«Jon chacieŭ zrabić nam z dačkoj padarunki, ale nie było za što»: siamja mastaka Kudzina ab pryčynach samahubstva

Pra abstaviny i pryčyny samahubstva mastaka Zachara Kudzina razvažajuć jahonyja ŭdava i maci, a taksama mastactvaznaŭca, kiraŭnik Biełaruskaha Svabodnaha teatru Mikałaj Chalezin i psichołah i psichaterapeŭt Volha Andrejeva, piša Radyjo Svaboda.

Siamja mastaka Zachara Kudzina ličyć, što da samahubstva jaho padšturchnuła ŭ tym liku i biezhrašoŭje. Apošnija šeść hadoŭ za jahonuju tvorčaść raspłačvalisia pieravažna bartaram, i mastaku nie było za što kupić padarunki dla dački i žonki napiaredadni navahodnich śviataŭ.

33-hadovy Zachar Kudzin pajšoŭ z žyćcia 29 śniežnia 2019 hodu. U jaho zastalisia baćki, žonka i 5-hadovaja dačka. Siamja niekatory čas nie chacieła abnarodavać abstaviny hibieli, a taksama toje, što stała pryčynaj. Praź niekalki tydniaŭ paśla śmierci ŭdava Taciana i maci Natalla pahadzilisia raspavieści Svabodzie pra toje, jak i čym žyŭ Zachar apošnija šeść hadoŭ, i što mahło padšturchnuć jaho da sychodu pa ŭłasnaj voli.

Zachar Kudzin naradziŭsia ŭ 1986 hodzie. Zajmaŭsia žyvapisam, skulpturaj i dzidžytał-mastactvam. Svoj styl vypusknik mienskaha kaledžu mastactvaŭ imia Hlebava nazyvaŭ «neŭramastactvam» — žyvapisam uździejańnia, abo abjektyŭnym realizmam. Byŭ samym maładym sučasnym mastakom u kalekcyi Nacynalnaha muzeju. Pradstaviŭ Biełaruś na mižnarodnym bijenale ŭ Pekinie, udzielničaŭ u mienskim festyvali Vulica Brasil i ŭ art-kirmašy Art Vilnus. Pracy Kudzina znachodziacca ŭ pryvatnych kalekcyjach Eŭropy, Azii i Ameryki. U biełaruskim prakacie idzie film Maksima Švieda «Čystaje mastactva», dzie hraŭ Zachar.

«Napiaredadni kožnaha śviata jon chacieŭ zrabić nam z dačkoj padarunki, ale prosta nie było za što»

Udava Taciana Kudzin pierakananaja, što pryčynaj hibieli muža stała nieacenienaść i adsutnaść apłaty za pracu mastaka.

— Navat soramna skazać, što prapanoŭvali. Na tvorčych imprezach apłačvajuć pracu muzykaŭ, kucharaŭ, a mastaku prapanoŭvajuć u najlepšym vypadku zapłacić za farby. Adsutnaść apłaty dla mastaka — vialikaja biada našaha kulturnaha asiarodździa. Biezhrašoŭje jaho vielmi padkošvała. Jon vielmi pieražyvaŭ, što nia moh utrymlivać siamju.

Heta praciahvałasia apošnija šeść hadoŭ. Kali płacili, to symbaličnyja hrošy. Zaprašali, nazyvali adnu ličbu, a potym kazali, što źmianiŭsia biudžet, i płacili ŭtraja mieniej. Naprykład, za ŭdzieł u performansie prapanoŭvali 300 dalaraŭ, a potym kazali: «Voś tabie farby i 100 dalaraŭ». Pry hetym u ich byŭ biudžet na bar i na inšaje. Byli razavyja zarobki, ale jon uvieś čas biaz hrošaj siadzieŭ. Pry hetym nia moh nie pracavać, heta byŭ jahony ład žyćcia, jahonaja misija.

