Навука і тэхналогіі

Штучны інтэлект дапамог прачытаць таблічкі з клінапісам, якім пяць тысяч гадоў

Мадэль, створаная археолагамі і спецыялістамі па машынным навучанні, мае шанец зрабіць рэвалюцыю ў даследаваннях найстаражытнейшай пісьменнасці, створанай чалавецтвам.

Clay tablet from Shuruppak with the text about the sale of a field and a house, ca. 2600 BC Гліняная таблічка з Шуруппака з тэкстам аб продажы поля і дома, каля 2600 г. да н. э. Глиняная табличка из Шуруппака с текстом о продаже поля и дома, ок. 2600 г. до н. э.
Гліняная таблічка з Шурупака з тэкстам аб продажы поля і дома, каля 2600 г. да н. э. Фота: Wikimedia Commons

Да сёння многія старажытныя пісьмовыя сістэмы застаюцца нерасшыфраванымі. Сярод іх пісьмо цывілізацыі даліны Інда, лінейнае пісьмо А, якім карысталіся старажытныя жыхары Крыта, а таксама пісьмо, якое нанесена на Фесцкі дыск — помнік, які, на думку вучоных, адносіцца да мінойскай культуры. Расшыфроўка гэтага пісьма дазволіла б праліць святло на гісторыю народаў, якія ім карысталіся.

Аднак з развіццём штучнага інтэлекту навукоўцы атрымліваюць абсалютна новыя магчымасці. Даследчыкі з двух ізраільскіх універсітэтаў стварылі мадэль нейроннага машыннага перакладу, якая можа перакладаць пісьмовую акадскую мову, якую цяжка расшыфраваць.

Акадская мова належыць да групы семіцкіх моў, яна выкарыстоўвалася ў Месапатаміі з сярэдзіны III тысячагоддзя да нашай эры да пачатку I тысячагоддзя нашай эры.

Выкарыстанне мадэлі дазваляе хутка і адносна эфектыўна чытаць клінапіс з таблічак, сабраных археолагамі за апошнія дзвесце гадоў. Самым старажытным з іх — каля пяці тысяч гадоў. У музеях, універсітэтах і навуковых установах усяго свету на сёння захоўваецца каля 500 тысяч гліняных таблічак з клінапісам.

Сваімі дасягненнямі вучоныя падзяліліся ў навуковым артыкуле, апублікаваным у часопісе PNAS Nexus.

У сваім артыкуле даследчыкі адзначаюць, што пераклад — гэта складаны працэс, бо звычайна патрабуецца не толькі экспертнае валоданне дзвюма рознымі мовамі, але і веданне рознага культурнага асяроддзя.

Лічбавыя інструменты, якія могуць дапамагчы ў перакладзе, становяцца ўсё больш распаўсюджанымі. Гэта звязана з прагрэсам у такіх галінах, як аптычнае распазнаванне сімвалаў і машынны пераклад.

Аднак старажытныя мовы па-ранейшаму ўяўляюць вялікую праблему ў гэтым плане. Іх прачытанне і разуменне патрабуе ведаў даўно памерлай моўнай супольнасці, да таго ж самі тэксты таксама могуць быць вельмі фрагментарнымі.

Мадэль нейроннага машыннага перакладу, якую распрацавалі вучоныя, заснаваная на апрацоўцы пісьмовай мовы і глыбокім навучанні, якое заснавана на т. зв. згортачнай нейроннай сетцы (convolutional neural networks), што была спецыяльна распрацаваная для эфектыўнага распазнавання вобразаў.

Яе мэта — кааперацыя чалавека і машыны, стварэнне так званага канвеера, ці паслядоўнасці крокаў, якія пераўтвараюць акадскую мову ў англійскую. Ён пачынаецца з выявы клінапіснай таблічкі і заканчваецца яе транслітарацыяй і перакладам.

Вучоныя адзначаюць, што клінапісныя знакі полівалентныя, гэта значыць, што кожны знак мае больш, чым адно магчымае прачытанне, і гэта прачытанне вызначаецца папярэднім і наступным знакамі. Яны навучылі мадэль машыннага навучання аўтаматычна вызначаць адпаведнае прачытанне і сегментацыю.

