Аб прэзумпцыі прыемнасці, пераездзе ў Мадрыд і асабістай барацьбе з ботамі. Вялікая размова з Мікітам Монічам
У красавіку вядомы блогер-мастацтвазнаўца Мікіта Моніч пакінуў Беларусь. Але працягвае выпускаць ютуб-ролікі пра родную культуру — і з ад’ездам тон аўтара стаў вастрэйшы. «Наша Ніва» даведалася, дзе шукае натхненне самы вядомы з беларускіх гідаў, як яму жывецца ў Мадрыдзе і ў чым зараз могуць быць праблемы беларускага мастацтва.
«Пакуль ты не прадэманструеш іспанцам, што ты нейкі гаўнюк, ты для іх — выдатны чэл»
«Наша Ніва»: Чаму вы выбралі для жыцця Мадрыд?
Мікіта Моніч: Шукаў месца, дзе мог бы застацца на першы час. У маленстве кожнае лета я ездзіў у іспанскую сям’ю, падтрымліваў з імі стасункі, і таму зараз у нас была магчымасць крыху пажыць у іх, пакуль мы разбіраліся з дакументамі і шукалі сабе кватэру. Да таго ж, Мадрыд — выдатны горад, мне падабаецца клімат, і я ведаю іспанскую мову.
«НН»: Чым Мадрыд выдатны для вас?
ММ: Па-першае, для мяне ён знаёмы, гэта быццам другая радзіма. Па-другое, у іспанцаў ёсць тое, што я называю прэзумпцыяй прыемнасці. Пра постсавецкіх людзей часам кажуць, што яны чакаюць ад цябе чагосьці нядобрага, ідзе прэзумпцыя непрыемнасці, а калі ўжо ты з імі добра пазнаёміўся, ледзьве не дахаты запрашаюць. У іспанцаў наадварот: пакуль ты не прадэманструеш, што ты нейкі гаўнюк, ты для іх — выдатны чэл.
Да таго ж, як мы сфармулявалі з маёй жонкай, Мадрыд — гэта сумесь Мінска і Стамбула. Я б ніколі не абраў для сябе Барселону, бо навошта гэтае турыстычнае шаленства? Наадварот, Мадрыд — гэта горад для жыцця, прыемны, у ім шмат зеляніны, паветра, бо горад высока знаходзіцца.
«НН»: А ёсць рэчы, з якімі вам цяжка звыкнуцца ў Мадрыдзе?
ММ: Мабыць, тое, наколькі тут горача ўлетку. Добра, што клімат тут кантынентальны, таму гэты жар сухі, і таму ён успрымаецца лягчэй. Але калі ў цябе кожны дзень +42-45 градусаў, гэта няпроста.
«НН»: Як у Іспаніі перажываюць такую гарачыню?
ММ: Спецыяльна для гэтага прыдумалі сіесту. То-бок уся актыўнасць праходзіць ці раніцай, ці ўвечары, а ў сярэдзіне дня ты знаходзішся дома ці там, дзе ёсць кандыцыянер. Да таго ж, архітэктура прыстасоўваецца да клімата, і кватэры будуюць так, што яны не ўбіраюць у сябе жар. Ва ўсіх кватэрах ёсць нешта накшталт жалюзі, а таксама тканкавыя фіранкі, якія апускаюцца і даюць цень.
«НН»: Зараз збольшага займаецеся сваім ютуб-каналам?
ММ: Так. Раней шмат працаваў афлайн, ладзіў лекцыі і іншую працу з аўдыторыяй, але зараз збольшага гэта немагчыма, таму ў мяне больш вольнага часу, каб займацца ютубам. Яшчэ ў цэнтры маёй увагі жыццёвыя рэчы: афармленне дакументаў, медычных картак, школкі для дзіцёнка. Усё ж такі эміграцыя — гэта не рэлакацыя, і я не айцішнік, які можа разлічваць на дапамогу кампаніі, мы з сям’ёй пераехалі самастойна.
«НН»: Наколькі ў Іспаніі складана легалізавацца эмігрантам?
ММ: Іспанія — гэта краіна, якая шмат сутыкаецца з міграцыяй. Часцей за ўсё сюды едуць з Лацінскай Амерыкі — і па прычынах гістарычных сувязей, і праз адзіную мову, але яшчэ тут вялікая міграцыя з паўночнай Афрыкі. Зараз уся гэтая сістэма сутыкнулася з вялікім стрэсам, бо прыехала больш за 100 тысяч украінцаў і ўсе яе магутнасці былі накіраваныя на тое, каб дапамагчы менавіта гэтым людзям. Таму мы, беларусы, трохі пакінутыя.
Да таго ж, у сітуацыі, калі лукашэнкаўскі рэжым падтрымлівае Расію і выступае як суагрэсар, часам сутыкаешся з рознымі абмежаваннямі для беларусаў.
