Arkadź Mošes: Usialakija razmovy pra «finlandyzacyju» pavinny spynicca, dla XXI stahodździa heta absalutna nieprymalna
Ci padydzie Ukrainie stratehija «finlandyzacyi», što aznačaje admovu ad doli suvierenitetu ŭ abmien na harantyi ŭłasnaj biaśpieki? I čamu niekatoryja finy da siońniašniaha dnia ź niepryjaznaściu ŭspaminajuć pra hety pieryjad svajoj historyi? Na hetuju temu z dyrektaram daśledčaj prahramy pa ŭschodnim susiedstvie Jeŭrasajuza i Rasii Finskaha instytuta mižnarodnych adnosin Arkadziem Mošesam parazmaŭlała Deutsche Welle.
8 lutaha zachodniaja presa paviedamiła, što prezident Francyi Emaniuel Makron, jaki sustrakaŭsia napiaredadni z prezidentam Rasii Uładzimiram Pucinym, nazvaŭ «finlandyzacyju» Ukrainy adnoj z opcyj dla źniaćcia napružanaści ŭ stasunkach pamiž Kijevam i Maskvoj.
Padčas pres-kanfierencyi z prezidentam Ukrainy Uładzimiram Zialenskim 8 lutaha ŭ Kijevie Makron, adnak, zajaviŭ, što nie karystaŭsia hetym terminam, a naadvarot, kazaŭ, što NATA «nie moža spynić palityku adčynienych dźviarej».
Ci padydzie Ukrainie stratehija «finlandyzacyi», što aznačaje admovu ad doli suvierenitetu ŭ abmien na harantyi ŭłasnaj biaśpieki? I čamu niekatoryja finy da siońniašniaha dnia ź niepryjaznaściu ŭspaminajuć pra hety pieryjad svajoj historyi? Na hetuju temu — intervju z dyrektaram daśledčaj prahramy pa ŭschodnim susiedstvie Jeŭrasajuza i Rasii Finskaha instytuta mižnarodnych adnosin Arkadziem Mošesam.
— Spadar Mošes, jak sama Finlandyja razhladaje vopyt «finlandyzacyi»?
— Finlandyja nie sama abrała dla siabie hety šlach. Zhoda abmiežavać svoj źniešniepalityčny suvierenitet była na toj momant adzinym dastupnym Finlandyi sposabam zachavać unutranaje ŭładkavańnie krainy.
Ale heta nie byŭ svabodny vybar, mienavita tamu ŭ hety pieryjad Finlandyja starałasia zachavać jak maha bolš suviaziaŭ z Zachadam, kab, jak tolki źmienicca źniešniepalityčnaje stanovišča, tut ža admovicca ad «finlandyzacyi» i pačać intehracyju z Zachadam.
Siońnia vopyt «finlandyzacyi» razhladajecca ŭ krainie nie jak udały, a jak vymušany. Ale čamuści niekatoryja ludzi, nie razumiejučy asnoŭ i nastupstvaŭ hetaha pracesu, ličać, što pra jaho možna spakojna razmaŭlać u XXI stahodździ.
Siońnia napamin pra «finlandyzacyju» dla niekatorych finaŭ źjaŭlajecca balučym, navat abraźlivym. Jak historyk ja mahu skazać, što ŭsie histaryčnyja paraleli na hety kont kulhajuć, jany — nieprydatnyja.
Ujavicie, što chtości siońnia pačaŭ by nahadvać Francyi pra pieryjad jaje historyi z 1940 da 1944 hoda, śćviardžajučy, što jon byŭ dla krainy vielmi ŭdałym. Napeŭna, francuzy abrazilisia b.
— I ŭsio ž taki, kali ŭ Finlandyi źjaviłasia takaja mahčymaść, jana ŭsio roŭna nie ŭstupiła ŭ NATA. Čamu?
— Kali Finlandyja prymała svaje rašeńni, jana ličyła, što siabroŭstva ŭ Jeŭrapiejskim Sajuzie źjaŭlajecca dastatkovaj harantyjaj biaśpieki. Chtości z hetym zhodny, chtości nie. Ale aficyjnaja linija ŭrada, jakuju padtrymlivaje i bolšaść nasielnictva, zvodzicca da taho, što ŭ krainy jość prava vybaru, i kali Finlandyja zachoča, jana zmoža ŭstupić u NATA. Heta byŭ vybar Finlandyi — ustupać ci nie ŭstupać. Heta nie byŭ vybar Rasii, ci Złučanych Štataŭ, ci Francyi.
— Ci hatovaja Finlandyja zastavacca pazabłokavaj dziaržavaj navat na fonie ahresiŭnaj zamiežnaj palityki i rytoryki Rasiei?
— Dyskusii na hetuju temu nie spyniajucca. Kali žyvieš z takim susiedam, jak Rasija, dyskusija pa pytańniach biaśpieki ŭ vas budzie iści ŭvieś čas. Doŭhi čas u Finlandyi nie było jakich-niebudź zruchaŭ u hramadskim mierkavańni pa pytańni ab ustupleńni krainy ŭ NATA: čverć nasielnictva była za i krychu bolš pałovy — suprać. Ciapier usio mianiajecca, tamu što pytańni stajać krychu pa-inšamu. Pytańnie stavicca tak: ci padtrymali b vy rašeńnie ab ustupleńni ŭ NATA, kali b źniešniepalityčnaje kiraŭnictva krainy jaho pryniało?
