Prezidenckaja kampanija — 2025 stanie samaj sumnaj. Zhadvajem, chto byli kandydatami ŭ minułyja hady
U śpis tych, chto budzie imitavać kankurencyju Łukašenku na hetych vybarach, uklučyli kamunista Siarhieja Syrankova, staršyniu fantomnaj Respublikanskaj partyi pracy i spraviadlivaści Alaksandra Chižniaka, lidara ŁDPB Siarhieja Hajdukieviča, a taksama Hannu Kanapackuju. Hetuju kampaniju zahadzia nazyvali samaj sumnaj i pradkazalnaj: palityčnaja začystka paśla 2020 hoda nie pakinuła i šancu na niejkija siurpryzy.
Ciapierašniaja kampanija pa svajoj pradkazalnaści pasunuła na druhoje miesca vybary 2015 hoda — tyja, chto moh by skłaści sapraŭdnuju kankurencyju Łukašenku, ci ŭ emihracyi, ci ŭ turmie, ci navat nie rašajucca na taki krok praz uzrovień represij u krainie.
Zhadvajem, jak było z kandydatami ŭ prezidenty ŭ papiarednija vybarčyja kampanii.
Samymi demakratyčnymi vybarami ŭ Biełarusi pa pravie ličacca pieršyja ŭ našaj suvierennaj historyi. U 1994 hodzie na starcie kampanii svajo žadańnie ŭdzielničać u prezidenckaj honcy ahučyli ažno 19 kandydataŭ. Byli tam i kamunisty, i demakraty, i navat pretendent-vazočnik — tahačasny kiraŭnik Biełaruskaha tavarystva invalidaŭ Mikałaj Kałbaska.
Sabrać patrebnuju kolkaść podpisaŭ i vyjści ŭ paŭfinał atrymałasia tolki ŭ šaści ź ich — tahačasnaha premjera Viačasłava Kiebiča, staršyni Sajuza ahrarnikaŭ Alaksandra Dubko, sakratara Biełaruskaj partyi kamunistaŭ Vasila Novikava, byłoha staršyni Viarchoŭnaj Rady Stanisłava Šuškieviča, lidara BNF Zianona Paźniaka i Alaksandra Łukašenki. Tady jamu pieršy i apošni raz tak ciažka dałasia pieramoha: byŭ navat druhi tur na paru z Kiebičam. Pieršy i apošni raz, jak ličycca, vybary ŭ Biełarusi byli demakratyčnymi: tady ŭ Łukašenku sapraŭdy mnohija bačyli nadzieju i pravilny bałans — małady baraćbit z karupcyjaj, z prostych. Mnohija chutka asensujuć, što pamylalisia.
Nastupnyja prezidenckija vybary prajšli tolki ŭ 2001 hodzie, chacia pavinny byli adbycca na dva hady raniej. Dziejny kiraŭnik dziaržavy prosta vyrašyŭ vieści adlik prezidenckich terminaŭ z momantu pačatku dziejańnia Kanstytucyi 1996 hoda, a nie z dnia prychodu da ŭłady. Kanstytucyju pryniali na sprečnym refierendumie — jana pieratvaryła Biełaruś z parłamienckaj u prezidenckuju respubliku, pašyryŭšy paŭnamoctvy kiraŭnika dziaržavy.
Tady było zarehistravana ažno 22 inicyjatyŭnyja hrupy. Z usich kandydataŭ, pa infarmacyi CVK, patrebnuju kolkaść u 100 tysiač podpisaŭ sabrali tolki Łukašenka, tahačasny staršynia Libieralna-demakratyčnaj partyi Siarhiej Hajdukievič, eks-hubiernatar Hrodzienščyny Siamion Domaš i lidar prafsajuzaŭ Uładzimir Hančaryk. Domaš pa vyniku źniaŭ svaju kandydaturu na karyść adzinaha apazicyjnaha kandydata Hančaryka.
Hajdukieviču-starejšamu tady napisali ŭsiaho 2,48% hałasoŭ, a Uładzimiru Hančaryku — 15,65%. Pa siońniašnich mierkach — vialikaja ličba dla apanienta ŭłady, prytym što ŭžo tady praŭładnyja ŚMI i dziaržorhany dyskryminavali kandydata ad apazicyi, a niezaležnym naziralnikam pieraškadžali kantralavać pracu kamisij. Biuleteni ž, jak pisaŭ u svajoj knizie «Łukašenka. Palityčnaja bijahrafija» Alaksandr Fiaduta, byli źniščanyja ŭžo praź dzień paśla hałasavańnia.
