«Možam stać zamožnymi za adno pakaleńnie»: biełarus admoviŭsia ad karjery ŭ amierykanskaj karparacyi, kab stać daradcam Cichanoŭskaj
Aleś Alachnovič — daradca Śviatłany Cichanoŭskaj u pytańniach ekanomiki. Jon vučań aŭtara polskich reformaŭ Lešeka Balceroviča, vučyŭsia ŭ Łondanskaj škole ekanomiki, pracavaŭ u adnoj z najbujniejšych kanstałtynahavych kampanijaŭ śvietu Ernst&Young, piša «Radyjo Svaboda».
Ciapier vice-prezydent daśledčaha centru CASE-Belarus stvaraje kamandu ekanamičnych admysłoŭcaŭ vakoł Śviatłany Cichanoŭskaj. U interviju «Svabodzie» jon raskazaŭ pra try svaje hałoŭnyja zadačy, pra nieabchodnyja reformy i ci straciać pracu rabočyja dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ paśla ekanamičnych pieraŭtvareńniaŭ.
«U mianie jość try zadačy»
— Aleś, jak tak stałasia, što zamiest vielmi paśpiachovaj karjery ŭ adnoj z najbujniejšych kansałtynhavych kampanijaŭ śvietu ty staŭ daradcam Śviatłany Cichanoŭskaj i dałučyŭsia da palityki?
— Ja atrymaŭ prapanovu ad štabu Śviatłany Cichanoŭskaj i asabista ad jaje, kab stać jaje ekanamičnym daradcam u ekanamičnych pytańniach i ekanamičnych reformach. Vialikija mižnarodnyja karparacyi majuć etyčny kodeks. Pavodle jaho, niemahčyma vykonvać dźvie funkcyi adnačasova: i pracavać u biznesie, i zajmacca hramadzka-palityčnaj dziejnaściu. Hetaja pazycyja prymalnaja dla mianie i karysnaja, bo ciapier ja mahu pryśviacić 100% času pracy nad biełaruskaj budučyniaj i biełaruskaj ekanomikaj. Dla mianie byŭ vialiki honar atrymać takoje zaprašeńnie da supracy, da pracy na karyść Biełarusi. Heta dla mianie była hałoŭnaja pryčyna.
Numaram adzin dla nas nadalej zastajecca palityčny paradak dnia, to-bok praviadzieńnie novych, svabodnych i spraviadlivych vybaraŭ, spynieńnie represij, vyzvaleńnie palitviaźniaŭ, pakarańnie złačyncaŭ. Ekanomika ŭ hetym momancie jość druhasnaj, ale važnaj. U pierachodny peryjad budzie važna razumieć, dzie my znachodzimsia ekanamična i što rabić, kab stabilizavać biełaruskuju ekanomiku i što rabić paśla novych vybaraŭ.
— Śviatłana Cichanoŭskaja skazała, što nijakaha «cienievaha ŭradu» niama i što heta prosta daradcy. Navošta daradcy čałavieku, jaki choča pryjści da ŭłady, kab prosta pravieści novyja vybary? Na čym tady palahaje tvaja praca.
— Na hety kont u nas jašče budzie presavaja kanferencyja z pradstaŭnikami štabu Śviatłany Cichanoŭskaj i z prezydyjumam Kaardynacyjnaj rady, bo my pracujem u adnoj kamandzie. Tamu ja nia budu zabiahać napierad i apaviadać pra ŭsio. My stvarajem kamandu biełaruskich ekanamistaŭ, jakija buduć pracavać nad acenkaju biahučaj sytuacyi biełaruskaj ekanomiki, nad kancepcyjaj ekanamičnaj prahramy dla Biełarusi. Dziakujučy hetamu my zmožam razmaŭlać ź mižnarodnymi finansavymi arhanizacyjami i zamiežnymi ŭradami.
Pieršaja zadača — kab jany stvaryli antykryzisny fond dla Biełarusi na pierachodny peryjad. Druhaja — kab uviali maratoryj na spłatu biełaruskaha dziaržaŭnaha doŭhu. Pa-treciaje, my budziem razmaŭlać ź mižnarodnymi kredytnymi ahienctvami, takimi jak Standart&Poors, Moody's, Fitch: kali im spadabajecca našaja ekanamičnaja prahrama, kab jany paćvierdzili, što pry vykanańni takoj prahramy jany hatovyja pavysić naš kredytny rejtynh. Palapšeńnie kredytnaha rejtynhu i jaho perspektyvy dazvolać źmienšyć košty absłuhoŭvańnia dziarždoŭha i košty novych pazykaŭ. Dziakujučy hetamu ŭ biełaruskim biudžecie zastanucca dadatkovyja hrošy.