Напрыклад, з сакавіка спынілі для грамадзян Расіі і Беларусі механізм пацверджання дыпломаў. Мне было б няблага пацвердзіць сваю адукацыю, але такой магчымасці зараз няма, і гэта было непрыемнай неспадзяванкай. Але ж ёсць у іспанцаў прэзумпцыя прыемнасці, і калі ты ўваходзіш з імі ў асабісты кантакт, табе намагаюцца дапамагчы.
Калі ты сутыкаешся ў Іспаніі з нейкім чыноўнікам, то, сыходзячы з беларускага досведу, мяркуеш: табе будуць распавядаць, чаму нешта нельга зрабіць, і толькі калі ты здолееш аргументаваць сваю пазіцыю, усё-ткі пачнуць табе дапамагаць. А тут табе, наадварот, адразу спрабуюць дапамагчы, падказаць, як можна вырашыць тваю справу больш проста і каб у цябе ўсё атрымалася.
«Апошнім часам мяне пачалі прасіць, каб я дадаў да відэа беларускамоўныя субцітры»
«НН»: Пасля ад’езду ў вас выходзяць ролікі з больш вострымі тэмамі: пра рэпрэсіі, цэнзуру, выйшаў нават ролік пад назвай «Калі ў Беларусь прыйдзе вайна». За мяжой працуецца больш лёгка?
ММ: Вельмі важным матывам ад’езду для мяне была базавая бяспека, калі ты не думаеш кожны дзень пра тое, што будзе заўтра ў 6 раніцы і ці вернешся ты сёння дадому з прэзентацыі нейкай кінастужкі. Адсутнасць гэтай бяспекі была для мяне моцным стрэсарам.
Вы згадалі ролік «Калі ў Беларусь прыйдзе вайна», ён пра нацыянальныя скарбы. Працаваць па гэтай тэме я пачаў яшчэ ў Мінску, таму я б і так гэтае пытанне агучваў. Але, канешне, я б не змог сабе дазволіць у Беларусі зняць ролік пра звар’яцелых кіраўнікоў, дзе ў пачатку і ў канцы згадваецца Лукашэнка, бо гэта небяспечна.
З іншага боку, калі ты за мяжой, з’яўляецца страх, што ты страціш адчуванне кантэксту і ўвогуле не здолееш пісаць па беларускай тэме: або гэта будзе нецікава тым, хто жыве ў Беларусі, або ты пачнеш нешта казаць пра тую Беларусь, якой не існуе. Складана, калі ты не можаш пайсці на мастацкую выставу і на свае вочы пабачыць яе, калі не можаш пайсці ў [беларускую] бібліятэку ці архіў.
Апошні год, як пачаў рабіць відосы, я набываў шмат кніжак па беларускай тэматыцы, бо адчуваў недахоп адукацыі. І тут я застаўся без гэтых кніжак і без магчымасці наўпрост нешта ўдакладніць ў былых калег, гэта складана. Магу ім напісаць, але не магу прыйсці да іх на каву і наўпрост з імі пагутарыць. Страчваецца ўключанасць у жыццё, ты быццам назіраеш за ўсім з іншага боку шкла, прычым гэтае шкло тоўстае і дэфармуе выяву таго, што за ім.
Яшчэ ж ёсць адчуванне эмпатыі да таго, што адбываецца. Калі ты ўнутры, ты яго маеш, калі ты з’язджаеш, ты яго страчваеш. Але працягваю рабіць тое, што рабіў, спадзяюся, што ўсё яшчэ будзе цікава і аўдыторыі, і мне.
«НН»: Вы адкрылі ў сваім інстаграме асобную рубрыку з каментарамі да вашых відэа. Што ж такое цікавае вам пішуць?
ММ: Апошні час за мяне трохі больш актыўна прыняліся боты, хаця ёсць сярод крытыкаў і нейкая колькасць жывых людзей. Намагаюся адказваць на большасць крытычных каментаў, у тым ліку і каб пабачыць, за якімі з іх стаяць жывыя людзі. Ёсць людзі, якія мне адказваюць, і ў нас завязваецца нейкая дыскусія. Некаторыя з іх сапраўды паўтараюць за патэрнамі прапаганды, але калі ты ім пішаш нешта спакойнае, часам пачынаецца чалавечая размова, і мы нават да чагосьці прыходзім.