Zachara ŭ svoj čas nie pryniali ŭ sajuz mastakoŭ z toj farmalnaj pryčyny, što ŭ jaho nie było vyšejšaj adukacyi, chacia pa mastackim ŭzroŭni pracaŭ pytańniaŭ u kamisii nie było. Potym umovy pryniaćcia źmianili, ale jon nia staŭ źviartacca paśla taho, jak atrymaŭ pieršuju admovu. Jon umieŭ rabić mnohaje, ale ŭsio heta było źviazana z vyjaŭlenčym mastactvam. Nia adzin jon byŭ u takoj sytuacyi. Heta hora ŭsich mastakoŭ, usich tvorčych ludziej. Na tvorčaść patrebnyja hrošy, a treba jašče za niešta žyć. Jość siamja, blizkija i rodnyja, pra jakich chočaš kłapacicca… Tak atrymlivałasia, što asnoŭnyja hrošy ŭ siamji zarablała ja, dapamahali baćki, i heta Zachara mocna zasmučała. Napiaredadni kožnaha śviata jon tak chacieŭ zrabić nam z dačkoj padarunki, ale prosta nie było za što.

Što da apłaty pracy mastaka, to siabry siamji raspaviali Svabodzie vypadak, kali adzin mienski bar uziaŭ jahonuju pracu, a zamiest apłaty prapanavaŭ na praciahu terminu ekspazycyi pracaŭ prosta prychodzić i biaspłatna vypivać i jeści ŭ bary. Napiaredadni novaha hodu byŭ precedent: uładalniki adnoj kaviarni prapanavali ŭpryhožyć interjer jahonaj pracaj, i iznoŭ biaspłatna. Pavodle siabroŭ Zachara, heta śviedčyć pra staŭleńnie da pracy mastaka ŭ našym hramadztvie.

Maci: Čamu nichto nie padtrymlivaje žyvoha mastaka?

Maci mastaka Natalla Kudzina miarkuje, što «u takoj pazycyi prynižanaha mužčyny znachodziacca mnohija biełaruskija mastaki».

— Na piku papularnaści filmu «Čystaje mastactva» Zachar jechaŭ na interviju, i ŭ jaho nie było hrošaj na talončyk. Jak jon siabie adčuvaŭ pry hetym? Dumaŭ, mnie 33 hady, kolki možna być takim. Navošta taki baćka, kali jon nia moža nabyć cacku dačce. Chacia jon byŭ cudoŭnym baćkam i davaŭ svajoj dačce samaje kaštoŭnaje — svoj čas.

Heta jaho prynižała jak mužčynu. Ja dumaju, što ŭ jahonaj pazycyi prynižanaha mužčyny znachodziacca mnohija mastaki, jakija jak mužčyny prynižanyja tym, što jany nie zapatrabavanyja. Jany nia chočuć być kańjunkturščykami, nia chočuć malavać «luciki-kvietački» (nie chaču nikoha hetym pakryŭdzić). Jon chacieŭ rabić mastactva dziela mastactva, a nia toje mastactva, jakoje zrazumieła kožnamu.

Moj syn byŭ vielmi adkazny, razumny i biaźmierna talenavity čałaviek. U jaho była masa idejaŭ i prajektaŭ. Ja liču, što jahony ŭčynak nie źviazany ni ź jakim ehaizmam, što jon nibyta nie padumaŭ ni pra kaho. Jon najchutčej vielmi dobra ŭsio ŭzvažyŭ…

Apošnim časam jamu było nievynosna baluča i ciažka žyć z hetym hruzam najpierš nierealizavanych idej. Heta była niemahčymaść padzialicca svaimi spravami i dumkami, svaim śvietapohladam, niemahčymaść znajści adnadumcaŭ. Čałaviek znachodzicca siarod vialikaj kolkaści ludziej i adčuvaje siabie absalutna adzinokim. Jon prosta nia moža havaryć pra toje, što jamu balić. Jon bačyć nierazumieńnie, čym jon žyvie, kudy irviecca jahonaja duša, što jon moža dać hetamu śvietu. U jaho nie było majsterni apošnim časam, ale syn nia moh nie pisać. Jon byŭ čałaviekam inšaj farmacyi, inšaha śvietapohladu, mahčyma inšaj planety. Zachar byŭ hienij. Ja biaź cieni sumnievu heta śćviardžaju

Natalla Kudzin źviartajecca da ŭsich tvorčych ludziej, jakija apynulisia ŭ sytuacyi nierealizavanaści i niezapatrabavanaści jak jaje syn.

