«Ja jak Alisa — patrapiła ŭ krainu cudaŭ». Stvaralnica «Volnaha choru» raskazała, jakija muzyčnyja skarby znajšła ŭ Skarynaŭskaj biblijatecy ŭ Łondanie
Opiera «Usiasłaŭ Čaradziej» Mikoły Kulikoviča, adziny zbornik Uładzimira Teraŭskaha «Biełaruski lirnik», jaki zachavaŭsia, piać «Pahoniaŭ», kružełki zapisaŭ 1952 hoda žanočaha choru ŭ Luvenie pad kiraŭnictvam Mikoły Ravienskaha… I heta — tolki nievialičkaja častka taho, što Halina Kazimiroŭskaja pryviezła ŭ Varšavu ź Biełaruskaj biblijateki imia Francyska Skaryny ŭ Łondanie, piša radyjo «Unet».
U lehiendarnych schoviščach (a heta samaja vialikaja ŭ śviecie biblijateka biełaruskaj emihracyi) stvaralnica «Volnaha choru» pracavała 9 dzion. Raźbirała archivy Mikoły Kulikoviča i Haja Pikarda, kožny dzień znachodziačy ŭ archiŭnych skryniach kaštoŭnyja skarby. Ciapier u Haliny Kazimiroŭskaj źjaviłasia navat nie mara — misija: stvaryć u muziei muzyčny adździeł.
U intervju radyjo «Unet» Halina Kazimiroŭskaja raskazała pra plon svajho łondanskaha padarožža:
«Ja jak Alisa — patrapiła ŭ krainu cudaŭ. I dumaju, što ničoha bolš značnaha ŭ svaim žyćci ja nie rabiła. Toje, što sa mnoj adbyłosia… Ja baču ŭ hetym histaryčnaje značeńnie.
A paśla zadavała sabie šmat pytańniaŭ — dzie ja była raniej? Ja ž viedała pra hety muziej jašče z kansiervatorskich hadoŭ. I nichto nam nie pieraškadžaŭ šukać i viartać — ni dyktatura, ni Łukašenka. Ja nie chaču dumać, što heta naša niepavaha da spadčyny. Chutčej, niaviedańnie, jakoje nie zdymaje z nas adkaznaści…
Samaja hałoŭnaja kaštoŭnaść — heta archiŭ Mikoły Kulikoviča. Kali tvorcy nie stała, jaho žonka, śpiavačka, pieradała ŭ muziejny archiŭ 9 vialikich skryniaŭ. Samaje cikavaje, što tam nie tolki noty, a jašče paštoŭki, listy, afišy, muzyčnaja krytyka, abjaŭki, etnahrafičnyja materyjały. A pobač — rukapisy jaho opier, da jakich ty baišsia dakranucca, bo papiera nastolki staraja, što ŭžo rassypajecca. Amal kožny dzień u mianie byŭ amal pieradynfarktny stan — jak heta ŭsio zachavać?!»
Ja vychavałasia jak charavik i viedała, što ŭ Kulikoviča jość opiera «Lasnoje voziera». Ale pra opieru «Usiasłaŭ Čaradziej» nikoli nie čuła. I ŭ archivie jość hetyja noty! I ciapier, kali ja zhadvaju, jak my ŭ kansiervatoryi dyryžyravali na ekzamienie opierami Rymskaha-Korsakava… A mahli b vučycca na tvorach Kulikoviča.
Samyja kranalnyja momanty — heta zapisy kružełak, jakija my aličboŭvali. U «Pahoniu» Ravienskaha ja prosta zakachałasia! A zbor zapisaŭ Zabejdy-Sumickaha? Naš tenar ź nievierahodnym hołasam, ad jakoha niemahčyma adarvacca.
Bolšaść piesień na hetych kružełkach — narodnyja. Chary ŭ emihracyi pačynali mienavita z narodnaj pieśni, kab zachavać hetuju suviaź z radzimaj. I ŭ Varšavu ja viarnułasia z dumkaj, što chaču śpiavać hetyja pieśni. Chacia jany nie zusim pasujuć «Volnamu choru». U nas trochi inšy kirunak, inšaja misija.
U kožnaj krainie jość zborniki patryjatyčnych piesień, jakija ludzi śpiavali na niekalki hałasoŭ. Bolšaść znojdzienych nami not tyčacca jakraz hetaha žanru.
Vy b viedali, ź jakich abryŭkaŭ u 2020 hodzie my rabili z «Volnym choram» našy partytury! Jak šukali pa ŭsim śviecie biełaruskija patryjatyčnyja pieśni.
A ciapier jany znajšlisia ŭ łondanskim archivie. Heta toje, što mahło stać repiertuaram usich biełaruskich charoŭ. Na hetych pieśniach my mahli vychoŭvać svaich dziaciej.
Vielmi patrebnaja dapamoha prafiesijnych biblijatekaraŭ, archivaryusaŭ, daśledčykaŭ, hukarežysioraŭ. My adpracavali daloka nie ŭsio. Tam jość babiny z zapisami, da jakich my navat nie dabralisia. Jość dyjafilmy, na jakich sfatahrafavanyja cełyja knižki. Treba ŭsio aličbavać, stvaryć katałoh.
I takija rečy nie robiacca samatužnym, amatarskim sposabam. U narmalnaj situacyi heta była b sprava dziaržaŭnaha ŭzroŭniu. Ale ja zrablu ŭsio mahčymaje, kab pry Muziei-biblijatecy imia Francyska Skaryny ŭ Łondanie źjaviŭsia muzyčny adździeł.
Ciapier ja ŭ kantakcie z roznymi dziejačami mastactva. Razam my dumajem, jak nam zbudavać nastupnyja kroki. Mnie chočacca, kab da hetych archivaŭ mieli dostup ludzi z usiaho śvietu. Kab z hetymi dakumientami mahli pracavać daśledčyki, navukoŭcy, jakija b pisali artykuły, knihi, dysiertacyi, rabili zbory tvoraŭ. Ale dla hetaha nam treba jašče vielmi šmat papracavać».
Andrej Dźmitryjeŭ źjeździŭ u Bundestah, kab davieści nieabchodnaść udziełu Łukašenki ŭ mirnych pieramovach11
Kamientary