Hančaryka, darečy, paśla vybaraŭ u spakoi nie pakinuli: jaho ssunuli z kiraŭnictva Fiederacyi prafsajuzaŭ. Pa siońniašnich mierkach jašče elehantnaja pomsta.
Trecija vybary aktyŭnym udzielnikam ad apazicyi zapomniacca namiotavym łahieram, jaki pratrymaŭsia piać dzion, i jaho trahičnym razhromam siłavikami. U finalnym biuleteni tady apynulisia zhadany raniej Siarhiej Hajdukievič, a taksama eks-rektar BDU Alaksandr Kazulin, były vice-mer Hrodna Alaksandr Milinkievič i, viadoma, Łukašenka.
Akramia vyšej zhadanych asob, zajavy na rehistracyju inicyjatyŭnych hrup pieršapačatkova padali były staršynia Savieta Respubliki Alaksandr Vajtovič, palityki Zianon Paźniak i Siarhiej Skrabiec, a taksama hienierał i člen Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj partyi «Hramada» Valer Frałoŭ.
Vajtovič i Frałoŭ pieršapačatkova zaklikali Łukašenku admovicca bałatavacca na treci termin, arhumientujučy heta tym, što arhanizavany refierendum 2004 hoda, jaki dazvoliŭ prezidentu abiracca bolš za dva razy, byŭ niekanstytucyjnym. Pa vyniku abodva pakinuli honku. Frałoŭ, u pryvatnaści, vyrašyŭ padtrymać u zmahańni za prezidenckaje kresła Kazulina.
Toje ž zrabiŭ i Skrabiec, za jakoha źbirali podpisy členy jaho inicyjatyŭnaj hrupy na čale z bratam, pakul palityk znachodziŭsia ŭ SIZA: jaho zatrymali ŭ mai 2005 hoda. Na byłoha deputata zaviali kryminalnuju spravu za padrychtoŭku da davańnia chabaru. Paźniej tudy dadałosia jašče adno abvinavačańnie — niezakonnaja pradprymalnickaja dziejnaść. Mnohija ličać aryšt i vyrak Skrabcu — dva z pałovaj hady kałonii — palityčna matyvavanym za jaho «zališniuju» aktyŭnaść padčas deputactva: u 2004 hodzie jon razam z Uładzimiram Parfianovičam i Valeram Frałovym pravodzili haładoŭku suprać admovy Pałaty pradstaŭnikoŭ razhladać ich prapanovy pa demakratyzacyi zakanadaŭstva.
Skrabiec akazaŭsia nie adzinym, chto achviaravaŭ svajoj svabodaj, dziela stać prezidentam. Najbolš dastałasia Kazulinu, jaki byŭ asudžany da 5,5 hoda «za złosnaje chulihanstva i arhanizacyju masavych biesparadkaŭ».
Darečy, užo tady KDB napiaredadni vybaraŭ zastrašvała ŭsich teraktami, jakija nibyta rychtavała apazicyja. Adna z samych hienijalnych lehiend toj pary — pra ŭkid u vodapravod miortvych pacukoŭ. Mietadyčka pa zapužvańniach nie mianiajecca i pa siońnia.
Da 2020 hoda Płošča-2010 pryvodziłasia ŭ prykład jak samy masavy pratest za historyju niezaležnaj Biełarusi z surjoznymi nastupstvami dla pratestoŭcaŭ i kandydataŭ u prezidenty.
Tady CVK zarehistravaŭ maksimalnuju kolkaść kandydataŭ, u tym liku apazicyjnych. Siarod ich byli palityki Ryhor Kastusioŭ, Mikałaj Statkievič, Vital Rymašeŭski, Andrej Sańnikaŭ, Aleś Michalevič, paet i pradstaŭnik «Havary praŭdu» Uładzimir Niaklajeŭ, ekanamist z AHP Jarasłaŭ Ramančuk, a taksama ekanamist Viktar Ciareščanka i pradprymalnik Dźmitryj Us.
Pavodle aficyjnych źviestak, pieramohu na vybarach z vynikam amal 80% atrymaŭ Alaksandr Łukašenka, ale niezaležnyja apytańni paśla asprečvali hety fakt.
