My nie bačym nijakich prykmietaŭ padrychtoŭki da tranzitu ŭłady Łukašenkam — palitołah
Łukašenka zajaviŭ pra ŭdzieł u prezidenckich vybarach 2025 hoda. Navošta jamu novaja elektaralnaja kampanija i ci sapraŭdy jon baicca paŭtaryć los Nazarbajeva? Adkazvaje ŭ intervju Radyjo Svaboda doktar palityčnych navuk, dyrektar instytuta «Palityčnaja śfiera» Andrej Kazakievič.
— 25 lutaha paśla hałasavańnia na vybarčym učastku ŭ Miensku Alaksandr Łukašenka zajaviŭ, što pojdzie na nastupnyja prezidenckija vybary ŭ 2025 hodzie. Pracytuju: «Pieradajcie im, što pajdu! I čym bolš składanaja budzie abstanoŭka, čym jany buduć bolš napružvać vas, mianie i hramadstva, tym chutčej ja pajdu na hetyja vybary». Praŭdapadobna, heta mahła być i reakcyja na prahnoz Siarhieja Čałaha, što Łukašenka bolš nie budzie ŭdzielničać u elektaralnych kampanijach, a budzie kiraŭnikom tak zvanaha Ŭsiebiełaruskaha narodnaha schodu. Jak vam padajecca, ci sapraŭdy heta była reakcyja na zajavu Čałaha pra toje, što jon nie adyšoŭ ad traŭmy 2020 hodu, ci inšyja čyńniki tut byli?
— Vielmi čakanaja źjava. Nie bačna nijakich prykmiet padrychtoŭki da pieradačy ŭłady. Niama nijakaj istotnaj reformy palityčnaj sistemy, kali my havorym nie pra kanstytucyjnaje afarmleńnie, a pra sutnaść, pra toje, jak i kim prymajucca rašeńni. Hetaha treba było čakać.
Niejkija spadzievy, moža, u 2021 hodzie byli. Ale z pačatkam vajny nichto surjozna varyjant tranzitu nie razhladaje. Zaraz Łukašenka znajšoŭ dadatkovyja arhumienty, kab kazać ludziam u Biełarusi, čamu jon usio ž budzie zastavacca.
Vinavaty nie tolki Zachad, i heta nie tolki jaho žadańnie, ale jość i takaja złosnaja biełaruskaja apazicyja, jakaja sprabuje padarvać situacyju, i tolki jon moža harantavać stabilnaść i vyžyvańnie krainy.
— Za amal 30 hadoŭ Łukašenki na čale Biełarusi viadoma, što słovam Łukašenki nie varta vieryć, jon moža sam siabie abviarhać i kazać supiarečlivyja rečy ŭ adnym vystupie. Ci varta ŭsio ž hetuju zajavu pra faktyčna pačatak kampanii da prezidenckich vybaraŭ usprymać surjozna?
— Dumaju, što tak. My nie bačym nijakich prykmietaŭ padrychtoŭki da tranzitu. Sama ž ideja tranzitu ahučvałasia dastatkova časta navat aficyjnymi ci kalaaficyjnymi analitykami i ekśpiertami ŭ 2021 hodzie. Apošnija hady hetaha niama… Heta źviazana i z tym, što sam Alaksandr Łukašenka adčuvaje siabie bolš upeŭnienym. Jamu niama kudy padziecca. Jon ničoha, jak sam pryznavaŭsia, rabić nie ŭmieje, jak tolki kiravać…
— Kali razhladać ciapierašni adziny dzień hałasavańnia, ci možna skazać, što heta była peŭnaja repietycyja prezidenckich vybaraŭ, jakija pavinny adbycca naleta?
— Ja b skazaŭ, što heta adpracoŭka novaha farmatu. Farmat raniejšych vybaraŭ, u tym liku vybaraŭ 2020 hodu, uklučaŭ toje, što jość bačnaść vybaraŭ. Źmianšaŭsia ŭzrovień represij, davałasia niejkaja svaboda dla ahitacyi, raspaŭsiudu infarmacyi. Navat naziralniki mahli pryjazdžać. Viadoma, byli falsifikacyi, złoŭžyvańni, ale zadača była zrabić atmaśfieru ŭsio ž bolš svabodnaj, kab mieć bolšuju lehitymnaść. Ciapier takoj zadačy nie stavicca. Adpracoŭvajecca pracedura, jakaja vyklučna farmalnaja. Usie razumieli, što niama nijakich spadzievaŭ sprabavać niešta tut źmianić.
