Ad zvyčajnaj vakcynacyi da łavandy kala vašaj paduški — hetyja nievialikija źmieny mohuć abaranić vas ad źnižeńnia kahnityŭnych zdolnaściaŭ.
Bolšaść z nas viedaje, što najbolš važnymi sposabami baraćby z ryzykaj demiencyi źjaŭlajucca zachavańnie z uzrostam fizičnaj aktyŭnaści i zdarovaje charčavańnie. Ale što nakont bolš niečakanych pryjomaŭ, jakija mohuć dapamahčy?
Voś mienš viadomyja łajfchaki, jakija mohuć źnizić ryzyku, pra jakija nahadvaje The Telegraph.
Zrabicie ŭkoły
Ci viedajecie vy, što vakcynacyja ad apiarazvajučaha lišaju i pnieŭmakoku moža abaranić vas taksama i ad chvaroby Alchiejmiera — samaha raspaŭsiudžanaha typu demiencyi?
Daśledčyki z University of Texas Health Science Centre u Chjustanie i Massachusetts General Hospital prahledzieli karty zdaroŭja sotniaŭ tysiač ludziej va ŭzroście bolš za 65 hadoŭ. Zhodna z aŭtarami daśledavańnia, ryzyka ŭźniknieńnia chvaroby Alchiejmiera źnižajecca na 25% pry vakcynacyi suprać apiarazvajučaha lišaju i na 27% pry vakcynacyi suprać pnieŭmakoku. U papiaredniaj pracy tyja ž daśledčyki vyjavili, što vakcyna suprać hrypu źnižaje ryzyku chvaroby Alchiejmiera da 40%.
Čamu vakcyny mohuć mieć achoŭny efiekt? Adzin z aŭtaraŭ daśledavańnia adznačyŭ, što infiekcyi, ad jakich jany abaraniajuć, vyklikajuć sistemnaje zapaleńnie, jakoje znachodzicca ŭ inšym miescy vašaha cieła, a nie niepasredna ŭ mozhu. Ale, zhodna z navukoŭcami, u ich jość dokazy taho, što sistemnaje zapaleńnie (asabliva ŭ pažyłych ludziej) upłyvaje na zapaleńnie i ŭ hałaŭnym mozhu, jakoje źjaŭlajecca častkaj raźvićcia chvaroby Alchiejmiera.
Takim čynam, kali my možam praduchilić hetyja infiekcyi, to my možam pamienšyć niejrazapaleńnie i, mahčyma, raźvićcio i prahresavańnie chvaroby Alchiejmiera.
Inšaja ideja zaklučajecca ŭ tym, što hetyja vakcyny mohuć «abudzić» vašu imunnuju sistemu.
Daśledčyki tłumačać, što z uzrostam naša imunnaja sistema «zapavolvajecca» i pačynaje horš zmahacca ź virusami i inšymi chvarobatvornymi mikraarhanizmami. Vakcyny ž dapamahajuć imunnaj sistemie lepš ačyścić taksičnyja białkovyja zapasy ŭ mozhu, jakija spryjajuć raźvićciu chvaroby Alchiejmiera.
Vykarystoŭvajcie efirnyja alei na padušcy
Zusim niadaŭna my pisali, što zhodna z novym daśledavańniem Kalifarnijskaha ŭniviersiteta hety prosty sposab sapraŭdy moža palepšyć vašu pamiać i kahnityŭnyja zdolnaści. Tak, udzielniki ekśpierymienta (mužčyny i žančyny va ŭzroście ad 60 da 85 hadoŭ biez parušeńniaŭ pamiaci) padviarhalisia ŭździejańniu pachu efirnaha aleju na praciahu dźviuch hadzin kožnuju noč ciaham šaści miesiacaŭ. U vyniku navukoŭcy ŭbačyli palapšeńnie pamiaci na fantastyčnyja 226% u paraŭnańni z hrupaj, jakaja atrymlivała tolki nievialikuju kolkaść raśsiejanaha vodaru.
Skanavańnie mozha pakazała, što hrupa efirnych alejaŭ lepš funkcyjanuje ŭ častcy mozha, źviazanaj z pamiaćciu i paznańniem, jakija zvyčajna paharšajucca z uzrostam.
Daśledčyki kažuć, što naš niuch našmat bolš zadziejničany ŭ našym paznańni, čym lubyja inšyja pačućci. Heta važna dla zachoŭvańnia i adnaŭleńnia ŭspaminaŭ i padtrymańnia aktyŭnaści źviazanych z pamiaćciu rehijonaŭ. Adčuvańnie pachaŭ padčas snu moža dapamahčy sistemie aktyvizavacca, uzmacniajučy hetuju suviaź, ale pakul nie zusim jasna, jak heta pracuje, kažuć daśledčyki.
Atrymlivajcie asałodu ad kłubnic
Mała taho, što kłubnicy cudoŭnyja na smak — daśledavańni pakazali, što kłubnicy bahatyja złučeńniem, jakoje moža dapamahčy praduchilić chvarobu Alchiejmiera. Złučeńnie piełarhanidzin spryjaje horšamu nazapašvańniu białku pad nazvaj «tau» ŭ hałaŭnym mozhu. Nazapašvańnie hetaha białku źjaŭlajecca adnoj z prykmiet chvaroby Alchiejmiera.