Часам гэтыя ботаўскія каменты смешныя, часам — незвычайныя і адлюстроўваюць змену прапагандысцкай парадыгмы. Тады я іх і размяшчаю [ў інстаграме], у тым ліку і каб нагадаць пра існаванне відэа, і каб паказаць: калі вы глядзіце добрыя відосы і не пакідаеце каментары, пад відосамі могуць з’явіцца каментары ад ботаў, праплочаных людзей ці нашых палітычных праціўнікаў. Тады будзе выглядаць, нібыта ўсе, хто каментаваў відос, ці праўладныя, ці неадэкватныя, а так не трэба. Трэба выказвацца ў каментах, бо гэта важна і для алгарытмаў ютуба, і для ўспрымання грамадскай думкі з пункту гледжання тых, хто, паглядзеўшы відос, палезе ў каменты.
«НН»: Для вас увогуле важна ў размове з такімі каментатарамі да нечага прыйсці?
ММ: Перш за ўсё, сярод каментатараў можа трапіцца жывы і адэкватны чалавек, і наша гутарка можа на яго паўплываць. Таксама гэта выдатны трэнажор для іроніі: цябе абражаюць наўпрост, ды яшчэ і з граматычнымі памылкамі, а ты бярэш і адказваеш нешта больш тонкае і ўяўляеш, як нехта потым будзе з твайго камента смяяцца, гэта прыемна.
Яшчэ бывае, калі ты пішаш чалавеку, а ён працягвае адказваць брыдкасці. Тады ўяўляеш сабе, як чалавек намагаецца не проста адказаць, але і дастаць з сябе нешта яшчэ больш арыгінальнае і абразлівае, мамку згадаць.
Цікава, што апошні час мяне пачалі прасіць, каб я дадаў да відэа беларускамоўныя субцітры. Разумею, калі б прасілі беларускамоўную версію відэа, але навошта беларускія субцітры? А вось субцітры на замежных мовах хацелася б рабіць, проста для гэтага пакуль што няма ніякай магчымасці, а аўтаматычны пераклад на ютубе не надта добра працуе. Таму калі сярод чытачоў гэтай гутаркі будуць тыя, хто жадае паваланцёрыць на беларускую культуры і дапамагчы з замежнымі субцітрамі, пішыце мне ў сацыяльныя сеткі.
«НН»: Пра што вам зараз важна казаць на канале?
ММ: Тэма на самой справе і не змянілася. Я шмат разоў сутыкаўся з тым, што цяжка знайсці матэрыялы пра беларускую культуру. Ёсць шмат кніжак, можна знайсці лекцыі — часам інфарматыўныя, але часам і занудныя. Але, калі працаваў у музеі, шмат сутыкаўся з тым, што па шматлікіх кірунках няма добра напісаных кніжак пра беларускае мастацтва і часам пра гісторыю.
Таму адзін з матываў каналу — тое, каб чалавек мог на ім, напрыклад, лёгка знайсці базавую інфармацыю пра беларускі іканапіс і каб разумеў потым, як яму далей капаць. Але каб такое рабіць, трэба і самому ў гэтым разбірацца, і гэта другі вялікі матыў канала. Мне самому цікава даведвацца нешта новае пра беларускую культуру і мастацтва.
Увогуле стараюся ў сваім жыцці ўсё рабіць, даведваючыся [пра новае]: напрыклад, вырашыў даведацца пра Мінск і пайшоў рыхтавацца да экзамена на гіда, не ведаю нешта пра нейкае мастацтва — хачу вадзіць экскурсіі па выставе, прысвечанай яму, нават калі не абавязаны і працую ў іншым аддзеле.
І трэцяе — у ютубе амаль што няма інфармацыі пра беларускую культуру. Добра, калі з’явяцца нейкія яшчэ каналы, але пакуль што іх няма.
«Шмат хто ў Беларусі не мае пачуцця бяспекі, а без яго складана нешта ствараць у культуры»
«НН»: Магчыма, займаецеся зараз нейкай яшчэ працай, акрамя ютуб-канала?
ММ: У мяне ёсць некалькі планаў. Мабыць, лепшае, што я рабіў — гэта цыкл музейных экскурсій для дзяцей, праз які за два гады прайшло амаль 400 дзетак. Гэта было клёва, і нешта такога кшталту хочацца зрабіць у Мадрыдзе. Тут ёсць пэўная колькасць рускамоўных дзетак, якія маглі б на іх хадзіць.
Яшчэ ёсць выдатная кніжка Аркадзя Самуілавіча Шпунта «Запіскі рэстаўратара», якую я жадаю агучыць, зрабіць аўдыяверсію. Хутчэй за ўсё, камерцыйнага выхлапу тут не будзе, але планую зрабіць гэта, калі буду мець час.
Што да дадатковай працы, то, каб прыехаць сюды з гэтай мэтай, трэба спачатку з-за мяжы арганізаваць сабе кантракт. Мы ж пакуль не маем магчымасці тут легальна працаўладкавацца, можам зарабляць грошы толькі праз замежную працу і анлайн.