— Jak maci zaklinaju ŭsich, ja prašu… Treba iści, treba havaryć, nie zamykacca ŭ sabie, šukać šlachi i sposaby, zvanić va ŭsie zvany. Ale tak rabić nielha. Heta nia vyjście. Treba stvaryć fond dla padtrymki maładych mastakoŭ. U Akademii vypuskajuć mastakoŭ hrupami pa 6—8 čałaviek, ale zajmajucca mastactvam nia ŭsie, tamu što jany razumiejuć, što nie prakormiać siabie tvorčaściu.

Kali jaho nia stała, siabry i znajomyja prapanoŭvali materyjalnuju dapamohu. Čamu nichto nie padtrymlivaje žyvoha mastaka? Nia kupić jahonuju pracu? Karciny treba kuplać u žyvych mastkoŭ. U Zachara jość praca ŭ Nacyjanalnym mastackim muzei. Sam sposab pieradačy hetaj pracy — prynižeńnie mastaka. Nacyjanalny mastacki muzej maje fond dla zakupki novych pracaŭ, ale karcinu paprasili ŭ dar. Jon pahadziŭsia. Tak, u jaho byli ambicyi, jon chacieŭ, kab hetaja praca zastałasia dla nastupnych pakaleńniaŭ. Jany razam z žonkaj na rukach nieśli pracu ŭ muzej, bo hrošaj na hruzavoje taksi nie było, a muzej navat nie pažadaŭ prapanavać transpart. Ci heta nie prynižeńnie?

Ja chaču, kab hetyja banki, hetyja ludzi, jaki kuplajuć pa 10 mašynaŭ, pa 50 telefonaŭ, chaj by jany achviaravali na fond padtrymki maładych mastakoŭ, kab raźmiarkoŭvali srodki na tych, kamu jany sapraŭdy patrebnyja. Tak było b spraviadliva i sumlenna. Kab niejkuju stypendyju maładym mastakam davali, chacia b 100 rubloŭ na chleb i vadu…. Ja chaču, kab niechta vydaŭ kataloh pracaŭ majho syna. Heta budzie ŭniosak u raźvićcio nia tolki biełaruskaha i ŭvohule mastactva.

Chalezin: Što nie zrabiła biełaruskaje hramadztva dla taho, kab Zachar moh tvaryć na karyść hetaha samaha hramadztva?

Kiraŭnik Biełaruskaha Svabodnaha teatru, mastactvaznaŭca Mikałaj Chalezin nia pieršy hod uzdymaje temu padtrymki maładych tvorcaŭ jak u Biełarusi, tak i ŭ śviecie:

— Kali čałaviek sychodzić z žyćcia pa svajoj voli, pryniata ličyć, što jon nia zmoh pieraadoleć niahodaŭ žyćcia — bytavych, asabistych, psychalahičnych. Kali ž z žyćcia sychodzić čałaviek tvorčy, sučasnaje hramadztva stavicca da hetaha ci ledź nie jak da prajavy ekscentryčnaści i adnamu z šlachoŭ tvorčaha pošuku, jaki abraŭ dla siabie mastak. Ale, na samoj spravie, roźnicy ŭ padobnych rašeńniach niama, za adnym tolki vyklučeńniem — niezaležnaja tvorčaja asoba ŭ bolšaści svajoj nie ŭpisanaja ŭ tyja instytucyi, jakija zmahli b zaścierahčy čałavieka ad pryniaćcia takoha rašeńnia.

U abmierkavańni trahičnaj historyi Zachara Kudzina my abaviazkova pryjdziem ad pryvatnaha da ahulnaha: ad trahiedyi adnaho mastaka da trahiedyj sotniaŭ i tysiač tvorčych asobaŭ, jakija nia majuć mahčymaści ŭpisacca ŭ ciapierašniaje biełaruskaje hramadztva.