My bačym, što mnohija padtrymali b takoje rašeńnie, ale apošniaje słova zastajecca za ŭradam, i heta hałoŭnaje. Aściarohi ŭ dačynieńni da Rasii, biezumoŭna, rastuć, i źmieny ŭ palityčnym kłasie Finlandyi ŭ suviazi z hetym prykmietnyja. Bolšaść palityčnych partyj pačynajuć stavicca da Rasii jak da prahmatyčnaha susieda, čaho raniej usio-taki nie było.
— Ci moh by, na vašu dumku, «finski scenaryj» pazabłokavaści, to-bok «finlandyzacyi» ŭ abyvacielskim razumieńni, stać udałym rašeńniem ciapierašniaha kanfliktu vakoł Ukrainy?
— Na žal, vielizarnaja kolkaść jeŭrapiejskich palitykaŭ i kamientataraŭ, asabliva z Hiermanii i Francyi, lubiać kazać pra «finlandyzacyju». Ščyra kažučy, kaliści hetamu treba pakłaści kaniec.
Vielmi dobra, što Makronu pryjšłosia apraŭdvacca i abviarhać sam fakt, što jon moh vykarystać hetaje słova. Mahčyma, ciapier karystacca terminam «finlandyzacyja» stanuć radziej.
Što tyčycca niejtralnaści, abo niejtralitetu, to ŭ Jeŭropie ich praktyčna ŭžo nie isnuje. Moža być, Šviejcaryja jašče moža ličycca niejtralnaj krainaj. Adnak krainy — členy ES niejtralnymi nie źjaŭlajucca, tamu što ŭ ich jość peŭnyja pałažeńni adpaviednych damoŭ, jakija zabiaśpiečvajuć vajenna-palityčnaje supracoŭnictva ŭ ramkach Jeŭrapiejskaha Sajuza.
Možna kazać pra niedałučeńnie, vajskovuju pazabłokavaść i hetak dalej. Ale, pa-pieršaje, kožnaja kraina pavinna vyrašać heta dla siabie. Padziei 2014 hoda adbylisia, kali Ukraina kanstytucyjna nie staviła pierad saboj pytańnie ab ustupleńni ŭ NATA, a naadvarot, kazała pra siabie jak pra pazabłokavuju dziaržavu. Heta značyć, zamacavańnie pałažeńnia ab pazabłokavaj dziaržavie, moža być, paradaksalnym čynam i spravakavała toje, što adbyłosia z Ukrainaj. Tamu vielmi składana budzie «pradavać» heta (pieravahi pazabłokavaści) Ukrainie.
Što tyčycca praktyčnaj palityki, to pytańnia ab pierśpiektyvie členstva Ukrainy ŭ NATA da ciapierašniaha abvastreńnia ŭ ahladnaj pierśpiektyvie nie stajała. Adnak pytańnie faktyčnaj vajenna-palityčnaj i ekanamičnaj intehracyi Ukrainy z zachodnimi centrami siły z paradku dnia nichto nie zdymaŭ, hetaja intehracyja ŭsio adno budzie praciahvacca.
— Što moža harantavać biaśpieku krainy ŭ Jeŭropie XXI stahodździa? Tolki prynaležnaść da vajenna-palityčnaha błoku?
— Nie, nie tolki. XXI stahodździe naohuł budzie adroźnivacca ad stahodździa XX. Jano ŭžo ad jaho adroźnivajecca: śviet stanovicca sietkavym, sapraŭdy šmatpalarnym. Hałoŭnaj harantyjaj biaśpieki źjaŭlajecca najaŭnaść ułasnych mocnych uzbrojenych siłaŭ, zdolnych nanieści škodu lubomu patencyjnamu ahresaru.
Viartajučysia da finskaha vopytu, možna skazać, što jon zvodzicca, u tym liku, i da taho, što i ŭ hady damovy ab uzajemadapamozie z Savieckim Sajuzam, i ŭ pačatku 1990-ch hadoŭ Finlandyja, u adroźnieńnie, naprykład, ad susiedniaj Šviecyi, nikoli nie admaŭlałasia ad mocnych uzbrojenych siłaŭ. Tut zachoŭvajecca pryzyŭnaja armija, šmattysiačny rezierv, robiacca surjoznyja zakupki sučasnych uzbrajeńniaŭ. Na heta traciacca vielizarnyja hrošy.
Heta značyć, ejfaryja, jakaja była ŭ Šviecyi z nahody taho, što zaraz u nas buduć mir i siabroŭstva, i ŭsio, što treba Zachadu, — heta tolki apieracyi pa padtrymańni miru, u Finlandyi ź jaje histaryčnym vopytam ni na siekundu nikoha nie začapiła. Tamu Finlandyja zachoŭvała mahutnyja ŭzbrojenyja siły. Heta, biezumoŭna, źjaŭlajecca adnym ź vielmi važnych kampanientaŭ pa harantavańni ŭłasnaj biaśpieki.
Ale jość i miechanizmy mižnarodnaha, vajenna-palityčnaha i ekanamičnaha supracoŭnictva, jakija, biezumoŭna, nieabchodnyja, i taksama mohuć dapamahčy.
— Zialenskamu, miarkujučy pa ŭsim, nie spadabałasia słovazłučeńnie «finlandyzacyja Ukrainy». Jaho abureńnie možna zrazumieć?
— Absalutna. «Finlandyzacyja» — heta pieryjad času ŭ historyi Finlandyi, kali kraina nie była całkam volnaja rabić źniešniepalityčny vybar, jaki jana chacieła b zrabić. U XXI stahodździ kazać pra abmiežavańnie prava krain na vybar absalutna nieprymalna, i hetyja razmovy pavinny spynicca.
Kamientary