Upieršyniu hetaja pracedura była adpracavanaja ŭ 2022 hodzie na referendumie, ciapier prosta paŭtoranaja. Novy farmat vybaraŭ, kali ŭžo faktyčna vybary całkam admienienyja. Heta prosta administratyŭnaja pracedura, jakuju treba rabić, tamu što prapisana ŭ Kanstytucyi. Ale nijakaha flirtavańnia z apanientami, ź niejkimi pravami i demakratyčnymi pracedurami, nie adbyvajecca. Farmat afarmlaŭsia z 2022 hoda, 2024 hod dadaje novych ułaścivaściaŭ. Dumaju, što takim ža čynam buduć pravodzić i ŭ 2025 hodzie.
— Jak vy miarkujecie, ci moža jon vyzvalić chacia b častku palitviaźniaŭ da vybaraŭ 2025 hodu? Ci moža adbycca choć niejkaje źmiakčeńnie režymu?
— Heta, na žal, zaležyć bolš ad źniešniepalityčnaj kanjunktury, čym ad unutrypalityčnaj. Dumaju, što vyzvaleńnie palitviaźniaŭ budzie zaležać ad taho, nakolki budzie nieabchodnaść ustaloŭvać stasunki z Zachadam. Pakul Rasieja hatovaja inviestavać biaskoncuju kolkaść finansaŭ i inšych resursaŭ u Biełaruś, u adzinaha sajuźnika, napeŭna, całkam hetaje pytańnie možna zdymać.
Niama niejkaj žyćciovaj nieabchodnaści palapšać stasunki z Zachadam. Kali situacyja źmienicca, resursaŭ stanie mienš, źmienicca situacyja na frantach va Ukrainie, to buduć adkryvacca vokny mahčymaściaŭ. Ja, prynamsi, nie baču inšych miechanizmaŭ, pa jakich mahło adbyvacca niešta inšaje.
Kali my pahladzim na historyju Biełarusi apošnich 30 hadoŭ, mienavita źniešniepalityčny faktar byŭ adzinym faktaram, jaki moh, prynamsi, źmianšać uzrovień represij, vyzvalać palitviaźniaŭ… nie bačna nijakich inšych stymułaŭ dla dziejnaj ułady, kab heta adbyvałasia.
— Toje, jak ułady buduć pravodzić vybarčuju kampaniju, bolš-mienš zrazumieła. Što mohuć rabić u takich umovach demakratyčnyja siły? Zaklikać ihnaravać vybary, jak było ciapier? Sprabavać niešta zrabić? Dla ludziej u Biełarusi ŭdzieł budzie aznačać turmu. Ci jość chacia b jakija mahčymaści dla ŭdziełu ŭ vybarčaj kampanii na prezidenckich vybarach dla demakratyčnych siłaŭ unutry Biełarusi?
— Pry zachavańni biahučych tendencyj — nie dumaju, što ŭdzieł budzie. Zaraz my bačym, što stratehija ŭziataja na toje, kab nie rehistravać usich, chto navat prosta zjaŭlajecca niejkim padazronym, niejtralnym, nie źviazanym ź dziejnaj uładaj. Toje samaje možna rabić na prezidenckich vybarach. Sama schiema adpracavanaja. Kali nie źmienicca kantekst, nie pačnucca niejkija istotnyja źmieny, źviazanyja sa źniešniaj palitykaj, to asnoŭny fokus apazicyi, demakratyčnych siłaŭ, hramadzianskaj supolnaści pavinien być nakiravany na infarmacyjnuju pracu i prosta na daniasieńnie abjektyŭnaj infarmacyi pra toje, čym zjaŭlajecca hetaja pracedura. Heta vykanalny i racyjanalny pryjarytet dla hramadska-palityčnaj pracy ŭ biahučych abstavinach.
Kamientary