Hetyja try rečy dapamohuć nam padtrymać biełaruskaje hramadztva ŭ pierachodny peryjad. Kab ludzi, jakija siońnia vystupajuć za pieramieny, nie paciarpieli i nadalej mieli pracu, zarobak, pensii dy inšyja vypłaty.
«Ekanamičnaja sytuacyja paharšajecca i biez reformaŭ»
— Davaj pahavorym pra tvajo ekanamičnaje bačańnie. Ty — vučań Lešeka Balceroviča, «baćki» polskaha kapitalizmu, viadomaha liberalnymi pohladami na ekanomiku. Ci značyć heta, što, pryjšoŭšy ŭ pierachodny peryjad da ŭłady, vy pačynajecie dzikuju pryvatyzacyju, zvalnieńni rabočych ź dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ i całkam mianiajecie rynak?
— Pa-pieršaje, kamanda ekanamistaŭ, jakaja budzie pracavać nad prahramaj i kantaktavać z zamiežnymi subjektami, — techničnaja. U nas niama palityčnych ambicyjaŭ, my nie źbirajemsia iści na vybary. My pracujem, kab sytuacyja ŭ biełaruskim hramadztvie i ekanomicy ŭ pierachodny peryjad i paśla novych vybaraŭ była stabilnaj, kab ludzi razumieli, što my majem ideju i plan i viedajem, što rabić. Heta vielmi važna, heta pazytyŭny paradak dnia dla ludziej. Bo ciapier šmat chto hatovy niešta rabić na škodu biełaruskaj ekanomicy, kab chutčej pryvieści da źmienaŭ u Biełarusi. My musim padrychtavać «padušku biaśpieki» dla biełaruskaj ekanomiki i hramadztva.
Što da kankretna reformaŭ abo ich liberalnaha kirunku — vielmi časta my niapravilna dumajem, što reformy abaviazkova viaduć da paharšeńnia abo źbiadnieńnia nasielnictva. Toje paharšeńnie, jakoje adbyvajecca na pačatku reformaŭ, nie źviazana z samim ich praviadzieńniem.
Heta źviazana z tym, što ŭ biełaruskaj ekanomicy ŭžo nazapašany vielmi vialiki dysbalans: vialiki dziaržaŭny doŭh, u dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ vialiki zamiežny doŭh. U Biełarusi ludzi zdymajuć ciapier svaje depazyty z bankaŭ, pačynajecca cisk na bankaŭskuju systemu. Biełarusy siońnia nie pracujuć efektyŭna praz palityčnuju sytuacyju.
Kali nia budzie sapraŭdnaha dyjalohu ŭ biełaruskim hramadztvie i sytuacyja nia źmienicca, užo ŭ kancy hetaha hodu i pačatku nastupnaha Biełaruś čakaje hłyboki ekanamičny kryzis. Heta nie źviazana z reformami. Heta vynik braku palityčnaha kansensusu i ekanamičnych reformaŭ.
«Biełaruś moža stać zamožnaj za adno pakaleńnie»
— Alaksandar Łukašenka niadaŭna kazaŭ, što kali jahonyja apanenty apelujuć da reformaŭ, to jon prapanuje pradukavać u Biełarusi svoj kardon. A jakija ty prapanuješ reformy dla Biełarusi?
— Biełaruś maje absalutna ŭsie šancy i patrebny patencyjał, kab na praciahu adnaho pakaleńnia, a moža navat mienš, stać zamožnaj krainaj. Tak stałasia ŭ Polščy, Čechii, u Słavaččynie i mnohich inšych krainach. Biełarusy hatovyja da hetaha.