Členy jaho siamji raspaviadajuć pra toje, u jakich finansavych umovach vymušanyja byli isnavać jany, vymušany byŭ isnavać Zachar… Viadoma, možna dakarać jaho, što «nie ŭładkavaŭsia na narmalnuju pracu», ale ŭ vypadku, kali my havorym pra tvorčaha čałavieka — čałavieka, talenavitaha biassprečna, jak Zachar Kudzin — varta razumieć, što sama sutnaść takoha čałavieka, apantanaha realizacyjaj tvorčych idej, adroźnivajecca ad abyvaciela, jaki moža pierastupić praz svaje idei, i «uładkavacca na narmalnuju pracu». Dla dapamohi takim ludziam, jak i dla ich padtrymki, cyvilizavanaje hramadztva ŭžo daŭno znajšło instrumentar. Ale, na žal, nie biełaruskaje.

I tut varta pierajści ad pryvatnaha da ahulnaha: čaho nie zrabiła biełaruskaje hramadztva dla taho, kab Zachar Kudzin moh tvaryć na karyść hetaha samaha hramadztva? Ułasna, ničoha. Praściej pieraličyć tyja instytucyi, jakija jość va ŭsim śviecie dla padtrymki talenavitych maładych ludziej, kab zrazumieć, čaho niama ŭ Biełarusi.

Praktyčna ŭ kožnaj krainie jość hałoŭnaja finansavaja struktura ŭ sfery kultury, aryjentavanaja na padtrymku talenavitych ludziej u krainie. Kali ŭziać Vialikabrytaniju, to padobnych struktury dźvie: Art Council — arhanizacyja, jakaja padtrymlivaje tvorčyja inicyjatyvy ŭnutry krainy; i British Council — jakaja padtrymlivaje prajekty, što papularyzujuć brytanskaje mastactva pa-za krainaj. Možna zapiarečyć: «u nas ža jość Ministerstva kultury». Nie. Padobnyja struktury nia majuć nijakaha dačynieńnia da ministerstva kultury, i imi kirujuć nie palityčnyja pryznačency, a eksperty-prafesijanały ŭ roznych sferach mastactva.

Ekspertnyja rady pa roznych napramkach składajucca ź ludziej ź biezdakornaj prafesijnaj i hramadzkaj reputacyjaj, i ich hałoŭnaj zadačaj źjaŭlajecca padtrymka tych asobaŭ i kalektyvaŭ, jakija źjaŭlajucca nia tolki najlepšymi na siońniašni dzień u krainie, ale i perspektyŭnymi. Ci atrymaŭ by padtrymku padobnaj struktury Zachar Kudzin? Na moj pohlad, biezumoŭna, kali navat biełaruski Nacyjanalny muzej uklučyŭ adnu ź jaho prac u svaju ekspazycyju.

Ci mahčyma padobnaje ŭ Biełarusi siońnia? Kateharyčna, nie. Pa adnoj prostaj pryčynie — asnoŭny pryncyp padtrymki tych ci inšych tvorčych asobaŭ u Biełarusi całkam palityčny. Kali vy nie lajalnyja da ŭłady, vy nie atrymajecie padtrymku ni Ministerstva kultury, ni kamitetu pry prezydencie pa padtrymcy talenavitaj moładzi, ni prafesijnych tvorčych sajuzaŭ, jakija kormiacca ŭsio z toj ža prezydenckaj ruki.

Akramia takich struktur, jak Art Council i British Council, u Vialikabrytanii praktyčna kožnaja z bujnych biznes-struktur maje svoj trast, u jaki adličvajucca hrošy, jakija vyłučajucca na roznyja formy padtrymki ludziej mastactva, navuki abo hramadzkaj dziejnaści. Padobnych trastaŭ tysiačy. Sami kampanii nia mohuć paŭpłyvać na toje, jak raźmiarkoŭvajucca srodki — heta prava znachodzicca ŭ padparadkavańni apiakunskaj rady, stvoranaj vyklučna na prafesijnaj asnovie — sa specyjalistaŭ i ekspertaŭ. Ci moh by ŭ padobnych strukturach atrymać padtrymku Zachar Kudzin? Biezumoŭna, tak. Pa prostaj pryčynie: jon byŭ čałaviekam prafesijnym, talenavitym i inicyjatyŭnym.