Kala 40 tysiač ludziej vyjšli ŭ stalicy na Płošču. U vyniku, jak ličycca, pravakacyi, pratest byŭ brutalna začyščany i bolš za 700 čałaviek trapili za kraty. Mnohich adpravili na sutki, 49 čałaviek sudzili za «masavyja biesparadki» pa kryminałcy. Z eks-kandydataŭ Andrej Sańnikaŭ byŭ pryhavorany da 5 hadoŭ pazbaŭleńnia voli, Us — da 5,5 hoda, Statkievič — da 6 hadoŭ, Niaklajeŭ — da 2 hadoŭ z adterminoŭkaj na dva hady, Rymašeŭski — da 2 hadoŭ umoŭna.
Nastupnyja vybary zdabyli status samych sumnych i pradkazalnych, ale ciapier 2025 hod musić zabrać pieršynstva ŭ hetaj katehoryi sabie.
Padziei razvaročvalisia va ŭmovach paciapleńnia ŭ stasunkach z Zachadam paśla vyrašeńnia pytańnia z palitviaźniami (Łukašenka pamiłavaŭ tych, kaho zatrymali paśla Płoščy-2010), a taksama na fonie aneksii Kryma i pieršaj fazy ahresii Rasii suprać Ukrainy.
Pry hetym va ŭnutranaj palitycy nazirałasia zacišša.
Na arenu «baraćby», a kali bolš dakładna, jaje demanstracyi tady vyjšli pieršaja zarehistravanaja kandydatka-žančyna Taćciana Karatkievič, Siarhiej Hajdukievič i kazak Mikałaj Ułachovič ź Biełaruskaj patryjatyčnaj partyi.
Što tyčycca etapu rehistracyi inicyjatyŭnych hrup, to dakumienty pryniali taksama ŭ Siarhieja Kalakina («Spraviadlivy śviet»), Anatola Labiedźki (AHP), biespracoŭnaj Žanny Ramanoŭskaj, ale jany nie sabrali patrebnuju minimalnuju kolkaść podpisaŭ. Ekanamist Viktar Ciareščanka choć i zdaŭ u CVK bolš 130 tysiač podpisaŭ, ale ź ich sapraŭdnymi pryznali mienš za 7 tysiač.
2020 hod, u nastupstvach jakoha my žyviom i ciapier, kančatkova pakazaŭ słabaść režymu Łukašenki — chacia b tamu, što za pratesty suprać vynikaŭ tych vybaraŭ ludziej sudziać pa siońnia.
Da hałasavańnia padłukašenkaŭskaja CVK dapuściła Śviatłanu Cichanoŭskuju, Hannu Kanapackuju, Andreja Dźmitryjeva i Siarhieja Čeračnia. Pradbačliva jany zahadzia źniali z honki samych mocnych kankurentaŭ: Siarhiej Cichanoŭski i Viktar Babaryka byli aryštavanyja. Valeryja Capkału nie zarehistravali, zabrakavaŭšy sabranyja podpisy.
Nie zdali nieabchodnuju dla rehistracyi kolkaść podpisaŭ fiermier-błohier Juryj Hancevič, piensijanier Uładzimir Niepomniaščych, Volha Kavalkova z BCHD i Mikałaj Kazłoŭ z AHP. Zahadzia źniali svaje kandydatury Aleh Hajdukievič, pradprymalnica Natalla Kisiel i muzyka Aleś Tabolič.
Łukašenka i jaho padnačalenyja nie pabačyli ŭ Śviatłanie Cichanoŭskaj pahrozy i mocna praličylisia. A abjadnańnie štaboŭ — Cichanoŭskaj, Babaryki i Capkały — patroiła palityčnuju vahu alternatyŭnaj kandydatki. Dakazana, što vybary čarhovy raz byli sfalsifikavanyja — dy nastolki, što sotni tysiač ludziej pa ŭsioj krainie vyjšli pratestavać, aburanyja 80,10% Łukašenki i 10,12% Cichanoŭskaj. Źbićcio (i zabojstva) ludziej u pieršyja dni pratestaŭ vyvieli na vulicy jašče bolš narodu. Adnak u vyniku ŭvieś aktyŭny supraciŭ byŭ žorstka zadušany. Sotni tysiač ludziej vyjechali z krainy, u Biełarusi 1298 palitviaźniaŭ zastajucca za kratami, i novych ludziej praciahvajuć zatrymlivać za padziei taho času.
Śledčy kamitet ahučvaŭ, što za apošnija piać hadoŭ było zaviedziena 22500 palityčnych kryminalnych spraŭ.
Što za studentka Uljana, ź jakoj na bali valsiravaŭ Łukašenka?7
Kamientary