Piša Jakub Łapatka.
Kali zachodzić havorka ab movach na Biełarusi, dyk kožny spasyłajecca na zakon «Ab movach».
«ZAKON Riespubliki Biełaruś ot 26.01.1990-XI (ried. ot 22.12.2005) «O JAZYKACH V RIESPUBLIKIE BIEŁARUŚ» zabiaśpiečvaje vykarystańnie jak biełaruskaj, tak i ruskaj movaŭ.
Z raździeła «Ahulnyja pałažeńni»: staťja 1. Cieli zakonodatielstva o jazykach v Riespublikie Biełaruś
Zakonodatielstvo Riespublikie Biełaruś o jazykach prieśledujet ciel vośpitanija uvažitielnoho otnošienija k nacionalnomu dostoinstvu čiełovieka,ieho kulturie i jazyku.
Hučyć aptymistyčna i ŭsialaje spadziavańni. Na samaj ža spravie treci artykuł vyniščaje ŭvieś zakon pad korań. Dakładniej, nie ŭvieś treci raździeł, a ŭsiaho tolki adno słoŭca z troch litaraŭ — «ili». Nižej ja daju artykuły zakona na movie aryhinała.
Staťja 3. Pravo hraždan polzovaťsia ich nacionalnym jazykom
Hraždanam Riespubliki Biełaruś harantirujetsia pravo polzovaťsia ich nacionalnym jazykom. Im harantirujetsia takžie pravo obraŝaťsia v hosudarstviennyje orhany, orhany miestnoho upravlenija i samoupravlenija, na priedprijatija, v učrieždienija, orhanizacii i obŝiestviennyje objedinienija na biełorusskom, russkom ili druhom prijemlemom dla storon jazykie.
Riešienije po suŝiestvu obraŝienija oformlajetsia na biełorusskom ili russkom jazykie.
Całkam zrazumieła, što hetaje maleńkaje słoŭca pierakreślivaje ŭsie cacanki-abiacanki pieršych — dy i ŭsich nastupnych—raździełaŭ. Ty napisaŭ pa-biełarusku, a tabie adkazvajuć na «ili».
Niekatoryja ludzi lubiać pryvodzić prykład dvuchmoŭnaj Finlandyi. Što ž, prykład cikavy.
Nasielnictva Finlandyi składaje 5,5 miljona čałaviek. Ź ich niedzie 94%, abo bolš za 5 młn čałaviek, etničnyja finy i rodnaj movaj jany ličać finskuju movu. Krychu bolš za 6%, abo niedzie kala 340 tysiač čałaviek, składajuć etničnyja šviedy, rodnaj movaj jakich źjaŭlajecca šviedskaja. Adnak, niahledziačy na taki vialiki dysbałans pa kolkaści, u krainie pryniatyja dźvie raŭnapraŭnyja dziaržaŭnyja movy: finskaja i šviedskaja.
Takim čynam, 84% biełarusaŭ i 6,5% šviedaŭ majuć roŭnyja pravy pierad zakonam. Adnak biełaruskaja praktyka i finskaja praktyka kardynalna roźniacca.
Pa finskim zakonie ab movach usie błanki ŭ dziaržaŭnych ustanovach, ustanovach sacyjalnaha absłuhoŭvańnia, achovy zdaroŭja i hetak dalej składajucca abaviazkova na finskaj i šviedskaj movach. Šyldy na ŭstanovach taksama pišucca na dźviuch movach. Na dźviuch movach robiacca nadpisy ŭ mietro, čyhunačnych stancyjach, tramvajnych i aŭtobusnych prypynkach. Firmy abaviazany rabić nadpisy na svaich tavarach na dźviuch dziaržaŭnych movach.
Movu nadpisaŭ i zapaŭnieńnia hetych błankaŭ vyznačaje nie čynoŭnik. Klijent sam, nie pytajučysia ni ŭ kaho dazvołu, zapaŭniaje patrebny błank na svajoj movie — finskaj abo šviedskaj. Bolš za toje, čynoŭnik abaviazany zapytacca ŭ klijenta, na jakoj movie toj choča atrymać dakumient. Takaja ž praktyka pryniataja i ŭ bankach, u tym liku pryvatnych.
Takim čynam, prava mienšaści karystacca svajoj rodnaj movaj abaroniena zakonam.
Hetym ža zakonam vyznačany i paradak abjaŭ dy infarmacyjnych nadpisaŭ. Tam, dzie žyvie bolšaść finskamoŭnaha nasielnictva, nadpisy na šyldach i darožnych ukazalnikach robiacca spačatku na finskaj movie, a pad imi idzie nadpis pa-šviedsku. Tam ža, dzie žyvie bolej šviedaŭ, robicca naadvarot. U miescach kampaktnaha pražyvańnia adnamoŭnaha nasielnictva nadpisy robiacca na adnoj movie.
Kožny finski žurnalist adnolkava dobra vałodaje abiedźviuma dziaržaŭnymi movami.
I tut čas vyhuknuć radasnaje: «Voś bačycie, heta i jość dvuchmoŭje! Chto kak chacit tak i havaryt!» Pravilna, šanoŭnyja tavaryšy, pravilna! Kto kak chacit tak i havaryt, ale tolki doma abo na vulicy. Dziaržaŭnyja ž čynoŭniki ŭ abaviazkovym paradku zdajuć ekzamien na vałodańnie dźviuma dziaržaŭnymi movami. Pryčym vyklučeńnie nie robicca ni dla deputataŭ parłamienta, ni dla prezidenta.
Navat nievialički narod finskich saamaŭ, kolkaściu 6 tysiač čałaviek, maje svaju aficyjnuju movu ŭ troch kamunach (rajonach pa našych mierkach). Isnuje litaratura, haziety, škoły.
A hałoŭnaje — heta toje, što zakon abaraniaje prava hramadzianina karystacca svajoj movaj i nie padlahaje traktoŭcy na svoj ład i razumieńnie čynoŭnikami, niezaležna ad ichniaha ranhu i pasady. Navat prezident, źviartajučysia da naroda Finlandyi, pramaŭlaje pa-finsku i pa-šviedsku. A potym užo chto kak chacit tak i havaryt…
Toje, što biełarusy časta ŭzhadvajuć Finlandyju ŭ jakaści prykładu dla Biełarusi — prosta vydatna. Tolki treba, kab pierajmali sutnaść, a nie nazvu.
Jak paśla kanca śvietu. Ahrasiadzibu ŭ Salihorskim rajonie zaniesła ziamloj3
Kamientary