Adzin z najbujniejšych u śviecie fondaŭ, jakija padtrymlivajuć mastactva i navuku — raniej viadomy jak «Fond Sorasa», a ciapier Open Society Foundations — byŭ vyhnany ź Biełarusi jašče ŭ kancy 90-ch hadoŭ; darečy, jak i British Council. A sotni mižnarodnych fondaŭ, jakija chacieli pačać pracu ŭ Biełarusi, nie atrymali na heta dazvołu. Ci varta praciahvać pytacca: ci moh tam atrymać padtrymku Zachar Kudzin, pracuj jany ŭ Biełarusi? I pakiniem za dužkami dziasiatki tysiač zvyčajnych biznesoŭcaŭ, jakija padtrymlivajuć tvorčych asob, dapamahajučy im finansava, abo kuplajučy ich pracy — heta źjava zvyčajnaha svabodnaha rynku.

Što zrabić dla taho, kab hetaja trahičnaja historyja nie paŭtaryłasia, a śmierć Zachara nie była marnaj?

Mikałaj Chalezin tłumačyć, čamu ŭziaŭ dla prykładu takuju niabiednuju krainu, jak Vialikabrytanija.

— Tolki jak prykład strukturnaj pracy dziaržavy, jakaja zacikaŭlenaja ŭ tym, kab jaje intelektualny patencyjał raźvivaŭsia. Da prykładu, kali našy ŭkrainskija partnery vyrašyli zaprasić spektakl Biełaruskaha Svabodnaha teatru ŭ Kijeŭ sa spektaklem Burning Doors, jany źviarnulisia pa finansavańnie ŭ tolki što stvorany Ukrainski kulturny fond. My zmahli pierakanacca, što hetaja struktura pracuje prazrysta, sumlenna i prafesijna — mała adroźnivajučysia ad svaich kalehaŭ u Niamieččynie, Italii abo Francyi. Za pieršy hod isnavańnia Ŭkrainski kulturny fond padtrymaŭ 432 tvorčyja prajekty, supracoŭniki jakich ich realizavali, nie zadumvajučysia ab tym, ci jość u ich doma ježa, i ci mohuć jany zrabić chaj ścipłyja, ale padarunki svaim siamiejnikam na Kalady.

Nievierahodna škada Zachara Kudzina. Što zrabić dla taho, kab hetaja trahičnaja historyja nie paŭtaryłasia, a śmierć Zachara nie była marnaj? Lubyja strukturnyja źmieny ŭ hramadztvie pačynajucca z hramadzkaj dyskusii. I chaj jaje ciapierašniaja ŭłada imkniecca paźbiahać lubym sposabam, jaje varta vieści — dla taho, kab być hatovym niešta źmianić, kali takaja mahčymaść źjavicca.

Psycholah Andrejeva: Rodnym zahinułaha mastka patrebnaja padtrymka. Jany traŭmavanyja najbolš

Siamiejny psycholah i psychaterapeŭtka Volha Andrejeva źviartaje ŭvahu na nastupnyja sacyjalnyja i psychalahičnyja aspekty ŭ hetaj trahiedyi:

— My žyviem u takoj dziaržavie, kali niama asablivaj padtrymki tvorčym ludziam. Realizavać siabie tvorčamu čałavieku, asabliva na pačatku, biez dadatkovaj padtrymki vielmi składana. Uskładniaje sytuacyju adsutnaść sapraŭdnaha art-rynku, a taksama biednaść nasielnictva. Kab kuplać karciny, treba mieć hrošy. I jašče adzin faktar — prestyžnaść mastactva, žadańnie ŭpryhožyć svoj dom aryhinałami sučasnych mastkoŭ. Hety try sacyjalnyja aspekty ŭskładniajuć sytuacyju dla maładych mastkoŭ u Biełarusi.