U Biełarusi, naprykład, było sacyjalahičnaje daśledavańnie, jakoje vymiarała, kolki ludziej žadajuć, kab u ekanomicy było bolš pryvatnaha sektaru. Dyk voś, biełarusy, siarod usich narodaŭ Eŭropy, na druhim miescy. To-bok my ŭžo daŭno nie žyviom u toj ekanomicy i tych stereatypach, jakija byli ŭ 1990-ja hady, kali ludzi chacieli, kab dziaržava adkazvała za ekanomiku. Siońnia biełarusy razumiejuć, što biez kankurencyi na rynku dziaržaŭny sektar nia moža być efektyŭny. I mienavita tamu treba pravodzić reformy.
— Jakija kankretna patrebnyja reformy?
— Pa-pieršaje, heta roŭnyja ŭmovy viadzieńnia biznesu niezaležna ad struktury ŭłasnaści i niezaležna ad vieličyni pradpryjemstva. Ilhotnyja kredyty ad dziaržaŭnych bankaŭ. Siońnia mały i siaredni biznes, naadvarot, płacić vialiki pracent, bo bank musić dzieści «adbić» toj nizki pracent, jaki płocić dziaržaŭnaje pradpryjemstva.
Druhaja reč — treba dekryminalizavać drobnyja ekanamičnyja złačynstvy. Nia moža być tak, što indyvidualny pradprymalnik idzie ŭ turmu za drobnuju pravinu. Praz heta hublajecca jaho čałaviečy patencyjał i jahony biznes.
Usie mižnarodnyja finansavyja arhanizacyi pastulujuć, što adnoj ź pieršych pieradumovaŭ ekanamičnych reformaŭ u Biełarusi pavinna być reforma sacyjalnaj palityki. Treba palepšyć padtrymku biespracoŭnych (u Biełarusi jana składaje ad 10 da 20 dalaraŭ u miesiac), dapamahać tym, chto choča pierakvalifikavacca. Treba pavialičvać mabilnaść ludziej. Navat kali čałaviek žyvie ŭ vioscy, maleńkim haradku, a tam niama pracy adpaviedna jahonaj kvalifikacyi, to dziaržava musić stvaryć umovy, kab jon moh lohka dajechać u inšaje miesca. Kab moh pracavać tam, nie źjaždžajučy z svajoj vioski ci małoha horadu.
«Na MAZie ŭ pikavy čas pracavali 27 000 rabočych, ciapier kala 15 000»
— Aleś, ci aznačaje heta, što ludzi, jakija ŭ pieršyja dni paśla vybaraŭ źbiralisia strajkavać, vychodzili suprać Łukašenki, za novuju ŭładu, u vyniku reformaŭ straciać pracu, bo ekanomika źmienić svaju sutnaść?
— Tak nia musić być. Pa-pieršaje, my ŭžo bačym, što pry zachavańni status quo hetyja pracoŭnyja i tak stračvajuć pracu. U tym liku i z palityčnych matyvaŭ. Mnohija z tych, chto pracuje na dziaržaŭnych pradpryjemstvach, nie zadavolenyja ŭmovami pracy tam. Kažu nia tolki pra finansavyja ŭmovy, ale pra sposab, umovy, kulturu pracy.
Kali pahladzieć na kankretnyja prykłady, to možna pabačyć, što za apošnija 26 hadoŭ vielmi šmat dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ zbankrutavali albo značna skaracili kolkaść pracaŭnikoŭ.
Voźmiem MAZ, jaki byŭ kaliści adnym z najbujniejšych pradpryjemstvaŭ u Biełarusi. U pikavy čas na im pracavali 27 tysiač čałaviek. U 2010 pracavali ŭžo mienš za 22 000. Sioleta — kala 15 tysiačaŭ. Ci tendencyja skaračeńnia vidavočnaja? Ja liču, što tak. I kali my ničoha nia budziem rabić u biełaruskaj ekanomicy, to tendencyja praciahniecca. Dziaržaŭnyja pradpryjemstvy i nadalej buduć skaračacca, a pryvatny sektar i tak u biełaruskich umovach budzie naturalna pavialičvacca nasupierak dziejańniam ułady.
«Biełaruś aryjentujecca ŭsiaho na niekalki handlovych partneraŭ»
— Siońnia Biełaruś vielmi mocna zaležyć ad rasiejskaha rynku, tudy idzie vialikaja dola ekspartu. Kali Biełaruś stanie krainaj z rynkavaj ekanomikaj, jak źmienicca balans i jak paciarpić kraina?