Навукоўцы дасягнулі дакладнасці ад 89,5% да амаль 97% у залежнасці ад алгарытму і віду тэксту. Як тлумачаць даследчыкі, найлепшыя вынікі былі атрыманыя ў выпадку тэкстаў з загадзя вызначанай структурай, напрыклад, царскіх указаў. Горш было з паэтычнымі тэкстамі. У гэтым выпадку штучны інтэлект шмат выдумваў.

Акрамя таго, мадэль дасягае найлепшых вынікаў у кароткіх і сярэдніх па колькасці слоў сказах (каля 118 знакаў або менш). Па меры павелічэння колькасці алічбаваных тэкстаў вынікі могуць быць палепшаныя шляхам далейшага навучання ў рамках сістэмы «чалавека ў цыкле», што дазваляе карэктаваць працу штучнага інтэлекту.

Цяпер мадэль даступная анлайн, а яе зыходны код можна знайсці на GitHub у Akkademi. Для таго, каб зрабіць свой канвеер больш даступным, вучоныя рэалізавалі яго функцыянальнасць у выглядзе анлайн-дадатку пад назваю Babylonian Engine.

Вучоныя плануюць, што праз некалькі гадоў (хоць яны не могуць сказаць дакладна, праз колькі) у выпадку, калі археолагі і філолагі будуць на раскопках і знойдуць новы архіў клінапісных тэкстаў, яны змогуць сфатаграфаваць кожную таблічку і атрымаць прыблізную транслітарацыю і пераклад тэкстаў. Праграма зможа па почырку прапанаваць магчымую дату стварэння тэксту, назаве нават імя меркаванага пісца або групы пісцоў, вызначыць жанр і шмат чаго іншага.

Навукоўцы плануюць стварыць анлайн-інструменты для рэдагавання клінапісных тэкстаў, каб даследчыкі маглі выпраўляць і паляпшаць першапачатковыя вынікі. У планах таксама стварэнне віртуальных тураў па старажытных сталіцах і стэпах Месапатаміі і Анатоліі, што можа пераўтварыць працэс навучання ў гульню для студэнтаў.

Гэта можа пераўтварыць асірыялогію з вузкаспецыялізаванай тэмы ў адну з тых, што найбольш вывучаюцца, значна паскорыць працэс даследавання і ў разы павялічыць нашы веды пра адно з самых старажытных і развітых грамадстваў у свеце.

Чытайце яшчэ:

Навукоўцы нарэшце расшыфравалі пачатак таямнічага манускрыпта Войніча XV стагоддзя

Як навукоўцы спрабуюць навучыць камп’ютар мове жэстаў

Навукоўцы расшыфравалі надпіс на старажытнай мове ўзростам 3200 гадоў

Каментары

«Расіяне ставяцца да параненых прагматычна». Маналог экс-палітвязня, які аддаў 8 гадоў УСУ5

«Расіяне ставяцца да параненых прагматычна». Маналог экс-палітвязня, які аддаў 8 гадоў УСУ

Усе навіны →
Усе навіны

Мінчанка паслізнулася на прыступках свайго пад'езда, паламалася і адсудзіла 11 000 рублёў

З Новага года вырасце некалькі падаткаў

Беларускі «Гастрафэст» пройдзе ў трох краінах. Што ў меню?2

Палітвязня Толчына, які выйшаў па памілаванні, затрымалі па адміністрацыйнай справе

Лію Ахеджакаву, якая выступіла супраць вайны, прапанавалі замяніць на дыпфейк у «Іроніі лёсу, або з лёгкай парай!»1

Украінскія марскія дроны атакавалі Керч

Жонку беларускага тэнісіста абакралі ў Піцеры1

Паўстанцы ў Сірыі падышлі да Хомса, расійскія базы сёння могуць адрэзаць17

Лаўроў даў прымірэнча-спакуслівае інтэрв'ю Карлсану10

больш чытаных навін
больш лайканых навін

«Расіяне ставяцца да параненых прагматычна». Маналог экс-палітвязня, які аддаў 8 гадоў УСУ5

«Расіяне ставяцца да параненых прагматычна». Маналог экс-палітвязня, які аддаў 8 гадоў УСУ

Галоўнае
Усе навіны →