Vosiem filmaŭ i mini-sieryjałaŭ pra tyranaŭ i dyktatury, jakija varta pahladzieć
Kožnamu z nas chočacca bačyć na čale dziaržavy miralubivaha i sumlennaha lidara, jaki karystajecca vyklučna demakratyčnymi mietadami. Ale historyja viedaje mnostva vypadkaŭ, kali va ŭładzie akazvalisia palityki, jakija dušyli inšaje mierkavańnie i ŭstaloŭvali samyja žorstkija dyktatury. Što pahladzieć na hetuju temu?
«Jak stać tyranam» (2021, ZŠA)
Žanr: dakumientalny mini-sieryjał, historyja, bijahrafija.
Režysior: Džona Biekor, Jonas Beł Pašt, Poł Dektar.
Dakumientalny sieryjał raskazvaje pra dyktataraŭ, jakija ŭvajšli ŭ historyju, a taksama pra toje, na što hatovy pajści takija ludzi, kab utrymać uładu ŭ svaich rukach.
Usiaho ŭ sieryjała 6 epizodaŭ: «Zachapicie ŭładu» — pra historyju Adolfa Hitlera, « Źniščycie supiernikaŭ» — ab Sadamie Chusejnie, «Kirujcie pry dapamozie strachu» — pra Idzi Amina, «Kantralujcie praŭdu» — pra Iosifa Stalina, «Stvarycie novaje hramadstva» — pra historyju Muamara Kadafi, «Kirujcie viečna» — ab dynastyi Kim u Paŭnočnaj Karei.
«Chrustaloŭ, mašynu!» (1998, Francyja)
Žanr: drama, kamiedyja.
Režysior: Alaksiej Hierman.
«Chrustaloŭ, mašynu!» — realnaja replika, kinutaja Łaŭrencijem Bieryjam, kali toj pakidaŭ cieła Stalina, jaki pamior u siabie na leciščy ŭ samym pačatku viasny 1953 hoda.
Ivan Chrustaloŭ — hebist, jaki dziažuryŭ na dačy ŭ toj dzień. Ale hałoŭny hieroj historyi, kaniešnie, nie jon. I nie Bieryja. I navat nie Stalin, jaki pamiraje.
U centry apaviadańnia — hienierał-lekar Klenski, jakomu na praciahu niekalkich dzion davodzicca trapić u niałasku partyi (jon prachodzić pa tak zvanaj «spravie lekaraŭ» — sfabrykavanym abvinavačvańniam u adras viadučych savieckich daktaroŭ, jakija nibyta atrucili partyjnych lidaraŭ), pieražyć žorstkaje zhvałtavańnie bandaj nibyta ŭciokłych zekaŭ pa zahadzie ŭsio tych ža viarchoŭ i narešcie nazad upaści ŭ litaść i ŭdastoicca «honaru» vyratavać žyćcio, pamirajučaha pravadyra, što jamu nie ŭdajecca.
«Skroź śnieh» (2013, Paŭdniovaja Kareja)
Žanr: navukovaja fantastyka.
Režysior: Pon Čžun Cho.
Technahiennaja katastrofa całkam źniščyła žyćcio na Ziamli, spravakavaŭšy nastup novaha lednikovaha pieryjadu. Usio, što ŭdałosia zachavać, u tym liku reštki raślin, žyvioł i ludziej, — źmiaściłasia ŭ biaskonca doŭhim ciahniku, što voś užo cełych siamnaccać hadoŭ imčycca biez prypynkaŭ pa transieŭrazijskaj mahistrali.
U pieršych vahonach — elita, u siaredzinie — siaredni kłas, u chvaście — biaspraŭnyja abarvancy, jakija mruć ad hoładu i chvarob (adziny pradukt charčavańnia dla najnižejšaj kasty — brydkaje prateinavaje žele).
Adziny šaniec źmianić stanovišča rečaŭ — padniać miaciež i prabicca praz uvieś ciahnik da kabiny mašynista, dzie siadzić tajamničy dyktatar Uiłfard. Bo ŭ luboha ciahnika, jak i ŭ luboj niespraviadlivaści, pavinien być kaniec.
«Vialiki dyktatar» (1940, ZŠA)
Žanr: palityčnaja satyra, trahikamiedyja.
Režysior: Čarli Čaplin.
