Razabralisia, adkul biełaruskaja nacyjanalnaja simvolika mahła źjavicca ŭ realijach poźniesavieckaj Kazani.
Hierb Pahoniu biełaruskija hledačy zdoleli razhledzieć u pieršaj ža sieryi papularnaha rasijskaha sieryjała. U scenie, kali Marat Suvoraŭ telefanuje Ajhul, na ścianie kvatery, u jakoj žyvie dziaŭčynka, visić śviacilnia z vyjavaj vieršnika.
Stvaralniki sieryjała imknulisia stroha prytrymlivacca histaryčnaj adpaviednaści, kab praŭdapadobna i dakładna adnavić atmaśfieru kanca 1980-ch hadoŭ. Pahonia ž na śviacilni, tym bolš u rasijskaj pravincyi, vyhladaje dziŭnym anachranizmam z 1990-ch.
Ale takaja śviacilnia sapraŭdy isnavała i źjaviłasia jana na dziesiacihodździe raniej za padziei, jakija pakazvajucca ŭ sieryjale, jašče ŭ časy Brežnieva.
Heta śviacilnia «Viciebsk» (VT-4), jakaja mieła ŭ nižniaj častcy hrafičnuju vyjavu, na jakoj byli adlustravany staražytny i sučasny (to-bok saviecki) Viciebsk, pamiž jakimi źmieščana vyjava vieršnika z šaścikancovym kryžam na ščycie, a taksama biełaruskamoŭny nadpis «Viciebsk».
Jak možna daviedacca z etykietki na zadnim baku hetych śviacilniaŭ, suvienir «Viciebsk» byŭ vyrableny na Viciebskim zavodzie elektravymiaralnych pryboraŭ (VZEP) i kaštavaŭ 5 rubloŭ 83 kapiejki. Viciebski zavod staŭ pieršym pradpryjemstvam pryborabudavańnia ŭ paślavajennaj BSSR, a ŭ 1968 hodzie asvoiŭ novy kirunak — vypusk tavaraŭ narodnaha spažyvańnia, da jakich adnosicca i hetaja śviacilnia.
Ale čamu ŭsio ž «suvienir» i Pahonia? Reč u tym, što ŭ 1974 hodzie ŭ Viciebsku adznačali 1000-hodździe z momantu zasnavańnia horada. Pavodle padańnia ź Viciebskaha letapisu, Viciebsk byŭ zasnavany kijeŭskaj kniahiniaj Volhaj u 974 hodzie. Data sumnieŭnaja, bo viadoma, što Volha pamierła 11 lipienia 969 hoda. Mahčyma, što letapisiec prosta pierabłytaŭ ličby i sapraŭdnaj dataj zasnavańnia horada byŭ 947 hod.
Mienavita da takoha jubileju było vyrablena šmat suvienirnaj pradukcyi ź miascovaj simvolikaj i paznavalnymi haradskimi pomnikami. Haradskim simvałam była vybrana Pahonia. Jana źjaviłasia taksama na ŭjaznym znaku ŭ horad, na simvaličnych klučach ad horada.
Ahulnaviadoma, što za savieckim časam u biełaruskich haradoŭ i administracyjnych adzinak nijakich aficyjnych hierbaŭ nie isnavała. Na roznych značkach i inšaj pradukcyi, jakaja była abjektam kalekcyjanavańnia šmatlikich savieckich kalekcyjanieraŭ, sparadyčna adlustroŭvalisia absalutna roznyja kampazicyi, jakija byli mała źviazanyja z historyjaj miesca.
Da taho ž i ŭ naš čas, i ŭ časy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha na hierbie Viciebska byŭ adlustravany abraz Spasa Zbaviciela ź miačom, a zusim nie Pahonia.
Praz heta vybar Pahoni savieckimi mastakami da jubileju abłasnoha centra vyhladaje jašče bolš dziŭnym. Ale byŭ usio ž pieryjad u historyi Viciebska, kali jahonym hierbam była Pahonia — heta, jak ni dziŭna, časy Rasijskaj impieryi.
Paśla pieršaha padziełu Rečy Paspalitaj u 1772 hodzie horad adyšoŭ pad rasijskuju ŭładu. U 1781 hodzie byli zaćvierdžany hierby haradoŭ Połackaha namieśnictva, siarod jakich byŭ i Viciebsk. Viciebski hierb mieŭ nastupny vyhlad:
«Ščyt padzieleny napałam: u vierchniaj častcy ŭ załatym poli Rasijskaj impieryi pałova dziaržaŭnaha hierba, a ŭ nižniaj častcy, u čyrvonym sa srebram pałasatym poli na kani voin, jaki trymaje ŭ pravaj ruce čyrvony ščyt z padvojnym na im kryžom».
Usie harady namieśnictva atrymali amal adnolkavyja hierby z Pahoniaj i impierskim arłom, jakija adroźnivalisia tolki koleram pola ščyta. Paśla Pahonia taksama pierajšła na hierb Viciebskaj hubierni.
U saviecki čas kiraŭnictva horada, takim čynam, źviarnułasia da histaryčnaj spadčyny, ale źviarnulisia, jak zaŭsiody, śpiecyfičnym čynam. Mahčyma, na vybar paŭpłyvaŭ jašče toj fakt, što aryhinalny hierb Viciebska mieŭ vidavočna relihijnaje pachodžańnie i vyjava Chrysta była mienš pažadanaj i prymalnaj za Pahoniu. Prynamsi pra histaryčnaje značeńnie Pahoni savieckija hramadzianie ŭžo zabylisia paśla doŭhaj niehałosnaj zabarony na nacyjanalnuju simvoliku i masavyja represii suprać «nacdemaŭ».
Kab atrymać śviacilniu-suvienir, nie abaviazkova było naviedvać Viciebsk u jubilej, vyrab šyroka pradavaŭsia ŭ Biełarusi i pa-za jaje miežami. Takoje bra mieli mnohija savieckija siemji.
Śviacilnia — nie adzinaje ŭvasableńnie sparodžanaj jubilejem viciebskaj Pahoni, jakoje było šyroka dastupna žycharam krainy. U 1982 hodzie, vidać, pad upłyvam simvoliki 1000-hodździa horada, emblemaj Viciebskaha televizijnaha zavoda stała Pahonia. Vyjavu «Viciazia», jak jana aficyjna nazyvałasia praz suhučnaść z abrevijaturaj zavoda — VTZ, raspracavaŭ mastak Alaksandr Vyška.
Tak Viciebsk niečakanym čynam — praź ideałahičnyja savieckija patrabavańni i rasijskuju častku historyi — trochi apiaredziŭ biełaruskaje nacyjanalnaje adradžeńnie, roskvit jakoha prypaŭ na 1980-ja hady, u viartańni spradviečnych nacyjanalnych simvałaŭ.
Siońnia hety artefakt možna pabačyć nie tolki mielkam u sieryjale. Amatary vintažnych savieckich rečaŭ i biełaruskaha pradmietnaha dyzajnu ź lohkaściu znojduć jaho na internet-placoŭkach.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary11
Kamientary