Jak i papularny siońnia sieryjał «Słova pacana», biełaruskaja stužka była pryśviečana moładzievym hrupoŭkam, jakija arudavali na vulicach savieckich haradoŭ u kancy 1980-ch hadoŭ. Raspaviadajem, što ŭ filmie i čamu hetaja ž tema stała papularnaj u naš čas.
Film «Mianie zavuć Arlekina» byŭ źniaty ŭ 1987 hodzie na kinastudyi «Biełaruśfilm» režysioram Valeryjem Rybaravym pa matyvach pjesy «Pastka №46, rost druhi» Juryja Ščykačychina.
Stužka pačynajecca sa stancyi Parečča ŭ Hrodzienskim rajonie, na miažy ź Litvoj, praź jakuju prachodziać ciahniki ŭ kurortnyja Druskieniki. U adnoj sa stancyjnych pabudoŭ u kamunalnaj kvatery z maci žyvie Andrej Savičaŭ, jaki vierchavodzić moładzievaj hrupoŭkaj, niachitra nazvanaj «Vahonkaj» praz asablivaści miascovaści i rod zaniatkaŭ chłapcoŭ.
Chłopcy ŭ volny čas vatahaj haniajuć na ciahnikach u blizkaje Hrodna, dzie trecirujuć niefarmałaŭ i prosta ravieśnikaŭ, a taksama zalacajucca da lubych dziaŭčat, jakija ź pieršaha pohladu ničoha ahulnaha ź imi mieć nie chočuć, ale i nie bajacca ich, jak inšyja. Andrej, jaki nosić mianušku «Arlekina», trymaje svaich haračych siabroŭ u cuhlach i vyrašaje važnyja pytańni ź inšymi hrupoŭkami, ź jakimi dzielać horad.
Usia moładź horada, zdajecca, stroha siehrehavana pamiž bandyckimi i niefarmalnymi hrupoŭkami. «Chto nie z nami, toj suprać nas» stanovicca devizam času.
Ale pa fakcie ŭsie jany — sacyjalnyja nizy, jakich nie puskajuć navat u prystojny restaran. Sustrečy ź dziaŭčatami davodzicca ładzić u niejkich zadrypanych padsobkach.
Dziaŭčaty pryznajucca, što nijakich šancaŭ vyrvacca z toj rečaisnaści, u jakoj jany znachodziacca, u ich niama, usie imi karystajucca i kidajuć. Heta razumieje i sam Andrej.
Štodzień jon viartajecca va ŭbostva svajoj stancyjnaj kamunałki. Adnojčy na stancyi jon bačyć takich ža maładych chłapcoŭ, jakich kanvairujuć u turmu — toje ž samaje moža stacca ź im i ŭsimi jahonymi siabrami.
Budni razbaŭlaje kantrabandnaje amierykanskaje kino, poŭnaje nieprychavanaj cialesnaści, dyskateki pad zachodniuju muzyku i hvałt. Hvałt raptoŭny i cyničny, bo cyničny i čas. Pad pramovu, jakaja pierajmaje słovy savieckich ideołahaŭ, chulihany pasiarod horada siłkom astryhajuć doŭhija vałasy ŭ chłopca, nichto ź minakoŭ nie tolki nie sprabuje ich spynić, ale bolšaść navat uchvalaje.
U film ustaŭlenaja ŭłasna i častka lekcyi ideołaha, jaki zavučanymi tezisami tłumačyć, što praz zachodnija kulturu i modu ŭ hramadstva pranikajuć i čužyja kaštoŭnaści, jakija razburajuć hramadskija paradki.
Padčas prahladu filma zastajecca ŭražańnie, što ideołah mieŭ peŭnuju racyju. Moładź nie tolki vyhladaje, jak hieroi amierykanskich filmaŭ, pierajmaje ichnija maniery i zabavy, ale pierajmaje i pavadki kinošnych bandytaŭ. Na praŭdu ž, prablemy ŭ hramadstvie prynieśli zusim nie zachodnija filmy, ich vypiestavała savieckaja palityka.