Раней заўсёды думаў, што калі паеду жыць у іншую краіну, заўсёды буду мець нейкі кавалак хлеба, бо я ж гід, а рускамоўнага турызму заўсёды дастаткова, каб знайсці сабе працу. Але хто ж ведаў, што эмігрую я тады, калі рускамоўных турыстаў як мінімум у Еўропе стане значна менш. Таму атрымалася складаней, чым чакаў, але што зробіш, усё атрымаецца.
Я гэта ўсё ўспрымаю як камп’ютарную RPG-гульню: маўляў, ідзеш па дарозе прыгод і збіраеш заданні, часам сутыкаешся са складанасцямі, выконваеш квесты. Гэта цікава, вельмі захапляе.
«НН»: Сочыце за справамі ў мінулых калег, што засталіся ў Беларусі?
ММ: Шмат на каго падпісаны, часам з імі размаўляю, то-бок бачу тое, што адбываецца ў публічнай прасторы. Адкрылася новая выстава — чытаю пра яе, часам шкадую, што не магу пабачыць гэта ўсё. Раней у мяне пыталіся, ці будзе анлайн-трансляцыя той ці іншай падзеі ў Беларусі, а я думаў — навошта ім тая трансляцыя? А зараз, калі я сам усё разумею на сваёй шкуры, ужо сябе спыняю і не даю сабе пытацца пра анлайн-трансляцыю.
«НН»: У якім кірунку зараз рухаецца мастацтва ў Беларусі?
ММ: Слухайце, гэта як з палітычнымі прагнозамі. Я вучыўся на факультэце міжнародных адносінаў і, сярод іншых важных рэчаў, вынес адтуль, што мы зараз маем справу з вельмі складанымі сістэмамі. Цяжка прагназаваць, што з імі будзе, нават калі мы кажам пра нейкую асобную галіну ў жыцці краіны, але нешта ўсё ж такі можна сказаць стоадсоткава.
Мне падаецца, што ў галіне культуры ёсць шмат зонаў, дзе важная пераемнасць: каб працягваліся праекты, што існуюць шмат гадоў, каб не страчваліся калектывы, каб працягвалася фінансаванне важных праектаў, каб захоўвалася спадчына. З усім гэтым зараз могуць быць праблемы.
З’язджаюць людзі, прычым тыя, у каго ёсць амбіцыі, інтэлект і адукацыя. Людзі, звязаныя з культурай, больш эмпатычныя і часам больш адчуваюць неабходнасць усяго нацыянальнага, яны шмат выказваліся за апошнія два гады, знаходзяцца пад ударам і таму з’язджаюць. Шмат хто [ў Беларусі] не мае пачуцця бяспекі, а без яго цяжка нешта ствараць у культуры.
Да таго ж, у Беларусі даволі цяжкая эканамічная сітуацыя, і становішча наўрад ці будзе паляпшацца, а гэта значыць, што дзяржкіраванне павінна будзе абіраць, на што выдаткоўваць рэсурсы. Улічым стаўленне да культуры як да чагосьці другаснага, нізкі ўзровень гуманітарнай і ўвогуле адукацыі ў вялікай колькасць чыноўнікаў, праз усё гэта культура наўрад ці будзе на першым месцы. Да таго ж, ёсць момант помсты: маўляў, сфера культуры прадэманстравала, што яна супраць нас, таму яна будзе фінансавацца па мінімуму. У такім выпадку мы можам страціць шмат таго, што пасля будзе немагчыма ці вельмі цяжка аднавіць.
«НН»: То-бок ніякага пазітыву?
ММ: Пра пазітыў можна казаць заўсёды. Людзі, якія з’язджаюць, уключаюцца ў замежны кантэкст. Спадзяюся, што вялікая колькасць людзей, што працавалі ў беларускай культуры, за мяжой паспрабуюць працягнуць сваю працу ў культурнай галіне і ўключацца ў замежныя інстытуцыі, пабачаць, як гэта можа быць арганізавана. Пасля, калі мы ўсе зможам вярнуцца ў Беларусь, гэта дазволіць нам хутчэй уключыць беларускую культуру ў рэгіянальны ці нават кантынентальны кантэкст і пераадолець тую ізаляцыю, у якой беларуская культурная прастора знаходзіцца ўжо працяглы час.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬЗ’явіўся бясплатны сайт з беларускай музыкай, казкамі і аўдыякнігамі
«Выклічам на дыван знакамітых беглых беларусаў». Чыноўнікі ў выкананні купалаўцаў перазапускаюцца — чаго чакаць на «ЧынЧынЧэнэл»?
Беларускія 90-я. Рок адусюль, беларуская мова, бчб на БТ — якім быў шоўбіз і тагачасныя медыя?
Як склаўся лёс хлопца з вядомага жыццесцвярджальнага фота студэнцкага маршу-2020?4
Каментары