynilisia ŭsie biznesy, kafie zakałacili fanieraj.
A potym niejak chutka, praz paru tydniaŭ, usio viarnułasia bolš-mienš da normy. Spačatku ludzi ŭ parki ź dziećmi pavychodzili, na znakamitym rynku Pryvoz pačali niešta pradavać, nabyvać. Adčynilisia kramy i handlovyja centry, restarany.
Dahetul, praŭda, jość składanaści z nabyćciom peŭnych rečaŭ: zaraz śpioka pryjšła, i ja nie mahu nijak šorty znajści čamuści. U Adesu ž usio novaje praz port dastaŭlajecca, a jon nie pracuje. Asartymient i pamierny šerah abmiežavany tamu.
Bližej da nabiarežnaj, kaniečnie, usio zabarykadavana — u vožykach, miachach ź piaskom. A ŭ centry zvyčajnaje žyćcio nibyta, niama adčuvańnia, što vajna. Tolki ludziej pamienš i płyni biežancaŭ na vulicach, kamiendancki čas z 22.00.
«NN»: Ukraincy, adesity adkrylisia dla vas ź niejkaha novaha boku ŭ hetych abstavinach?
AZ: Adesity vielmi chutka ŭklučylisia ŭ vałanciorski varušniak. Adesu i Lvoŭ zakranuła mienš, i jany stali takimi haradami-chabami, jakija rehulavali płyni biežancaŭ i dapamohi. Adesa ŭziała na siabie paŭdniovy nakirunak, a Lvoŭ — centralna-zachodnie-ŭschodni. Jak hryby pačali raści punkty pryjomu dapamohi.
Ledź nie kožnaja druhaja mašyna — z nalepkaj «vałancior», jany zahružanyja rečami, vadoj, miachami ź piaskom, jakija voziać ź plaža, kab umacoŭvać budynki i pomniki.
Niečym heta nahadvała adrazu Minsk u 2020-m — takim padjomam salidarnaści i vałanciorskaha ruchu.
Usie plažy ačeplenyja pałasatami stužkami, tam stajać znaki «Zaminavana», ale znachodziacca adesity, jakija zusim adčajnyja: jany pierałaziać praz hetyja stužki i zaharajuć na plažach usio roŭna. Palicyja dziažuryć i haniaje ich. Tady miascovyja zaharajuć, dzie atrymlivajecca: na bietonnaj častcy plažaŭ, na letnich terasach kafe, naprykład. Ale kupacca ŭ mory zaraz niemahčyma: tyja miescy, dzie tearetyčna moža vysadzicca desant, zaminavanyja.
«NN: Jakija zaraz nastroi ŭ ukraincaŭ, ź jakimi vy kantaktujecie?
AZ: Tut jak i ŭ nas u 2020-m hodzie — viečnyja areli: siońnia my pieramahli, a zaŭtra — usio prapała. Sa mnohimi miascovymi vałanciorami my ŭžo siabrujem, i voś jany pa-roznamu kažuć. Časam natchnionyja: voś, uvieś śviet z Ukrainaj, my pieramožam, pojdziem u kontrnastup. Ale jak tolki pačynajuć źjaŭlacca niejkija naviny pra zatrymki z uzbrajeńniem, ź niemahčymaściu ŭzhadnić embarha na impart nafty z Rasii z boku Vienhryi (znakamitaja jeŭrapiejskaja ciahanina) — usio heta prybivaje ich u takija momanty. Ja ich viečna supakojvaju, kažu: «Ujavicie, Rasija ŭsie svaje resursy kinuła na hetuju vajnu na nievialikim učastku i vyniki nijakija. A z uzbrajeńniem novym vy adabjeciesia ad orkaŭ».
Kaniečnie, na ŭvieś hety emacyjny stan nakładvajecca stomlenaść.
«NN»: Sutykalisia ź niehatyŭnym staŭleńniem da siabie praz toje što vy — biełarus?
AZ: Niehatyvu praz toje mienavita, što ja biełarus, nie było. U mianie tut rehularna praviarajuć dakumienty, minimum raz na tydzień palicejskija ci vajskoŭcy. Praviarajuć pašpart, i kali ja addaju im jaho, reakcyi asablivaj niejkaj nie baču na toje, što jon biełaruski.
Była reakcyja tolki na fotaaparat. Adnojčy babula ŭbačyła, što ja ź im hulaju, pačała raspytvać, adkul ja i chto taki. I kali pačuła, što biełarus, u jaje zdaryłasia isteryka. Jana pačała spyniać mašyny, kryčać: «Tut biełarus niešta zdymaje, dapamažycie!» Adny vałanciory ŭ vyniku spynilisia, padyšli pravieryć maje dakumienty i supakoili babulu tym, što «ja — dobry biełarus».
Jašče adnojčy hulaŭ pa spalnym Kijeŭskim rajonie. Tam jość Paŭdniovy rynak i vid cikavy, eklektyčny na jaho fonie — carkva z załatymi kupałami i pradpryjemstva. Ja tolki pačaŭ heta fatahrafavać, jak padbiehli niejkija mužyki, schapili mianie i pačali pahražać: «Aha, patrapiŭsia, špijon».
Bejdžyk ich moj nie pierakonvaŭ, prasili pašpart, ale ja skazaŭ, što pakažu jaho tolki ŭ prysutnaści palicyi. Ich heta supakoiła, jany sfotkali moj bejdžyk, ale na raźvitańnie skazali, što kali da ich niešta prylacić (u sensie — rakieta), to mnie «p****c». U mianie tut niama złości, bo ja razumieju, čamu jany tak, i heta jašče akurat toj rajon, dzie raniej niedaloka prylacieła taja rakieta na Vialikdzień.
«Navat u Hitlera byli sajuźniki, u Pucina ich niama, tamu Ukraina pieramoža»
«NN»: Vy zastajeciesia dakumientavać vajnu va Ukrainie?
AZ: Tak, i ja b uvohule chacieŭ, jak i raniej, pabyvać nie tolki ŭ Adesie. Ale ja ž tolki ź biełaruskim pašpartam pakul. Staryja VNŽ biełarusam praciahvajuć, a novyja pakul amal nie vydajuć.
Dom u mianie, kaniečnie, u Biełarusi, i ja tudy viarnusia, jak tolki źmienicca situacyja, adčuju, što dla mianie tam całkam biaśpiečna. A pakul ja nie mahu viarnucca, to moj druhi, aktualny dom — Ukraina.
U mianie niama nijakich sumnievaŭ, što Ukraina pieramoža, niezaležna ad taho, jak budzie raźvivacca situacyja na Danbasie. Nivodnaj dziaržavie nie ŭdavałasia pieramahčy ŭ vajnie ŭ adzinocie. Navat u Hitlera byli sajuźniki, u Pucina ich niama.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
«Hienierały zadniaha rozumu». Lebiadok raspavioŭ pra ŭroki vajny va Ukrainie dla biełarusaŭ i sprahnazavaŭ prychod vajny da nas
«Što zrabiła ja? Pajšła mycca». Biełaruskaja madel plus-sajz raskazała pra ruskija vajennyja karabli i Adesu
«Tania, my z taboj!» Ułady zapuścili fłešmob u padtrymku žančyny ŭ čyrvona-zialonym VIDEA27
Kamientary