Kolki isnuje kiniematohraf, stolki ludzi zdymajuć kino pra bandytaŭ, złačyncaŭ, kryminał dy hvałt. Ale ŭ hetaha miedala dva baki.
U peŭnaj stupieni takija tvory musiać zamiaścić tyja vostryja adčuvańni niebiaśpieki, ź jakimi ludzi ŭ svaim štodzionnym žyćci, na ščaście, amal nie sutykajucca. Hetak ža jak dastupnaja parnahrafija źnižaje kolkaść pałavych złačynstvaŭ, tak i kino pra bandytaŭ musić źnizić inšuju złačynnaść.
Ź inšaha boku, hety śviet achutany ramantyčnym areołam. Hałoŭnyja hieroi ad Robina Huda da Tomasa Šełbi z «Vostrych bryloŭ» nie pryznajuć uładu i budujuć svaje niepadkantrolnyja volnicy, što źjaŭlajecca vielmi pryciahalnym vobrazam dla tych, chto stamiŭsia ad kantrolu i ŭsiemahutnaści dziaržavy.
Častka hledačoŭ nie tolki nie zadavalniajecca kino pra kryminał jak «zamieńnikam» hvałtu, ale natchniajecca im, asabliva kali tvor zrobleny talenavita, i pierajmaje rolevyja madeli krutych pacanoŭ, jakija mohuć «razrulić» važnyja pytańni. Tak było z rasijskimi filmami kštałtu «Brat», tak było ź sieryjałam «Bryhada» pra bandytaŭ 1990-ch.
Moda na pacanskuju estetyku siahaje ŭ časy stalinskich represij, kali ŭ łahiery byli sasłanyja miljony savieckich hramadzian, mnohija — pa nadumanych palityčnych abvinavačańniach, ale daloka nie ŭsie. U 1953 hodzie pa amnistyi, inicyjavanaj Bieryjem paśla śmierci Stalina, na volu vyjšli bolš za miljon hramadzian. Jany pačali vybudoŭvać znajomyja błatnyja paradki na voli.
Demahrafičnaja jama ŭ 1960-ja hady, vyklikanaja stratami nasielnictva ŭ Druhoj suśvietnaj vajnie, padšturchnuła pryzyvać u savieckuju armiju ludziej z kryminalnym minułym. Byłyja nasielniki turmaŭ i zon stali ŭvodzić u vajskovy byt rytualnyja źniavahi i ździeki — dziedaŭščynu.
Takim čynam hetyja kryminalnyja paradki raspaŭźlisia pa ŭsioj krainie Savietaŭ. Hetaja estetyka była pryciahalnaja i tym, što była faktyčna pad zabaronaj, a zabaronieny płod, jak viadoma, saładziejšy.
Nośbity hetaj estetyki zastavalisia ŭvieś čas, bo savieckaja pienitencyjarnaja sistema rychtavała ŭsio novych i novych ludziej, jakija nažyvuju paznajomilisia z turemnymi paradkami.
Akazała svoj upłyŭ i ŭzmocnienaja ŭrbanizacyja, kali ludzi, jakija pryjechali ź vioski, razryvali staryja suviazi i nie stanavilisia aŭtarytetam dla svaich dziaciej. Maładyja ludzi musili samastojna zavodzić novyja suviazi, hrupujučysia z takimi ž «niepatrebnymi» maładymi ludźmi sa spalnych haradskich rajonaŭ, jakija ŭ pramysłovych maštabach uzvodziła savieckaja dziaržava. Pry adsutnaści narmalnych ijerarchij i sacyjalnych liftaŭ udzieł u takich hrupoŭkach dazvalaŭ maładym ludziam padniacca choć by pa simvaličnaj leśvicy.