Kali havaryć pra psychalahičnyja aspekty, vyłuču niekalki składanych momantaŭ. Tema, znajomaja lubomu psycholahu ci psychijatru, heta adaptacyja. Na žal, u tvorčych ludziej časta vielmi nizki ŭzrovień sacyjalnaj adaptacyi. Jany znachodziacca ŭ pałonie svaich ujaŭleńniaŭ pra śviet, pra svoj talent, jany nia dumajuć pra toje, što pierad kožnym čałaviekam staić zadača być adaptavanym da śvietu, u jaki jon pryjšoŭ. Jak by my jaho nie krytykavali, inšaha śvietu ŭ nas niama.

Sposaby adaptacyi roznyja, i luby darosły čałaviek pavinien razumieć, što jon adkazvaje za toje, ci buduć u jaho hrošy na ŭtrymańnie siabie i siamji, ci nia buduć. Jość masa cudoŭnych prafesij, jakija nie dazvalajuć ludziam trymacca. Najpierš heta tvorčyja prafesii. Ale navat kali čałaviek vybiraje prafesiju lekara i idzie ŭ medyčny ŭniversytet, jon taksama sutykniecca z drennaj apłataj svajoj pracy i nizkim uzroŭniem žyćcia.

Kali ja kansultuju maładych ludziej nakont vybaru prafesii, akramia taho, što im cikava, jakija ŭ ich zdolnaści, ja zadaju dva pytańni — što ty viedaješ pra zapatrabavanaść hetaj prafesii na rynku pracy i jak hetaja praca apłačvajecca. Hetyja dva faktary pavinny ŭličvacca. Mastaki, muzyki, tvorčyja ludzi traplajuć u vielmi składanuju sytuacyju. I słušna havaryć pra niejkija alternatyŭnyja krynicy dachodu. Niekatoryja tvorčyja ludzi heta znachodziać, kab pratrymacca. Z moładździu treba abaviazkova abmiarkoŭvać temu sacyjalnaj adaptacyi.

Važny psychalahičny aspekt — uvaha da psychičnaha, emacyjnaha zdaroŭja čałavieka. Na žal, mužčyn vychoŭvajuć tak, što jany schilnyja ihnaravać svajo psychičnaje zdaroŭje. Ja maju na ŭvazie nie siamju, nie baćkoŭ, a hiendernyja ŭstanoŭki ŭ hramadztvie ŭ cełym. Chłopčyk nia schilny być uvažlivym da svajho zdaroŭja ŭ dziacinstvie, i hetaja madel u darosłym žyćci paŭtarajecca. Časta maładyja mužčyny paźbiahajuć sytuacyj, dzie jany mahli b atrymać dapamohu, tamu što jany nie ŭmiejuć kłapacicca pra svajo zdaroŭje.

Heta nia tolki psychalahičnaja, ale i sacyjalnaja prablema. Mužčyny pavinny razumieć, što ich zdaroŭje maje kaštoŭnaść i dla ich samich, i dla ich rodnych. I heta ich peŭnaja adkaznaść. I tak atrymlivajecca, što mužčyna zastajecca biezdapamožnym, nie ŭśviedamlaje, što ŭ jaho depresija ci inšaje rasstrojstva, sprabuje z hetym zmahacca, ale resursaŭ nie chapaje.

U toj sytuacyi, jakaja skłałasia siońnia, rodnym zahinułaha mastka patrebnaja padtrymka. Jany traŭmavanyja bolš za luboha z nas. I samaje žachlivaje, z čym sutykajucca rodnyja čałavieka, jaki syšoŭ z žyćcia pa ŭłasnaj voli, heta abvinavačvańni, što nie dahladzieli, nie pabačyli niešta, niedastatkova padtrymali. Ja dumaju, što nia ŭsio ad ich moža zaležyć. Kali blizki čałaviek takim dramatyčnym sposabam sychodzić z žyćcia, jon prynosić šmat boli, i jahonyja blizkija majuć patrebu ŭ padtrymcy i ŭvazie. Jany niasuć svoj bol da kanca..

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0