«Udzivicielna, što i Vova toža pryspasobiŭsia». Jakim byŭ historyk Uładzimir Lachoŭski
Siońnia 60 hadoŭ z dnia naradžeńnia Uładzimira Lachoŭskaha. Jon da hetaha jubileju, adnak, nie dažyŭ, raptoŭna pamioršy amal dva z pałovaj hady tamu. Z nahody jubileju pra Lachoŭskaha ŭ fejsbuku ŭspaminaje jahony siabar, historyk Alaksandr Paškievič.
Dla mianie jahonaja zaŭčasnaja śmierć była nie prosta śmierciu znajomaha čałavieka: apošniaje dziesiacihodździe pierad hetym jon byŭ adnym z maich najbližejšych siabroŭ. Dy navat moža i samym blizkim, bo tak stałasia, što kaliści jon zdaŭ mnie ŭ najom svaju kvateru, jakaja zastałasia ŭ spadčynu ad baćkoŭ, a praź niekalki hadoŭ u suviazi ź siamiejnymi prablemami musiŭ pierasialicca ŭ jaje i sam, mianie pry hetym nie vyhaniajučy. Tamu my 7 z pałovaj hadoŭ pražyli ź im pad adnym dacham, i dziela taho ja, vidać, toj čałaviek, jaki viedaŭ i jaho, i pra jaho najbolš i najhłybiej. Paśla členaŭ siamji, naturalna.
Choć u nas była dastatkova vialikaja (amal 15 hadoŭ) roźnica va ŭzroście, jana nasamreč zusim nie adčuvałasia. Pieradusim tamu, što Vałodzia dušoj byŭ małady i my ź im maralna byli na adnoj chvali. Śvietapohladnych supiarečnaściaŭ u nas nie było, rod zaniatkaŭ padobny, koła znajomstvaŭ taksama, tamu pahavaryć zaŭsiody było pra što: ci pra historyju, ci pra palityku, ci prosta pra žyćcio.
Jon mnie raskazvaŭ padrabiaznaści pra svajo dziacinstva i junactva ŭ minskim pramysłovym rajonie (u jakim my jakraz i žyli, tamu ŭsio nahladna ŭjaŭlałasia na miascovaści), ja jamu — pra viosku, u jakoj sam jon pa peŭnych žyćciovych abstavinach amal nikoli nie byvaŭ, choć baćki pavodle pachodžańnia i byli viaskoŭcami.
Jašče jon lubiŭ raskazvać pra vojska, pra pracu pa rabočych śpiecyjalnaściach, pra prychod da biełaruskaści, udzieł u palityčnym žyćci padčas pierabudovy i ŭ pačatku niezaležnaści…
Ja jaho ŭsio padbivaŭ napisać uspaminy dla «Našaj historyi», jakuju tady redahavaŭ, asabliva pra słužbu ŭ vojsku, jakuju jon malaŭniča raśpisvaŭ i jakaja, jak jon sam pryznavaŭ, najpierš dała šturšok da jahonaha prychodu da nacyjanalnaj idei. Ale nie skłałasia.
Jon dumaŭ, što jamu času adpuščana kudy bolš, čym realna stałasia, pamirać jašče zusim nie źbiraŭsia. Navat apošni zvanok, jaki jon mnie zrabiŭ za hadzinu ci za dźvie da śmierci, tyčyŭsia spraŭ ziamnych, a nie niabiesnych…
Dziakujučy jahonym raskazam pra svajo dziacinstva i junactva i ja davoli niakiepska viedaŭ histaryčnuju tapahrafiju toj častki minskich Šarykaŭ, dzie mieściłasia jahonaja kvatera, niejkija daŭnija scenki ź jaje minuŭščyny, a taksama ludziej-staražyłaŭ, jakija tam žyli. Žyvie tam jakaja babka pad sotniu hadoŭ uzrostu, što ŭžo vychodzić na vulicu tolki prajścisia ci na łaŭcy pasiadzieć, a Vałodzia raskaža i jak jaje zavuć, i jakaja mianuška, i dzie pracavała, i chto muž-dzieci, i jak «zažyhała» budučy maładziejšaj, i niejkija kankretnyja daŭnija vypadki ź jaje pramym ci ŭskosnym udziełam uspomnić. Dziela hetaha i dla mianie rajon toj byŭ nie biezabličny, napoŭnieny pryvidami raniejšaha žyćcia.
Pomniu, adna takaja susiedka, krychu starejšaja za Lachoŭskaha, ale znajomaja jamu ź dziacinstva, paprasiła dapamahčy joj zaciahnuć na čaćviorty pavierch chaładzilnik. U pracesie niejak spynilisia i Vałodzia niekudy adyšoŭ na chvilinku.
A taja susiedka kaža: «Voś ty pa-biełarusku havoryš, i ja toža trochi mahu. Ale ŭdzivicielna, što i Vova toža pryspasobiŭsia». Ja jamu paśla raskazaŭ, i my tak rahatali z hetaha «pryspasablenstva», jano stała prosta našym unutranym miemam.
Hetaja susiedka, darečy, paśla jahonaj śmierci ŭviečary pierad pachavańniem pazvaniła ŭ dźviery i paprasiłasia zajści. Ja ŭpuściŭ dy krychu pahavaryli pra toje-sioje. I ja skarystaŭsia nabytymi raniej viedami dy razmaŭlaŭ ź joj pra ŭsie dvarovyja spravy davoli kampietentna i niazmušana. Sam Vałodzia ŭsio kazaŭ, što choča jaje raspytacca, ci žyvy jašče toj ci taja, ad čaho chtości pamior, dzie ciapier toj i hety i čamu taho daŭno nie vidać. Nu to ja sam pra ŭsio i ŭsich u jaje raspytaŭsia i ŭsich navin dvarovych staražyłaŭ staŭ u kursie. Darečy, raskazvała pra heta ŭsio žančyna hetym razam navat nie na trasiancy, a davoli čystaj biełaruskaj movie. Nie brachała i nie pierabolšvała tady, što «trochi moža».
Ale śmierć Vałodzieva była nastolki raptoŭnaj dy niečakanaj, što ja tady da situacyi, što jaho niama, nie paśpieŭ i pryzvyčaicca.
Jak pajšła susiedka, to ŭ mianie navat dumka ŭ hałavie była pa iniercyi: voś jak pryjdzie jon, to ja jamu i raskažu ŭsie naviny, kab tolki nie zabycca. I tolki praź imhnieńnie torhaje, što nasamreč heta ŭžo lišniaja infarmacyja, bo nichto nie pryjdzie i nikomu heta nie treba.
Paśla jašče praciahły čas takoje było, što kali niešta zdarałasia ŭ žyćci, to chaciełasia jamu niešta raskazać, časam prosta razam paśmiajacca. Jon byŭ viasioły čałaviek, z dobrym takim intelektualnym pačućciom humaru. Ciapier, kaniešnie, adpuściła, čas lečyć. Ale ŭsio ž taki adčuvańnie jość, što ź im było b praściej i viesialej.
Kamientary