Piša Jakub Łapatka.
Adnojčy moj znajomy zavitaŭ u žyllovy adździeł, kab atrymać daviedku ź miesca žycharstva. Zdajecca, prostaja sprava: pryjšoŭ, skazaŭ, atrymaŭ. Adnak hetaja prostaja sprava pieratvaryłasia ledź nie ŭ palityčnuju demanstracyju, bo jon paprasiŭ daviedku na biełaruskaj movie.
alternativefinland.com
Takaja prośba nie hetulki ździviła, kolki ŭraziła i navat aburyła pašpartystku. «Muščyna, što vy chacicia? Biarycia, što vam dajut. U nas vsie jazyki ravnyja». I ŭ jakaści apošniaha nieprabiŭnoha arhumientu dadała: «Eta prakcika va vsiom miry».
Moj znajomy skieptyčna pastaviŭsia da suśvietnaj praktyki, a zaadno i da jurydyčnaj daśviedčanaści aburanaj słužbovaj asoby, i dabiŭsia sustrečy z načalnikam, chacia ŭ taho — pa słovach toj ža pašpartystki — byŭ «nieprajomnyj dzień».
Načalnik, mužčyna ŭžo stałaha vieku, łahodna pavychoŭvaŭ «zarvaŭšahasia akstramista-nacianalista» i, nibyta robiačy vialikuju pasłuhu, ułasnaručna zaśviedčyŭ (na biełaruskaj movie!), što dadzieny ekstremist pražyvaje tam i tam.
Na raźvitańnie jon hetak ža łahodna skazaŭ: «Vot vy, maładoj čałaviek, vsio vazmuščajecieś, a vieć maja rabotnica prava, takaja prakcika pryniata va vsiom miry. Biełaruś viedź nie jadzinśćviennaja strana, hdzie imiejecca pa dva jazyka».
Što j kazać, načalnik-libierał mieŭ racyju: Biełaruś nie adzinaja kraina ź dźviuma dziaržaŭnymi movami. A voś što tyčycca suśvietnaj praktyki, to davajcie pahladzim i paraŭnajem.
Adnoj z takich krain źjaŭlajecca Finlandyja. Nasielnictva jaje składaje piać z pałovaj miljonaŭ čałaviek. Ź ich niedzie dzievianosta čatyry pracenty, abo zvyš piaci miljonaŭ čałaviek, etničnyja finy, i rodnaj movaj jany ličać finskuju movu. Krychu bolš za šeść pracentaŭ, abo niedzie kala trochsot saraka tysiač čałaviek, składajuć etničnyja šviedy, rodnaj movaj jakich źjaŭlajecca šviedskaja. Adnak, niahledziačy na taki vialiki dysbałans pa kolkaści, u krainie pryniatyja dźvie raŭnapraŭnyja dziaržaŭnyja movy: finskaja i šviedskaja. Tak što, pakul što tezy libieralnaha načalnika nakont suśvietnaj praktyki paćviardžajucca.
Takim čynam, 77% biełarusaŭ i 6,5% šviedaŭ majuć roŭnyja pravy pierad Zakonam. Adnak biełaruskaja praktyka i suśvietnaja praktyka kardynalna adroźnivajucca, tamu što finskija šviedy i finskija čynoŭniki raŭnapraŭnyja pierad Zakonam.
A biełaruskija hramadzianie akazvajucca tvaram da tvaru z čynoŭnikam, jaki ličyć siabie ŭvasableńniem Zakonu i roŭnaść moŭ pierad Zakonam tałkuje na svoj odum. I tut pačynajecca toje, što nijak nie stasuje biełaruskuju praktyku z praktykaj inšych krain.
Pa finskim Zakonie ab movach usie błanki ŭ dziaržaŭnych ustanovach, ustanovach sacyjalnaha absłuhoŭvańnia, achovy zdaroŭja i hetak dalej, składajucca abaviazkova na finskaj i šviedskaj movach. Šyldy na ŭstanovach taksama pišucca na dźviuch movach. Na dźviuch movach robiacca nadpisy ŭ mietro, čyhunačnych stancyjach, tramvajnych i aŭtobusnych prypynkach.
Movu nadpisaŭ i zapaŭnieńnia hetych błankaŭ vyznačaje nie čynoŭnik. Klijent sam, nie pytajučysia dazvołu ni ŭ kaho, zapaŭniaje patrebny błank na svajoj movie — finskaj abo šviedskaj. Bolej taho, čynoŭnik abaviazany zapytacca ŭ klijenta, na jakoj movie toj choča atrymać dakumient. Takaja ž praktyka pryniataja i ŭ bankach, chacia jany źjaŭlajucca i niedziaržaŭnymi pradpryjemstvami.
Takim čynam, prava mienšaści karystacca svajoj rodnaj movaj abaroniena Zakonam.
Hetym ža Zakonam vyznačany i paradak nadpisaŭ. Tam, dzie žyvie bolšaść finskamoŭnaha nasielnictva, nadpisy na šyldach i darožnych ukazalnikach robiacca spačatku na finskaj movie, a pad imi idzie nadpis pa-šviedsku. Tam ža, dzie žyvie bolej šviedaŭ, robicca naadvarot. U miescach kampaktnaha pražyvańnia adnamoŭnaha nasielnictva nadpisy robiacca na adnoj movie.
Adnosna nadpisaŭ na darohach časta kažuć, što šmatmoŭnyja nadpisy na ŭkazalnikach, maŭlaŭ, adciahvajuć uvahu kiroŭcaŭ, i niebaraki z-za hetaha časta traplajuć u avaryi. Na maju ž dumku, na kolkaść avaryj upłyvaje jakaść daroh i dyscyplinavanaść aŭtamabilistaŭ. Kolkaść moŭ i nadpisaŭ akazvajecca ni pry čym. U dyskusijach pra movu hetaja akaličnaść nie biarecca pad uvahu.
Nielha nie źviarnuć uvahu i na ŭnikalnaść vykarystańnia dvuchmoŭja ŭ biełaruskaj presie. Tut taksama jaskrava prajaŭlajecca svojeasablivaje razumieńnie roŭnaść moŭ: u haziecie moža być biełaruski zahałovak, ale pieravažnaja bolšaść materyjałaŭ padajecca pa-rusku. Zdajecca, žurnalisty pavinny być bolej daśviedčanyja adnosna suśvietnaj praktyki, čym čynoŭniki. Takoj praktyki niama nidzie ŭ śviecie. Haziety vydajucca na adnoj movie, niachaj sabie na finskaj abo šviedskaj. Niekalki hadzin u dzień telebačańnie pracuje pa-šviedsku. Kali ž vystupy ŭ finskaj moŭnaj prahramie robiacca pa-šviedsku, to źnizu padajucca subtytry pierakładu. Apraŭdańni niaviedańniem adnoj ź dziaržaŭnych moŭ hučać prosta niedarečna. Kožny finski žurnalist adnolkava dobra vałodaje abiedźviuma dziaržaŭnymi movami.
I tut čas raspačać radasny kryk: «Voś bačycie, heta i jość dvuchmoŭje! Chto kak chacit tak i havaryt!» Pravilna, šanoŭnyja tavaryšy, pravilna!
Kto kak chacit tak i havaryt, ale tolki doma abo na vulicy. Dziaržaŭnyja ž čynoŭniki ŭ abaviazkovym paradku zdajuć ekzamien na vałodańnie dźviuma dziaržaŭnymi movami. Pryčym vyklučeńnie nie robicca ni dla deputataŭ parłamienta, ni dla prezidenta.
A kab čałaviek mieŭ mahčymaść padacca na dziaržaŭnuju słužbu, u škołach i licejach finskich dziaciej nie vyzvalajuć ad vyvučeńnia šviedskaj movy pa nadumanych nahodach nakštałt pierahružanaści školnych prahram abo zaniatkaŭ chakiejem, ci muzykaj.
Navat nievialički narod finskich saamaŭ, kolkaściu 6 tysiač čałaviek, maje svaju aficyjnuju movu ŭ troch kamunach (rajonach pa našych mierkach). Isnuje litaratura, haziety, škoły.
A hałoŭnaje — heta toje, što Zakon abaraniaje prava hramadzianina karystacca svajoj movaj i nie padlahaje tałkavańniu na svoj ład i razumieńnie čynoŭnikami, niezaležna ad ich ranhu i pasady. Navat prezident, źviartajučysia da naroda Finlandyi, pramaŭlaje pa-finsku i pa-šviedsku, nie spasyłajučysia na vielič toj ci inšaj movy.
A potym užo chto kak chacit, tak i havaryt…
Jak paśla kanca śvietu. Ahrasiadzibu ŭ Salihorskim rajonie zaniesła ziamloj3
Kamientary