Nacysckaja Hiermanija, jakaja tolki što raźviazała Druhuju suśvietnuju, paŭstała ŭ interpretacyi komika vydumanaj dziaržavaj pad suhučnaj nazvaj Tamanija. A miesca Hitlera zaniaŭ dyktatar pa imieni Adenoid Chinkiel. Pratahanistam ža vystupiŭ habrejski cyrulnik, pa złoj ironii losu jaki apynuŭsia jak dźvie kropli vady padobny na novaha kiraŭnika.
Siužet karciny hruntujecca na niedarečnym kurjozie, u vyniku jakoha dyktatara nieisnujučaj krainy Tamanii vypadkova błytajuć ź biehłym cyrulnikam habrejskaha pachodžańnia, jak dźvie kropli vady na jaho padobnaha. U vyniku čaho rasist i antysiemit traplaje ŭ kancentracyjny łahier, dzie padviarhajecca katavańniam svaich ža sałdat, a prosty habrej, niekali hnany za svaju nacyjanalnaść, atrymlivaje šaniec vystupić pierad narodam družalubnaj dziaržavy.
«Zabić drakona» (1988, SSSR)
Režysior: Mark Zacharaŭ.
Žanr: drama, fentezi.
Naščadak lehiendarnaha hieroja, rycar Łansiałot, akazvajecca ŭ horadzie, jaki znachodzicca sa staradaŭnich časoŭ pad pryhniotam Drakona, jaki vałodaje tut nieabmiežavanaj uładaj. Žychary ŭžo daŭno źmirylisia sa stanoviščam spraŭ, i nichto navat nie narakaje na jaho. Niekatoryja i zusim bajacca źmien i nie žadajuć, kab ich pazbaŭlali ad ciažkaha jarma. Adnak Łansiałot nie zmoh stać biezuvažnym naziralnikam takoha stanu rečaŭ. Daviedaŭšysia, što niavinnaja dziaŭčyna moža stać achviaraj pačvary, rycar vyklikaje jaho na boj.
«Car» (2009, Rasija)
Režysior: Pavieł Łunhin.
Žanr: histaryčnaja drama.
1565 hod. Kiravańnie Ivana Hroznaha. Ruś razadrana hoładam i livonskaj vajnoj. Viernyja słuhi Ivana Hroznaha, apryčniki, zalili krainu kryvioj. U kožnym hatovy jany ŭbačyć vaładara voraha. Hałoŭny zakon dla ich — car. Adziny, chto pajšoŭ suprać carskaj voli i apryčnych zładziejstvaŭ, — mitrapalit Filip, vierny siabar dziacinstva Ivana Hroznaha. Jon uzvysiŭ hołas svoj i prynios siabie ŭ achviaru. Hetaje supraćstajańnie raskaža pra toje, na što była zdolnaja Ruś i ŭ padzieńni i ŭ vieličy duchu.
«Harbata z Musalini» (1999, Italija)
Žanr: drama.
Režysior: Franka Dziefireli.
Fłarencyja, 1934 hod. Złaviesny dyktatar Musalini i jaho paplečniki prybirajuć uładu ŭ Italii da svaich ruk. Ale ŭ zalitaj soncam sonnaj Fłarencyi ŭsio idzie pa-staromu. Tut viadzie sytaje, miernaje i ŭmieranaje isnavańnie piarestaja kampanija pažyłych łedzi z Amieryki i Brytanii, prazvanych miascovymi žartaŭnikami «skarpijonkami».
«Praces» (Rasija, 2018)
Režysior: Siarhiej Łaźnica.
Žanr: dakumientalny.
Unikalnyja archiŭnyja kadry rekanstrujujuć adzin ź pieršych sudovych pracesaŭ, zadumanych stalinskim režymam.
Maskva, 1930 hod. Kałonnaja zała Doma Sajuzaŭ. Hrupa vysokapastaŭlenych ekanamistaŭ i inžynieraŭ abvinavačvajecca ŭ zmovie z metaj dziaržaŭnaha pieravarotu. Śćviardžajecca, što jany zaklučyli tajemny pakt z premjer-ministram Francyi Rajmonam Puankare, metaj jakoha źjaŭlajecca źniščeńnie savieckaj ułady i adnaŭleńnie kapitalizmu. Usie abvinavačańni sfabrykavanyja, i abvinavačanyja vymušany pryznać złačynstvy, jakich jany nikoli nie ŭčyniali. Sud vynosić śmiarotnyja prysudy.
«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary5
Kamientary