Kanflikt baćkoŭ i dziaciej, niedaraźvitaja kulturnaja śfiera navat u vialikich haradach, sacyjalna-ekamičnyja ŭmovy žyćcia, žorstkaja rehłamientacyja ŭ škole i aŭtarytaryzm darosłych — usio heta šturchała maładych ludziej da pabiehu ŭ volnaje žyćcio, dałučeńnia da hrupovak.
Biełaruskaść u filmie jość. Jana ŭ pieršuju čarhu ŭ naturnych dekaracyjach Hrodna, Minska i stancyi Parečča, dzie zdymaŭsia film. Fonam hučyć i biełaruskaja mova, zvyčajna, praŭda, ad ludziej starejšaha vieku.
Ale kali trochi pahłybicca, to biełaruskaść filma razmyvajecca. Choć film stvaraŭsia na «Biełaruśfilmie», u biełaruskich dekaracyjach i pa siužecie padziei adbyvajucca tam ža, dzie i jon i zdymaŭsia, ale ŭsie akciory filma rasiejcy pa pachodžańni — byccam nie znajšłosia svaich. «Biełaruśfilm» tady, a jašče bolš siońnia, byŭ prosta darmovaj bazaj dla zdymak rasiejskaha kino.
Hałoŭny biełaruskamoŭny piersanaž filma, stary Staś, jaki žyvie ŭ niejkaj ziamlancy i piša niaŭciamnyja vieršy. Staś Pšaŭłocki hraje samoha siabie — paeta-dzivaka, jaki pracuje hruzčykam. Stvaralniki filma adšukali jaho ŭ Łahojsku. Jon źniaŭsia taksama ŭ epizodach «Śviedki» i «Čužaja baćkaŭščyna», ale jahonaje žyćcio heta nie źmianiła.
Małaimavierna, što stvaralniki chacieli praź jaho asobu niejak vyśmiejać biełaruskuju kulturu, ale vidavočnaja jaje ekzatyzacyja, što siońnia pryniata asudžać.
Sam film staŭ fienomienam dla biełaruskaha kiniematohrafa — za 15 miesiacaŭ demanstracyi stužki ŭ kinateatrach SSSR jaje pahladzieła 41,9 miljona čałaviek, bolš čym lubuju inšuju biełaruskuju stužku. Vidać, značnuju častku aŭdytoryi skłała moładź, jakaja chacieła pabačyć narešcie niešta praŭdzivaje pra samich siabie.
Pryvablivała i adna ź pieršych niecenzuravanych scen seksualnaha nasilla, vialikaja kolkaść hvałtu fizičnaha — usiaho taho, što było ŭ amierykanskim kino, jakoje praŭdami i niapraŭdami prasočvałasia ŭ Saviecki Sajuz, i vyrazna kantrastavała z «pravilnym» ajčynnym kiniematohrafam.
Ź inšaha boku, biełaruskija kinaznaŭcy nie chvalać hety film, adznačajučy, što jon atrymaŭsia vielmi pasrednym i chajpavaŭ na prablemach moładzi ŭ časy pierabudovy, jak i ceły šerah padobnych poźniesavieckich stužak — «Maleńkaja Viera», «Assa» albo «Ci lohka być maładym».
«Mianie zavuć Arlekina» trapiŭ u nierv epochi, jarka ŭspychnuŭ i chutka zhas, zastaŭšysia tvoram svajho času, źniatym dla sučaśnikaŭ i pra sučaśnikaŭ. Sieryjał ža «Słova pacana» raskazvaje nam pra nas samich praz mastackuju pryzmu niadaŭniaj, ale ŭžo trochu padzabytaj minuŭščyny, adšukaŭšy siońnia nierv tam, dzie jaho nichto inšy dahetul nie bačyŭ — i ŭ hetym płanie jon bolš udały, talenavity i pierśpiektyŭny za samy kasavy biełaruski film.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary