Алесь Пушкін: «Я мару пра Беларусь з жыдамі й камуністамі»

«Я мару пра Беларусь з жыдамі й камуністамі»

Алесь Пушкін — гэта Славамір Адамовіч беларускага выяўленчага мастацтва. У 1989 годзе яго судзілі за мастацкі пэрфоманс, у 1993 годзе — за арганізацыю зьезду беларускіх нацыяналістаў у Віцебску ў яго адабралі мастацкую галерэю. Ён расьпісваў магілёўскі касьцёл і царкву ў Бабры, прапаноўваў віцебскаму япіскапу расьпісаць япіскапскія палаты ў Віцебску. Менавіта з кадраў, на якіх ён стаіць на плошчы Якуба Коласа, адзін зь першых дэманстрантаў, высокі-высокі, у калярытным капелюшы зь пяром, пачынала маскоўскае тэлебачаньне свой рэпартаж пра сьвяткаваньне 80-х угодкаў БНР. Сёньня Алесь Пушкін распавядае пра сябе.

— Самае галоўнае — жыць у гармоніі з самім сабой. Але часта сам ня ведаеш шляхоў да гэтай гармоніі, і толькі іншыя людзі іх падказваюць. Мяне аддаў у мастацкую школу-інтэрнат, дзетдом, як яе называюць мастакі, бацька, прычым валявым рашэньнем — я не хацеў. У 1990 годзе з Тэатральна-мастацкага яшчэ разьмяркоўвалі. Мне дастаўся Віцебск. Я прыехаў і пайшоў па мальбэрт. Кажу, дайце ці прадайце мальбэрт, і я праслаўлю гэты горад. Сьмяяліся. Цяпер для мяне вельмі дарагі Віцебск. Там у 1993 годзе я адкрыў першую прыватную галерэю, там прайшла выстава артэфактаў, зьезд беларускіх нацыяналістаў. Калі жыў там, атрымаў замову на працу для магілёўскага касьцёла. Там я пачаў працаваць у тэатры. Цяпер мы з рэжысэрам Грышкевічам рыхтуем спэктакль паводле Ёнэско «Крэслы» ў Коласаўскім тэатры. На 2000 год заплянавалі «Гамлета». Галоўнага героя, мяркуецца, будзе іграць мастак-нонканфарміст, абстракцыяніст, які жыве між Парыжам і Бэрлінам. Не хачу называць ягонага прозьвішча, пакуль гэта ўсё яшчэ не зрэалізавалася. Калі не было б чалавека, які ў жыцьці як Гамлет, дык ня варта было б і ставіць. Апроч таго, мы з Аляксеем Марачкіным падрыхтавалі праект інтэр’еру беларускай царквы ў імя іконы Жыровіцкай Божай Маці ў Кліўлендзе, штат Агаё. Я — росьпісы, а ён — іканастас. Мне вельмі хочацца зрабіць праваслаўную царкву за мяжой, пасьля таго, як я зрабіў праваслаўную царкву ў Бабры.

— Бацька загнаў Вас у інтэрнат. А далей ужо ўсё ішло само сабой?

— Усё пачалося ў 1988 годзе з наведаньня Вільні — мы тады часта езьдзілі на выставы ў віленскі новы Палац мастацтваў. Адзін раз прыяжджаем туды, а там літоўцы, народу сьвет, на плошчы сьвяткуюць Дзень Канстытуцыі зь лёзунгамі пратэсту, з транспарантамі «СССР — турма народаў»... Мяне гэта вельмі ўразіла. Я стаў чытаць, паехаў да бацькі і зіму пралежаў на печы, чытаючы пра БНР. А тады ў 1989 годзе вырашыў наладзіць у Менску пэрфоманс у стылі соцарт на 71-я ўгодкі БНР. «Замест Беларусі сацыялістычнай нам патрэбна Беларусь народная», — пісаў я тады. Дзень Волі — гэта маё сьвята. Я заўсёды пад яго ладжу падзеі й выставы.