Daśledčyki kažuć, što abarona moža zychodzić ad supraćzapalenčaha efiektu piełarhanidzinu, bo z usich jahad mienavita kłubnicy źjaŭlajucca najlepšaj krynicaj hetaha złučeńnia. To ž sadzicie kłubnicy na dačy i nie škadujcie hrošaj na ich u zimovy siezon.
Adčyniajcie akno, kali hatujecie na hazavaj plicie
Navukoŭcy daŭno ŭžo papiaredžvajuć pra niebiaśpiečnaść karystańnia hazavymi plitami, a ZŠA ich praciahvajuć aktyŭna zabaraniać u samych roznych štatach. U čarhovym daśledavańni Indoor Air Journal daśledčyki vyjavili, što ŭździejańnie zvyšmałych čaścic, jakija vyłučajucca hazavymi plitami padčas pryhatavańnia ježy i mohuć pranikać u arhanizm, vyklikaje źmieny ŭ mazhavoj dziejnaści, padobnyja na tyja, što adbyvajucca na rańnich stadyjach chvaroby Alchiejmiera.
U mini-daśledavańni trynaccać mužčyn i žančyn prysutničali pry smažańni kurycy na hazavaj plicie, a ich mazhavuju aktyŭnaść rehistravali pry dapamozie elektraencefałohrafa (EEH) pierad hatavańniem, u kancy hatavańnia i praz 30 chvilin paśla.
Vyjaviłasia, što mazhavyja chvali pamianšajucca padčas uździejańnia zvyšmałych čaścic, padobna jak heta adbyvajecca ŭ ludziej ź niejradehienieratyŭnymi zachvorvańniami, ale ŭzrovień viartajecca da normy praz 30 chvilin. Tym nie mienš navukoŭcy kažuć, što ludzi, jakija pastajanna padviarhajucca padobnamu ŭździejańniu, mohuć sutykacca z pavyšanaj ryzykaj raźvićcia chvaroby Alchiejmiera.
Kab supraćstajać hetamu efiektu, daśledčyki prapanujuć vykarystoŭvać reśpiratary abo vientylacyju padčas hatavańnia, kab źnizić patencyjnuju ryzyku.
Bieražycie zrok
Novaje daśledavańnie, apublikavanaje ŭ časopisie Jama Ophthalmology, paćvierdziła ideju pra ŭzajemasuviaź prablem sa zrokam i demiencyi. U daśledavańni pryniali ŭdzieł amal 4000 udzielnikaŭ ź siarednim uzrostam 77 hadoŭ.
U ludziej z prablemami zroku ad siaredniaj da ciažkaj stupieni vierahodnaść demiencyi była ažno na 72 % vyšej, čym u ludziej biez prablem sa zrokam. Lohkaja stupień nie akazvała značnaha ŭpłyvu. Ekśpierty kažuć, što, mahčyma, prablemy sa zrokam mohuć być źviazany sa źmienami ŭ funkcyi i struktury mozhu, padobnymi da taho, što adbyvajecca pry demiencyi.
«Kali adbyvajecca źnižeńnie pastupleńnia vizualnaj infarmacyi, tady mozh nie stymulujecca tak, jak maje być, kažuć daśledčyki. Tamu varta nadavać uvahu zdaroŭju svajho zroku i vykarystoŭvać jaho jak indykatar źnižeńnia kahnityŭnych zdolnaściaŭ.
Paźbiahajcie pieradaziroŭki telebačańniem
Jość ćviordyja dokazy taho, što zanadta šmat telebačańnia moža niehatyŭna adbicca na ryzycy ŭźniknieńnia demiencyi. Daśledavańnie UK Biobank Study 2018 hoda, jakoje pačałosia z udziełam prykładna paŭmiljona darosłych žycharoŭ Vialikabrytanii ŭ 2006 hodzie, pakazała, što bolš času, praviedzienaha pierad televizaram, było źviazana sa źnižeńniem kahnityŭnych funkcyj na praciahu piaci hadoŭ, kali ŭdzielniki prachodzili testy na pamiać, rašeńnie prablem i zapaminańnie ličbaŭ.
U minułym hodzie daśledčyki razhladali tuju ž hrupu ludziej — na hety raz daśledčykaŭ cikaviła suviaź demiencyi i telebačańnia ŭ paraŭnańni z upłyvam ad vykarystańnia kampjutara.
U vyniku ludzi, jakija hladzieli televizar bolš za čatyry hadziny ŭ dzień, mieli na 24% bolš šancaŭ raźvićcia demiencyi. U tych ža, chto bolš za hadzinu ŭ dzień karystaŭsia kampjutaram u interaktyŭnym režymie, vierahodnaść raźvićcia demiencyi była na 15 % mienšaja.
Daśledčyki tłumačać heta tak: u toj čas jak vykarystańnie kampjutara ŭ interaktyŭnym režymie źjaŭlajecca, jak praviła, vyšejšaj i składaniejšaj kahnityŭnaj zadačaj, hladzieńnie telebačańnia źjaŭlajecca pasiŭnym zaniatkam. Jon nie napružvaje vaš mozh, bo vy prosta bieracie infarmacyju i vam pry hetym nie abaviazkova jaje zachoŭvać. Što ž, zdajecca, hetaja apošniaja parada asabliva aktualnaja dla Biełarusi.
Kamientary