— Niahledziačy na aficyjnyja farmuloŭki pra toje, što Biełaruś eksparta-aryjentavanaja kraina, jaje ekspart vielmi mocna skancentravany. Pa-pieršaje, pavodle tavarnaj struktury: jość niekalki halinaŭ ekanomiki abo tavaraŭ, takich jak naftapradukty, kalijnyja i azotnyja ŭhnajeńni, sielskahaspadarčaja vytvorčaść, jakija składajuć vialikuju častku hetaha ekspartu. I, pa-druhoje, jość hieahrafičnaja kancentracyja: bolšaja častka hetaha ekspartu traplaje ŭ adnu krainu — Rasieju. U roznyja hady heta ad 40% da 50% biełaruskaha ekspartu.
Vialikaja častka jašče traplaje ŭ Eŭraźviaz i va Ŭkrainu. To-bok litaralna niekalki handlovych partneraŭ. Biełaruś dahetul nie ŭstupiła ŭ Suśvietnuju handlovuju arhanizacyju. Tam siońnia kala 170 krainaŭ śvietu, praktyčna ŭsie, jany adkazvajuć za 98% mižnarodnaha handlu. Niahledziačy na zapeŭnieńni ŭładaŭ, Biełaruś nie imknułasia dałučycca da hetaj arhanizacyi. Heta niapravilna. Dałučeńnie da SHA moža dapamahčy biełaruskim pradpryjemstvam vyrašać kanfliktnyja sytuacyi ŭ arbitražnym sudzie SHA. Heta taksama dazvolić biełaruskaj pradukcyi praściej traplać na mižnarodny rynki.
Inšy prykład, jak možna spraścić mižnarodny handal dla Biełarusi, — heta padpisańnie pahadnieńnia ab zonie svabodnaha handlu. Eŭraźviaz maje amal 100 takich damovaŭ z roznymi krainami śvietu. Ukraina maje 50, a Biełaruś — mienš za 10. My jašče niedapracoŭvajem, majem patencyjał, kab palepšyć umovy viadzieńnia biznesu, mižnarodnaha handlu i pačynać dyversyfikavać ekspart.
«Biełarus hatovy pierajechać u Polšču, a palak u Biełaruś — nie. A 30 hadoŭ tamu my žyli adnolkava»
— Ludzi zvykli vymiarać svoj dabrabyt zarobkam. Pavodle Łukašenki, jon maje być 500 dalaraŭ. Jakim budzie siaredni zarobak biełarusa paśla praviadzieńnia ekanamičnych reformaŭ, za jakija ty vystupaješ?
— Možam paraŭnoŭvać z susiedziami. 30 hadoŭ tamu biełarusy i palaki žyli pryblizna na adnym ekanamičny uzroŭni. Jany spažyvali prykładna stolki ž praduktaŭ, mieli stolki ž metraŭ žytła na čałavieka, prykładna adnolkavuju kolkaść techniki.
Paśla hetaha Polšča i Biełaruś abrali zusim roznyja šlachi ekanamičnaha raźvićcia. Vyniki takija, što biełarusy byli b hatovyja žyć na takich umovach, jak žyvuć palaki. I nichto z Polščy, abo vielmi mała chto, byŭ by hatovy pierajechać z Polščy ŭ Biełaruś, kab tut atrymlivać adukacyju, pracavać ci realizavać svoj patencyjał. Na heta spatrebiłasia 30 hadoŭ, ale adroźnieńnie było bačnaje značna raniej.
Prachodzić adno pakaleńnie, i praz toje, što my vybrali niapravilnuju ekanamičnuju palityku, siońnia my vielmi mocna adstajom ad našych susiedziaŭ i susiedziaŭ susiedziaŭ. Asabliva ad tych, dzie reformy prajšli paśpiachova: Polšča, Čechija, Słavaččyna, Estonija. Kali my nia budziem pravodzić hetyja reformy, adstavańnie budzie raści, našaja moładź budzie źjaždžać z ekanamičnych pryčynaŭ. Kali ŭsio zastaniecca jak jość, to biznes u Biełarusi budzie pieraśledavacca.
Na žal, biez sapraŭdnaha dyjalohu i źmieny palityčnaj systemy i ekanamičnaj systemy Biełarusi jaje ekanomiku čakaje nieviasioły los.
Kamientary