Калі прадстаўніца Віцебскага музэю прыехала выбіраць, якую маю працу купіць, я прапаноўваў ёй аб’екты з таго пэрфомансу, тым больш, што яны ня страчваюць свайго значэньня. Яна мялася, маўляў, гэта не зусім мастацтва, і хацела купіць партрэт маці. Але я не магу прадаць партрэтаў маці й бацька. Яны ў мяне адны.

— У 1989 годзе афіцыйная прапаганда зрабіла Вас вядомым, растыражаваўшы Вашу фразу «Я мару аб Беларусі без жыдоў і камуністаў». Пра якую Беларусь Вы марыце цяпер?

— Цяпер я мару пра Беларусь з жыдамі й камуністамі. Як Віктар Івашкевіч сьмяецца: праграма-мінімум выкананая, тыя зьехалі й тых няма, а дабра ў Беларусі стала яшчэ менш. Я мару пра Беларусь, дзе былі б усе і дзе была б свабода. Але дзе ўлада была б у беларусаў. Калі ў 1991 годзе мы ў Віцебску ўзьнімалі над выканкамам бел-чырвона-белы сьцяг, ці маглі мы ўявіць, што ўсё вернецца?

— Славамір Адамовіч іншы раз ходзіць Менскам у вышыванай кашулі. Гэта важна? Калі інтэлігенцыя надзене вышываныя кашулі, ці гэта можа нешта зьмяніць?

— Зьмяніць можна, калі інтэлігенцыя будзе езьдзіць на «Мэрсэдэсах». Калі беларусы будуць выклікаць зайздрасьць. Увогуле ж, хадзіць у льняных кашулях і саламяных брылях — вельмі здарова.

— А Ваш капялюш зь пяром?

— Так, мне калісьці дзяўчаты яшчэ ў Менску падарылі ўпершыню пер’е да капелюша. Шапка зь пяром сталася й сымбалем маёй віцебскай галерэі. У Віцебску я насіў пер’е арлінае — бо ў віцебскім заапарку ёсьць арол. У Магілёве мне падарылі фазанава, доўгае, прыгожае — зь ім я цяпер і хаджу. У Магілёве я вельмі часта сутыкаўся з варожым стаўленьнем да гэтага пяра. Шмат разоў прыходзілася біцца. «Эй, ты, дзяцел, стой!» — крычалі мне. Увесь час было адчуваньне небясьпекі. Гэта маё наканаваньне — ісьці супраць грамадзтва і ягонай нецярпімасьці. Трэба так ісьці па жыцьці, — кажу я сабе заўжды, наконт капелюша і ва ўсім. Але судзіць па капелюшы, гэта ўсё адно, што судзіць па словах. Не па словах трэба судзіць, а па справах. Жыць і працаваць, каб рэалізавацца ў нашых вельмі бедных умовах.

— Мастаку тут гэта зрабіць цяжэй, чым на Захадзе?

— Бадай! Вось мне да спэктаклю патрэбныя спэцыяльныя страбаскопы, каб імітаваць маланкі, і плястмасавы шум, каб зрабіць горы. Сродкаў для гэтага няма, а таму прыходзіцца выкручвацца. Беднасьць вымушае быць мінімалістам. І на 21 ліпеня, каб было больш грошай, можна было б арганізаваць яркае, вясёлае, амэрыканскае відовішча. Што ж, калі няма пены, мусім абыходзіцца бязь пены. Галоўнае — сам факт учынку. Не прасядзець дома 21 ліпеня, або, як было ў мяне — расьпісаць вясковую царкву, маючы зусім скупую палетру, чатыры-пяць фарбаў. Мяне найбольш уражвае маўчаньне — краіна гіне, а людзі нічога ня робяць, ходзяць, п’юць піва й гарэлку. І я ўпэўнены, што й 21-га знойдуцца такія, хто будзе проста прагульвацца.

Барыс Тумар