Беларускія прыказкі — гэта розум народу. Праз іх выказвалася народная мудрасць, якая перадавалася паміж сабой продкамі беларусаў. Каб іх выкарыстоўваць, трэба разумець, што яны значаць. Значэнне некаторых з распаўсюджаных беларускіх прыказак тлумачыць Palatno.
А што значаць прыказкі?
Абяцанкі-цацанкі, а дурню радасць. Выкарыстоўваюць у выпадку, калі чалавек не спадзяецца на здзяйсненне абяцанага.
Ад вялікіх любошчаў сабачае разбежышча. Калі казаць простай мовай, то ў народзе асуджалі працяглыя дашлюбныя любоўныя адносіны, бо яны не заўсёды добра сканчаліся.
Аддай рукамі, а хадзі нагамі. Гэтую прыказку выкарыстоўваюць у дачыненні да чалавека, які доўга не вяртае пазычанага: і да яго даводзіцца часта прыходзіць, каб нагадаць.
Адзін Сцяпан — заўсёды пан, а калі і нястача, дзіця не плача. Сэнс прыказкі ў тым, што аднаму чалавеку лягчэй пражыць цяжкія перыяды ў жыцці, чым сямейнаму чалавеку. Гэты прыказку выкарыстаў Якуб Колас у «На ростанях».
Ад ляноты чакай бядоты. Лянівага чалавека асуджалі і заўжды чакалі ад яго праблем.
Адрэзанай лусты не прылепіш. Гаварылася пра тое, калі няма магчымасці вярнуць мінулае.
Андрэй за ўсіх мудрэй. Гаворыцца як кпіны з чалавека, які занадта шмат хваліцца, а Андрэй тут — збіральны вобраз.
Баба і чорта звядзе. Выкарыстоўвалася, бо ў жанчын быў нібыта дрэнны характар.
Бабіна дарога — ад печы да парога. Выкарыстоўвалася, калі хацелі падкрэсліць абмежаванасць жанчыны хатнімі справамі.
Бог шэльму меціць. Махляра заўсёды нешта выдае.
Будзе і на крапіву мароз. Гаворыцца з упэўненасцю, што пакаранне непазбежна нават для крыўдзіцеля.
Вялікі пень, ды дурань. Выкарыстоўвалася, калі казалі пра нешта вялікае, але з чаго не было толку.
Гадка з’есці і шкада кінуць. Гавораць у выпадку, калі трэба зрабіць пэўны (часам, нявыгадны) выбар.
Госці ў хату — свінні рады. Гаворыцца як жарт, калі пасля гасцей застаецца шмат ежы на стале.
Давялося свінні на неба глядзець. Так гавораць пра кагосьці, хто ўмешваецца ў чыесьці справы, у якіх нічога не разумее.
Дум не скуеш ланцугамі. Прыказку выкарыстоўваюць, калі кажуць, што думкі не могуць быць падуладнымі каму-небудзь іншаму.
Жабрак жабраку відзён па кійку. Гаворыцца ў выпадку, калі людзі могуць паразумецца па падобных якасцях ці звычках.
Загляне сонца і ў наша аконца. Выкарыстоўваюць у цяжкі час, калі чакаюць, што збудуцца надзеі і мары, а благое міне.
Зараклася свіння за вугал хадзіць. Гэту прыказку выкарыстоўваюць у выпадку, калі хтосьці не можа адмовіцца ад звычкі.
Каб яды, як на Дзяды, а рабіць, як у нядзельку. Так казалі пра тых, хто любіць шмат паесці, але не вельмі ахвотны да працы.
Каму што, а чорту балота. Кажуць пра тых, у каго наўме адно і тое ж. У гэтай прыказкі шмат сінонімаў: «Лісіца спіць і курэй бачыць», «Каму што, а папу кадзіла», «Каму што, а пеўню бойка».
Кума куме, пайшло па ўсім сяле. Існуе шмат варыяцый гэтай прыказкі, але галоўны сэнс палягае ў тым, што сказанае штосьці па сакрэце становіцца вядомым для ўсіх.
Ласка — не каляска, сеўшы не паедзеш. Гаворыцца як іранічная рэакцыя на словы «калі ласка».
Малыя дзеткі — малыя бедкі, падрастуць дзеткі — падрастуць і бедкі. Маецца на ўвазе, што чым большымі становяцца дзеці, тым больш клопату становіцца для бацькоў. Замест гэтай прыказкі можна выкарыстаць іншую: «Малыя дзеці топчуць бацькам ногі, вялікія — сэрца».
На чужыя вусны не накінеш хусты. Кажуць у выпадку распаўсюду плётак і чутак.
Наша гарэза ўсюды пралезе. Так гавораць пра чалавека, які паўсюль паспявае.
Пад гумар жартуюць, а ў злосці катуюць. Прыказка выкарыстоўваецца ў дачыненні да чалавека, які прыніжае паднявольных яму людзей.
Паны б’юцца, а ў мужыкоў чубы трашчаць. Так гавораць, калі паміж людзьмі з уладай ёсць канфлікт, але церпяць не яны, а іх падначаленыя.
Плакаў, плакаў — усё бог аднакаў, пачаў пяяць — стаў бог даваць. Прыказку гавораць, каб кагосьці падбадзёрыць.
П’яны грош шалёны. Гавораць пра тых, хто ў стане алкагольнага ап’янення не шкадуе грошай.
Сам сіў, сіў, а дзеткі ціў, ціў. А так кажуць пра старых бацькоў, у якіх вельмі малыя дзеці.
Спроба не хвароба. Кажуць у тых выпадках, калі лічацца, што варта рызыкнуць.
У гадзюкі няма іншай навукі, як кусаць. Прыказку выкарыстоўваюць, калі кажуць пра дрэннага чалавека, ад якога трэба і чакаць толькі зла.
Шлюб пад плотам, а вяселле потым. Гаворыцца пра пазашлюбныя адносіны — асуджальна.
Шляхціц на сваім гародзе роўны ваяводзе. Гэта значыць, што на ўласнай гаспадарцы чалавек паводзіць сябе незалежна.
Каментары